Morgunblaðið - 29.04.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 29. APRIL 1978
25
Það eru mörg ár síðan ég ákvað að láta persónulegum
árásarskriíum blaða yfirleitt ósvarað. Enn mun ég fylgja þeirri reglu,
að láta persónulegar svívirðingar. sem að mér hefur verið hreytt að
undanförnu. eins og vind um eyru þjóta.
En þar sem ég held. að almenningur eigi rétt á að fá fyllri
upplýsingar um störf stjórnarskrárnefndar. og þá einnig um minn
þátt í þeim. heldur en blöðin hafa veitt til þessa. tel ég mér rétt og
skylt að skýra þau mál nokkru nánar.
Auðvitað er ekkert við því að
segja, þótt þingnefnd leggi til, að
núverandi stjórnarskrárnefnd
verði leyst frá störfum og ný nefnd
kosin, ef þingnefnd hefur áður
aflað sér öruggrár vitneskju um,
hvernig málin standa og hún er
þess fullviss, að með því móti fáist
skjótari lausn á stjórnarskrármál-
inu.
Þó neita ég því ekki, að viðkunn-
anlegra hefði mér þótt, að stjórn-
arskrárnefnd hefði áður verið
gefinn kostur á að skila af sér
innan hæfilegra tímamarka. Þetta
hefði ég talið því sanngjarnara,
sem nefndinni voru í upphafi
engin tímamörk sett.
Þá vil ég taka skýrt fram, að það
er alrangt, að dráttur á störfum
stjórnarskrárnefndar hafi, eins og
eitt dagblaðið fullyrti „drepið"
þær tillögur, sem þingmenn báru
fram undir þinglokin til breytinga
á kosningalögum. Þær rákust í
engu á ákvæði stjórnarskrárinnar
og voru því heimilar, hvað sem
störfum stjórnarskrárnefndar
leið, aðeins ef þingið gat komið sér
saman um lausn þeirra, en svo var
raunar ekki.
um, én ekki bundin í stjórnarskrá.
Að Landsdómur verði afnumin,
enda óvirkur allt frá byrjun. Að
þingmönnum verði fækkað um 10
eða 11, ef þingið yrði ein málstofa
(þ.e. þingmenn verði 49 eða 50). Að
kosningaaldurinn verði í samræmi
við þróunina fram til þessa
lækkaður í 18 ár. Að ný ákvæði og
skýrari verði sett um þingrof. Að
mannréttindaákvæðum verði
fjölgað. Að rýmkuð verði ákvæði
um þjóðaratkvæðagreiðslur. Að
dómsmálakaflinn verði gerður
ýtarlegri. Að breytt verði skil-
greiningu persónulegs eignaréttar
í samræmi við þróun tímans.
Þegar ég svo á sl. hausti tók að
ríkisstjórnar með meirihluta þings
að bakhjalli.
Út frá þessum sjónarmiðum
samdi ég drög að þriðja kafla
stjórnarskrár, sem færði valdið til
mótunar réttlátrar kjördæmaskip-
unar algerlega í hendur Alþingis.
Mér var ljóst, er ég þannig hafði
gengið frá drögum að þremur
fyrstu köflum stjórnarskrár, að
með því hafði ég færzt nokkuð
mikið í fang, og fannst óhyggilegt,
að senda þessar tillögur mínar
strax út til nefndarmannanna. —
Þó sé ég nú, að það hefði ég átt að
gera. — En mér fannst þá
hyggiiegra, að fá að ræða þessar
tillögur fyrst við varaformann
nefndarinnar, Gunnar Thoroddsen
og fá úr því skorið, hvort þær nytu
hans stuðnings með eða án breyt-
inga. Um þetta ráðfærði ég mig við
starfsmann nefndarinnar, dr.
Gunnar G- Schram, og fannst
honum þetta vera hyggileg vinnu-
brögð.
Voru tillögur mínar því sendar
Nokkrar
og bezt gerist með öðrum þjóðum.
í því skyni skal hverjum íslenzk-
um þegni tryggður sá réttur og
þau réttindi, sem hér segir, enda
skal hann lúta þeim þegnskyldum,
sem hér verða taldar:
1. Persónufrelsi manna og
frjálsræði er friðheilagt. Enginn
íslenzkur þegn má verða fyrir
neins konar frelsisskerðingu vegna
pólifískrar eða trúarlegrar sann-
færingar, né heldur vegna litar- .
háttar, ættar eða uppruna.
2. Frelsisskerðing er óle.vfileg,
nema samkvæmt heimild í lögum.
3. Hvern þann, sem tekinn er
fastur, skal innan 24 klukkustunda
leiða fyrir dómara. Sé hann ekki
jafnskjótt látinn laus, skal dómari
í síðasta lagi innan þriggja
sólarhringa leggj a rökstuddan
úrskurð á, hvort hann skuli settur
í varðhald. Megi láta hann lausan
gegn veði, (tryggingu) þá skal
ákveða í úrskurði, hvert og hve
mikið það skuli vera. — Úrskurði
dómara má skjóta til æðra dóms,
og fer um birtingu og áfrýjun slíks
úrskurðar sem um birtingu dóms
í sakamálum.
Engan má setja í gæzluvarðhald
fýrir sök, sem aðeins varðar fésekt
eða einföldu fangelsi.
upplýsingar um
störf stjómarskrámefndar
Þeir, sem saka stjórnarskrár-
nefnd eða mig persónulega um að
hafa grandað þeim tillögum, eru
aðeins að leita skálkaskjóls, sem
þó ekkert skjól veitir.
Ásakanir um fáa fundi í stjórn-
arskrárnefnd eru hins vegar á
nokkrum rökum reistar, og er þar
réttilega við mig að sakast, öðrum
nefndarmönnum fremur. Þó vil ég
halda því fram, að flestar eða allar
hugmyndir og tillögur, sem fram
komu í nefndinni, hafi verið
ræddar til hlítar á fundum henn-
ar, og að viðhorf einstakra nefnd-
armanna hafi við þær umræður
komið skýrt fram í öllum megin-
atriðum. Auðvitað hefði verið
hægt nálega í það óendanlega að
halda áfram að hjala og bolla-
leggja, án þess að það færði menn
þó í nokkru verulegu nær því
marki að komast að niðurstöðu.
Það taldi ég tilgangslaust með
öllu.
Þegar gefnir frestir til að skila
tillögum voru liðnir og framlengd-
ir frestir einnig liðnir, taldi ég
komið að öðrum þætti málsins,
sem ekki verður leystur á fundum,
nfl. þeim að vinna úr niðurstöðum
umræðna með samningu form-
legra tillagna. Þetta starf verður,
eins og allir vita að vinnast utan
funda. Tel ég mig tilneyddan,
sökum þeirra hrakyrða, sem mér
hafa verið send í ýmsum blöðum,
að skýra nánar frá þeim þætti
málsins.
Þegar starfsmáður nefndarinn-
ar, dr. Gunnar G. Schram, fyrir
alllöngu síðan tók saman yfirlit
yfir tillögur, sem fram hefðu
komið utan nefndar og innan, til
breytinga á stjórnarskránni, kom
í ljós, að 34 þeirra voru frá mér,
15 frá starfsmanninum og 9 frá
öðrum, flestar utan nefndar.
Auðvitað áskildi ég mér að geta
flutt fleir tillögur síðar, svo og að
geta fylgt öðrum tillögum, sem
fram voru komnar eða kynnu að
koma.
Efni þessara tillagna var marg-
víslegt, og hefði miklar breytingar
í för með sér, ef samþykktar yrðu.
Þar var t.d. lagt til; Að
deildaskipting Alþingis yrði af-
numin og að þingiö starfaði
framvegis í einni málstofu. Að
varaforseti yrði kosinn til að
gegna störfum í forföllum forseta
í stað þeirra þriggja manna, sem
nú fara með forsetavald í forföll-
um hans. Að forsetinn fái frest-
andi neitunarvald. Að
kjördæmaskipanin verði að lang-
mestu leyti ákveðin í kosningalög-
fást við stjórnarskrána á ný með
þeim fasta ásetningi að ljúka
endurskoðunarstarfinu á vetrin-
um, fannst mér sem inngangskafli
stjórnarskrárinnar væri næsta
sviplítiil og gerði harla litla grein
fyrir grundvelli Lýðveldisins Is-
lands. Raunar gildir það sama um
tvo fyrstu kafla stjórnarskrárinn-
ar, að þeir mega heita orðrétt
þýðing dönsku stjórnarskrárinnar,
að því undanskildu, að orðið
lýðveldi er sett fyrir konungs-
dæmi, og forseti fyrir konung.
Fyrsti kaflinn er aðeins þessar
tvær stuttu greinar:
1. gr.
„ísland er lýðveldi með þing-
bundinni stjórn.
2. gr.
Alþingi og forseti Islands fara
saman með löggjafarvaldið. For-
seti og önnur stjórnvöld sam-
kvæmt stjórnarskrá þessari og
öðrum landslögum fara með fram-
kvæmdavaldið. — Dómendur fara
með dómsvaldið.“
Lengri er þessi kafli ekki.
Eftir því, sem ég velti málinu
meira fyrir .mér, komst ég að
þeirri niðurstöðu, að í
lýðveldisstjórnarskránni færi vel
á því, að strax í fyrsta kafla
hennar væri gerð grein fyrir
grundvallaratriðum þeim, sem hið
unga lýðveldi byggði stjórnarfar
sitt á.
Að þessu athuguðu kom í Ijós, að
annar kafli núverandi stjórnar-
skrár, þyrfti gagngerðrar endur-
samningar við, til samræmis við
þann fyrsta.
Og um þriðja kaflann sýndist
mér einsætt, að breyta honum
þannig, að Alþingi sjálft hefði
óbundnar hendur um að ráða
kjördæmaskipáninni á hverjum
tíma og tryggja þannig réttlæti
hennar, án þess að þurfa að fara
út af slíku í stjórnarskrárbreyt-
ingu og tvennar kosningar. En
slíkt vafstur gæti torveldað leið-
réttingu, þar til í fullt óefni er
komið, eins og nú hefur átt sér
stað.
Ég tel það tæpast á færi
nokkurrar nefndar að semja
breytingatillögur um kjördæma-
skipan, sem nokkrar líkur séu til
að meirihluti á Alþingi sætti sig
við. Slík mál hafa aldrei náð fram
að ganga, nema með samningum
milli flokka og undir forustu
Gunnari Thoroddsen og tók hann
að sér að boða okkur Gunnar
Schram til viðræðufunda um
tillögurnar. Oftar en einu sinni
boðaði Gunnar Thoroddsen okkur
til viðræðufundar, en jafnan fór
svo slysalega, að annríki ráðherr-
ans útilokaði fundina og voru þeir
afboðaðir. Þannig hefir veturinn
liðið, án þess að hinar ráðgerðu
viðræður hafi farið fram, og án
þess að ég hafi þar af leiðandi
boðað fund í stjórnarskrárnefnd.
Fundarefnið taldi ég þessar
tillögur, ef þær fengju þann
hljómgrunn, að verða metnar sem
hæfur umræðugrundvöllur. En í
því tilfelli taldi ég að því komið að
ganga til afgreiðslu á tillögum sem
fyrir liggja, kafla fyrir kafla.
Hefði ég þó talið sjálfsagt að gefa
nefndarmönnum nokkurt svigrúm
til að leggja fram tillögur, ef þeir
hefðu einhverjar enn fram að
færa. — Þannig taldi ég nefndar-
starfið komið að lokastigi. Leyfi ég
mér því að efa, að það, að setja nú
nýja menn til endurskoðunar
stjórnarskrár og kosningalaga
geti orðið til þess að tillögur komi
fyrr en ella. — En e.t.v. hefur það
heldur ekki verið'tilgangurinn!
Tillögur mínar um þrjá fyrstu
kafla stjórnarskrárinnar eru þess-
ar:
Stjórnarskrá
lýðveldisins íslands
1. kaflii Stjórnarskipan og
skipting valds.
1. gr.
ísland er frjálst, fullvalda og
sjálfstætt lýðveldi, lýðræðisríki
með þingræðisstjórn.
Forseti lýðveldisins er æðsti
embættismaður ríkisins. Hann ber
embættisheitið Forseti íslands.
Hann er kosinn af þjóðinni til 5
ára í senn. Varaforseti skal kosinn
samtímis og með sama hætti.
Island hefur engan herafla, á
landi, sjó eða í lofti og fer því eigi
með ófriði gégn neinu öðru ríki.
2- gr. ,
Allt vald er hjá þjóðinni. Hún
kýs Alþingi, sem er æðsta vald-
stofnun þjóðarinnar.
Alþingi fer með löggjafarvaldið
í umboði þjóðarinnar, setur lög og
sker úr þrætum um, hvað séu lög
og hvernig beri að skilja gildandi
lög. Um slíka úrskurði Alþingis
skal setja sérstök lög. Eigi skal
veita undanþágur frá lögum, nema
Alþingi samþykki.
Kosningar til Alþingis skulu
fram fara eigi sjaldnar en á
fjögurra ára fresti.
Alþingi ákveður með lögum tölu
þingmanna, kjördæmaskipan og
samkomudag reglulegs Alþingis.
Tala þingmanna skal jafnan vera
oddatala.
Alþingi ræður ríkisstjórn ís-
lands hverju sinni.
Ríkisstjórn Islands fer með
framkvæmdavaldið í umboði Al-
þingis hverju sinni.
Enginn getur verið ráðherra, og
engin ríkisstjórn farið með völd, ef
Alþingi lýsir vantrausti á honum
eða ríkisstjórninni í heild. Sá
ráðherra, eða sú ríkisstjórn, sem
Alþingi lýsir vantrausti á, skal
tafarlaust segja af sér.
Nú þykir Alþingi örvænt, að
mynduð verði ríkisstjórn, er hafi
viðhlítandi stuðning og traust til
lausnar aðkallandi mála, og getur
það þá samþykkt að skjóta málum
undir dóm þjóðarinnar með því, að
þing verði rofið og efnt til nýrra
kosninga til Alþingis.
Alþingi skal þegar tilkynna
forseta íslands slíka samþykkt
sína, og auglýsir hann þá þingrofið
frá komandi kjördegi.
Skulu alþingiskosningar þá fara
fram svo fljótt sem við verður
komið og með þeim frestum, sem
lög um kosningar til Alþingis leyfa
skemmsta. Alþingismenn halda
umboði sínu til kjördags, þótt þing
hafi verið rofið, og Alþingi getur
komið saman og starfað, ef það
óskar. Að kosningum loknum skal
Alþingi koma saman, eins fljótt og
við verður komið.
Bráðabirgðaríkisstjórn, er sjái
um framkvæmd kosninga, getur
Forseti Islands skipað, enda sam-
þykki Alþingi skipan hvers ein-
staks ráðherra.
. Allir einstaklingar, sem öðlazt
hafa íslenzkan ríkisborgararétt
við fæðingu, skv. gildandi lögum,
eða með sérstökum lögum mynda
hið íslenzka þjóðarsamfélag.
Hið íslenzka þjóðarsamfélag
hefur að markmiði, að hver
einstaklingur innan þess, og það
sjálft í heild, nái þeim andlegum
þroska og efnalegri hagsæld, sem
framast má verða á hverjum tíma
2. kaflii
Embætti Forseta
íslands og
ráöherravald
3. gr. Forseti íslands og varafor-
seti skulu vera þjóðkjörnir.
4. gr. Kjörgengur til forseta og
varaforseta er hver 35 ára gamall
maður, sem fullnægir skilyrðum
kosningaréttar til Alþingis, að
fráskildu búsetuskilyrðinu.
5. gr. Forseti og varaforseti
skulu kjörnir beinum leynilegum
kosningum af þeim, er kosninga-
rétt hafa til Alþingis. Forsetaefni
skal hafa meðmæli minnst 2000
manna og mest 3000. Sá; sem flest
fær atkvæði, ef fleiri en einn eru
í kjöri, er réttkjörinn forseti.
Sama gildir um kjör varaforseta.
Ef aðeins einn maður er í kjöri, þá
er hann réttkjörinn án atkvæða-
greiðslu.
Að öðru leyti skal ákveða méð
lögum um framboð og kjör forseta
og varaforseta, og má þar ákveða,
að tiltekin tala meðmælenda skuli
vera úr landsfjórðungi hverjum í
hlutfalli við kjósendatölu þar.
6. gr. Kjörtímabil forseta hefst
1. ágúst og endar 31. júlí að 5 árum
liðnum. Forsetakjör fer fram í
júní- eða júlímánuði það ár, er
kjörtímabil endar.
7. gr. Nú verður sæti forseta
lýðveldisins laust við dauðsfall,
eða hann getur ekki gegnt störfum
um sinn vegna dvalar erlendis,
sjúkleika eða af öðrum ástæðum,
og skal þá varaforseti taka við
störfum hans.
8. gr. Forseti lýðveldisins má
ekki vera alþingismaður né hafa
með höndum launuð störf í þágu
opinberra stofnana eða einkafyrir-
tækja.
Ákveða skal með lögum greiðsl-
ur af rikisfé til forseta og
varaforseta.
9. gr. Forsetf vinnur eið eða
drengskaparheit að stjórnar-
skránni, er hann tekur við störf-
um. Af eiðstaf þessum eða heiti
skal gera tvö samhljóða frumrit.
Geymir Alþingi annað, en þjóð-
skjalasafniö hitt.
10. gr. Forseti verður ekki sóttur
til refsingar, nema með samþykki
Alþingis. Sama gildir um varafor-
seta, en hann gegnir störfum í
forföllum forseta.
Forseti verður leystur frá
embætti, áður en kjörtíma hans er
lokið, ef það er samþykkt með
meirihluta atkvæða við þjóðar-
atkvæðagreiðslu, sem til er stofn-
Framhald á bls. 27
Eftir Hannibal Valdimarsson