Morgunblaðið - 09.07.1978, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1978 23
Um 350 bókatitlar í Njóðbókasafninu
Um daginn áttu blaða-
menn Morgunblaðsins leið
í útibú Borgarbókasafns
Reykjavíkur í Sólheimum
27, oftast kallað Sólheima-
útibúið, en þar er starfrækt
deild er nef nist „Bókin
heim.“ Nafnið segir ekki
mikið og fannst okkur því
ástæða til að kanna betur
þá starfsemi sem þessi
deild sér um. í því skyni
ræddum við við þau Helgu
Ólafsdóttur og Gísla Helga-
son.
Deildinni „Bókin heim“
er ætlað að þjóna fötluðu
fólki sem ekki getur nálg-
ast bækurnar sjálft. Bækur
eru sendar heim til fólks,
en þar á meðal er blint og
sjónskert fólk sem fær
sendar heim hljóðbækur.
Það sem fengið hefur naf n-
ið hljóðbækur, eru prent-
verk sem hljóðrituð hafa
verið á segulbandsspólur. í
reglum um þessa starfsemi
segir að rétt til að lesa
hljóðbækur hafa sjónskert-
ir og aðrir sem sakir
bæklunar eða sjúkdóma
hafa ekki full not af prent-
uðum bókum.
Hljóðbækurnar, sem lánaðar
eru út, eru gerðar í Hljóðbóka-
deild Blindrafélagsins, Hamra-
hlíð 17, og sér Gísli Helgason
um þá starfsemi.
Gísli sagði okkur að fyrsti
vísirinn að Hljóðbókasafninu
hafi myndast árið 1957, en þá
var Blindrafélaginu gefið segul-
bandstæki, og byrjað var að lesa
inn á stórar segulbandsspólur.
„Árið 1970 hafði Eiríkur
Hreinn Finnbogason, þáverandi
borgarbókavörður, orð á því að
æskilegast væri að Blindrafé-
lagið og Borgarbókasafnið störf-
uðu saman að uppbyggingu
hljóðbókasafns. Var þá farið að
athuga hvernig best væri að
koma þessari hugmynd í fram-
kvæmd, sem fyrirsjáanlegt var
að yrði mjög dýr.“
„Sumarið 1971 byrjaði ég að
starfa við Borgarbókasafnið við
merkingar á spólum sem safnið
hafði fengið og voru þær aðal-
lega frá útvarpinu. Þegar núver-
andi borgarbókavörður, Elva
Björk Gunnarsdóttir, kom frá
námi sínu í Svíþjóð árið 1974
var sett á stofn deildin „Bókin
heim“ og er henni ætlað að
þjóna öllu fötluðu fólki, þar á
meðal þeim sem ekki geta lesið
prentaðar bækur."
„Um þetta leyti var nýbygging
Blindrafélagsins að Hamrahlíð
17 tekin til notkunar og var sýnt
að hér var nóg húsrými fyrir
hljóðbókagerð. Af þeim sökum
var farið að leita eftir hentugum
tækjum í hljóðbókagerðina og
eftir leiðum til fjármögnunar.
Snemma árs 1975 gaf Kiwanis-
klúbburinn Hekla segulband og
Lionsklúbbur Reykjavíkur gaf
tvö segulbönd og fjölspólunar-
tæki, sem afritar yfir á 8
kassettur á tvöföldum hraða og
báðar hliðar um leið. Blindrafé-
lagið lét gera hér tvö upptöku-
stúdíó og í september 1975 var
þessi aðstaða tilbúin til notkun-
ar.“
Borgarbókasafnið og
Blindrafélagið gerðu
með sér samstarfs-
samning
Helga Ólafsdóttir bókasafns-
fræðingur tjáði okkur að í
nóvember 1975 hefðu Blindrafé-
lagið og Borgarbókasafnið gert
með sér samstarfssamning um
hljóðbókaþjónustuna. Sagði hún
að bókaval annaðist nefnd, sem
skipuð væri af aðilum tilnefnd-
um af Borgarbókasafninu og
Blindrafélaginu og væri sú
nefnd ólaunuð.
„Þar sem okkar stærsti
lesendahópur er eldra fólk, og
það vill helst hugljúfar sveita-
lífssögur, er tekið tillit til
þessara sjónarmiða við val á
nýjum titlum, þó jafnframt sé
reynt að byggja upp alhliða
bókasafn."
Helga sagði að hvað snerti
kaup á efni (kassettur, segul-
bandsspólur undir frumrit, um-
búðir og fleira) þá skiptu
Borgarbókasafnið og Blindrafé-
lagið með sér kostnaði.
„Innlesturinn á kassetturnar
er algjörlega unninn í sjálfboða-
liðsvinnu og er því ólaunaður.
Þar sem ekki er of mikið að
góðum lesurum vildi ég gjarnan
mælast til þess að atvinnulaust
eða atvinnulítið skólafólk, eða
annað fólk sem hefur langt
sumarfrí, eins og t.d. kennarar
og sumir leikarar, kæmu til
okkar og læsu eins og eina til
tvær bækur inn á kassettu. Það
sem við teljum góðan lesara, er
lesari sem les skýrt og skil-
merkilega. Einnig leggjum við
mikla áherslu á að lesarinn
leitist við að koma efninu
hlutlaust á framfæri, og viljum
við að lesturinn sé jafn hlutlaus
og þegar venjuleg bók er lesin.
Einnig vil ég færa öllu því fólki
þakkir sem lagt hefur af mörk-
um ómælda sjálfboðaliðsvinnu
við lestur á bókum fyrir þennan
þakkláta lesendahóp."
Helga sagði ennfremur að
Borgarbókasafnið greiddi
starfsmanni hljóðritunar en
Blindrafélagið aflaði tækjabún-
aðar og sæi um viðhald hans.
Borgarbókasafnið sér síöan um
frágang og varðveislu hljóðbók-
anna, svo og um dreifingu til
lánþega, en eins og nafnið
„Bókin heim“ gefur til kynna fá
lánþegarnir bækurnar sendar
heim.“
„Þessi þjónusta hefur orðið
mjög vinsæl og lánþegum fjölg-
að mun meira en gert var ráð
fyrir í fyrstu," hélt Helga
áfram. „Okkur kom mjög á
óvart að langstærstur hluti
lánþega reyndist vera eldra fólk,
og í ljós kom að sjónskerðing er
miklu algengari hrörnunarsjúk-
dómur en ég held að fólk geri sér
almennt grein fyrir."
„Nýtingin á hljóðbókasafninu
á sér ábyggilega enga hlið-
stæðu,“ sagði Helga. „I síðásta
mánuði voru útlánin á milli
800—900, en bækurnar í safninu
eru 800—900 að tölu. Nýtingin
er því nálægt 100% og má það
teljast gott,“ bætti Helga við.
En þar sem Borgarbókasafn-
inu er einungis ætlað að þjóna
Reykjavíkursvæðinu datt okkur
í hug að spyrja Helgu að lokum
hvort þessi þjónusta væri þá
eingöngu ætluð borgarbúum.
„Nei, alls ekki,“ sagði Helga.
„Þvert á móti, því við lánum
töluvert út á land. Blindrafélag-
ið er samtök blindra og sjón-
skertra á öllu landinu og því tók
Borgarbókasafnið að sér að
dreifa hljóðbókunum út um allt
landið. Eðlilegt er þó að sveitar-
félögin utan Reykjavíkur og
ríkið taki þátt í kostnaðinum við
uppbyggingu hljóðbókasafnsins,
en til þess hefur ekki komið
ennþá. Vonir standa þó til að
samningar takist um þessi mál
hið fyrsta."
Mikil vinna við
gerð hljóðbókanna
Við Hljóðbókagerðina hefur
Gísli Helgason unnið frá því í
júní 1977, en eins og áður segir
hafa sjálfboðaliðar annast inn-
lestra á kassettur. Gísli sagði
okkur að fyrst væru bækurnar
hljóðritaðar á stórar segul-
bandsspólur, en síðan væru gerð
3 eintök á kassettur.
„Þetta er ákaflega lýjandi
starf og mikið álag á einum
manni að fylgjast með 2 lesur-
um í einu og sjá jafnframt um
afritun og merkingar. Það eru
líka svo ótrúlega margir hlutir
sem geta komið inn í þetta. Þó
finnst mér þetta mjög ánægju-
legt starf og ég hlakka alltaf til
að fara í vinnuna á morgnana."
„Vinnan við 90 mínútna kass-
ettu getur verið mismunandi og
tekið allt frá 2 tímum upp í
3—4,“ sagði Gísli ennfremur.
„Þetta fer allt eftir lesurunum.
Þegar þeir hafa lokið lestrinum
þarf að afrita kassetturnar og
hljóðprófa þær og athuga hvort
þær séu í lagi að öðru leyti. Að
síðustu þarf að ganga þannig frá
þeim að þær geti farið niður á
Borgarbókasafn til merkinga og
útlána."
„Þetta er því ákaflega dýr
starfsemi sem útheimtir mikið'
fé. Ef vel ætti að vera þyrfti
nauðsynlega annan starfsmann
til að bæta framleiðsluna. Við
höfum þó verið ákaflega heppin
með lesara og fengið til þess
gott fólk, sem virðist hafa
mikinn áhuga fyrir því að efla
hljóðbókasafnið."
Við fylgjumst nú með Gísla
við störf sín í stúdíóinu um
stund og sjáum strax að hann
virðist vera mjög laginn í
meðferð hinna ýmsu tækja. Því
væri fróðlegt að fá að vita hvort
hann hafi lært eitthvað þessu
viðvíkjandi.
„Eg hef fengist mjög mikið
við segulbönd um ævina, og
kemur það mér til góða í þessu
starfi. Þegar ég var hjá útvarp-
inu sem mest á árunum
1973—1974 lagði ég mig eftir að
fylgjast með því hvernig hlutum
þar væri háttað og hefur sam-
starf okkar við útvarpið verið
‘með eindæmum gott og aldrei
verið neitt því til fyrirstöðu að
við fengjum alla þá fyrirgreiðslu
sem við höfum þurft á að
halda.“
Auk þess að sjá um fram-
leiðslu hljóðbóka sér Hljóð-
bóka-gerðin um það sam kalla
mætti „hljóðtímarit", og biðjum
við Gísla um að segja okkur
nánar frá þeirri starfsemi.
„Þegar öll þessi tæki voru
komin í gagnið var ljóst að hægt
var að nýta þau betur. Við
hófum því samstarf við Lions-
klúbbinn Njörð um að gefa út
valdar greinar úr dagblöðum og
tímaritum á hálfsmánaðar
fresti. Sveinn Ásgeirsson hag-
fræðingur hefur aðallega séð um
þetta fyrir Njarðar hönd og
unnið það starf mjög vel, en
Björn Sveinbjörnsson hefur ver-
ið fastur lesari með Sveini frá
því í fyrrasumar, auk þess sem
fleiri hafa komið þar við sögu.
Með þessum kassettum hefur
því fólki, sem ekki getur lesið,
verið gefinn aukinn kostur á því
að fylgjast með og þannig er
reynt að rjúfa þá einangrun sem
þetta fólk vill oft lenda í.
Fastir áskrifendur eru að
þessum kassettum, eins og að
hverju öðru tímariti, og þegar
viðkomandi hefur lokið við að
hlusta á kassettuna sendir hann
hana aftur til Blindrafélagsins.
Auk þess sem kasssetturnar
flytja fólki valið efni úr blöðum
eru þær vettvangur fyrir til-
kynningar og alls kyns upplýs-
ingar frá Blindrafélaginu."
„Veitir mér
ánægju og fyllingu“
I stúdíóinu hittum við að máli
Björn Sveinbjörnsson, verk-
fræðing hjá Rannsóknastofnun
iðnaðarins, en hann var að lesa
inn á kassettu úr „Sögum
herlæknisins". Við spyrjum
Björn hvað hafi vakið áhuga
hans fyrir þessu starfi, sem að
sjálfsögðu er sjálfboðaliðsvinna.
„Kveikjan að þessu var sú að
ég fór að lesa inn á kassettur
fyrir móður mína, þegar hún
ekki gat lesið sjálf. Hún hafði
kennt mér að lesa á sínum tíma
og átti það vel inni hjá mér. Um
það leyti sem hún féll frá sá ég
blaðagrein um þessa starfsemi
og var í henni óskað eftir
sjálfboðaliðum til að lesa og
hvatti greinin mig til þess að
bjóða mig fram til þessara
starfa. Síðan hef ég eytt í þetta
svona 3—4 tímum á viku auk
þess sem ég les valdar greinar
inn á kassettur, eins og Gísli
nefndi áðan.“
— Hvernig finnst þér þetta
starf?
„Eg finn ekki annað en að
þetta starf sé mikils metið og
furðulega margir þekkja mig af
röddinni einni saman. Starfið
veitir mér ánægju og fyllingu og
er það helsti hvatinn til þess að
ég held áfram í því.“
//
Helga og Gísli við hluta af tækjabúnaði Hljóðbókagerðarinnar.
Við þiónum mjög
þakklátum lánþegahópi"