Morgunblaðið - 09.07.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1978 25
„Aldrei er fjallað um þessi
mál af neinni heildarsýn."
Ummælin í einum af þessum
umræðuþáttum, sem möluðu í
útvarpinu ög vöktu mig upp úr
bókarlestrinum, hljóðuðu eitt-
hvað á þessa leið. Þar var verið
að fjalla um fækkun fæðinga á
Islandi og að farið væri að
hægja á fólksfjölguninni. Við-
mælendur virtust vera komnir
að þeirri niðurstöðu, að slíkt
væri alveg afieitt. Fjölgun
íslendinga með sem mestum
hraða væri það sem gera skal.
Ég lagði frá mér bókina, til að
heyra rökin. Bjóst við að nú yrði
tekið til við að kryfja málið í
heild og með yfirsýn.
Arangurslaus var biðin eftir
að heyra vangaveltur um það
hvernig við Islendingar ætlum
og viljum búa í landi okkar. Hve
mikið þetta land geti gefið af sér
og hve mörgum séð farborða í
samræmi við þær kröfur, sem
íbúarnir gera. Hve mörgum geti
liðið hér vel. Og í hve marga
staði við viljum skipta gæðum
landsins. Og í framhaldi af því,
hve mikið af lífi sínu, tíma og
lífsgæðum foreldrar og aðrir
fullorðnir vilja láta ungviði í té.
Ef á að fá heildarsýn yfir
æskilegan eða óæskilegan fjölda
íslendinga á þessu norræna
landi í framtíðinni, hlýtur að
þurfa að byrja á því að gera sér
grein fyrir þessum spurningum
og taka ýmsa aðra þætti inn í
myndina. Svo sem aukna notkun
hvers einstaklings á landsgæð-
um með meiri kröfum og lengri
notkun með meira langlífi,
þegar meðal dvöl okkar hér
hefur meira en tvöfaldast frá
aldamótum. Úr því þátttakend-
ur gáfu sér það, að æskilegt væri
að sem flestir íslendingar upp-
fylltu fósturjörðina og ræddu
það eitt hvernig mætti hvetja
Islendinga til að setja fleiri börn
í heiminn með sem minnstri
fyrirhöfn fyrir lysthafendur, þá
hélt hugur Gáruhöfundar áfram
sínar eigin leiðir eftir þáttarlok.
Náttúran virðist á umliðnum
öldum hafa varið sig upp að
vissu marki fyrir mannfólkinu á
Islandi, sé rétt sú sögukenning
að hún hafi ávallt haft snör
viðbrögð, þegar mannfjöldi var
kominn upp fyrir 50 þúsund.
Látið yfir dynja alls konar
óáran, ísa, eld og hvers kyns
plágur, með tilheyrandi mann-
felli. Þrátt fyrir það hefur ekki
tekist að halda við landsins
gæðum. Við höfum eytt af
höfuðstólnum og gerum enn.
Saga okkar í þessu landi virðist
hafa verið hvert samsærið af
öðru til að ná út úr náttúrunni
lífsins gæðum, án þess að borga
fyrir það eða hugsa fyrir fram-
tíðinni. Nú þykjumst við vita
betur og jafnvel vera að taka
okkur á. En ekki vill betur til en
svo, að alveg nýlega gerðu tveir
af færustu vísindamönnum okk-
ar grein fyrir ástandinu í
samræmi við nýjustu rannsókn-
ir á sjó og landi. Og lítt er það
uppörvandi.
Ingvi Þorsteinsson, magister,
sagði á aðalfundi Rannsókna-
ráðs ríkisins, að frá búsetu hefði
íslenzkur landbúnaður byggst á
nýtingu hins náttúrulega gróð-
urs og geri enn í verulegum
mæli. En að nú sitjum við ekki
við sama nægtaborð og forfeður
okkar, því stöðug rýrnun gróð-
urlendis hefði átt sér stað frá
upphafi landnáms. Nú væru
ekki nema 25 þúsund fermetrar
landsins þaktir gróðri á móti
60—70 þúsund við upphaf land-
náms. Ekki væri þó eingöngu
um að ræða tap gróðurlendis og
eyðingu skóganna, sem átt hefði
sér stað frá landnámi, heldur
gerðu menn sér ekki grein fyrir
þeirri rýrnun, sem hefði átt sér
stað á þessum gæðum og fram-
leiðslu þeirra gróðurlenda sem
eftir stæðu. Nú væri semsagt
komið í ljós að gróður landsins
væri ekki lengur í jafnvægi við
ríkjandi gróðurskilyrði nema á
mjög takmörkuðum svæðum.
Landsmenn yrðu að horfast í
augu við þá staðreynd að víða á
landinu væru landgæði og beit-
arþol langtum minna en efni
stæðu til. Sums staðar á hálend-
inu væri ástand gróðurs svo
slæmt að hann þyldi ekki áföll
af völdum versnandi veðráttu.
Einnig sagði hann að nú væri
svo komið að beitarþol úthagans
hefði aldrei verið minna síðan
land byggðist. En jafnframt því
sé nú í sumarhögum meiri fjöldi
sauðfjár og hrossa en nokkru
sinni. Það kom fram í skýrslu
hans að alltof mörgu búfé sé
beitt á úthaga og sums staðar
séu hagar svo illa farnir að ekki
sé annað ráð en að minnka
ásókn langt niður fyrir núver-
andi beitarþol, eða jafnvel hvíla
þá alveg í 10—20 ár, til að þeir
geti náð sér.
Minnkandi gæði gróðurs, sem
fé leggur sér til munns, kemur
auðvitað fyrr eða seinnsufram í
lélegri búfjárafurðum. Og við
bætist að flestir veðurvitar
erlendir, sem fást við rannsókn-
ir á veðurfari, virðast hallast að
því að við séum á leið í kaldara
skeið eftir mesta hlýviðrisskeið-
ið 1930—1960. Raunar finnum
við þetta sjálf. Fjölgun íslend-
inga krefst meiri fæðu og meiri
afurða á borð við ull í iðnað til
útflutnings. Varla virðist mikill
afgangur þarna.
Við lifum á fiski, segja
sjálfsagt margir. „Hve margir
eru fiskarnir, sem synda í
sjónum?“ spurði Jakob Jakobs-
son fiskifræðingur í upphafi
síns erindis á nefndum aðal-
fundi Rannsóknaráðs. Og loka-
orð hans voru: „Ég óttast þó, að
engir útreikningar, hversu ná-
kvæmir sem þeir kunna að vera,
muni breyta þeirri staðreynd að
hér eftir sem hingað til verða
þeir margir Tómasarnir á vor-
um dögum ekki síður en á
dögum Krists, sem ekki láta sér
segjast fyrr en allir fiskar, jafnt
merktir sem ómerktir, eru á
land komnir.“
Varla hefur það farið fram
hjá okkur Islendingum að of-
veiði er þegar á mörgum fisk-
stofnum. Og þótt betur megi
sjálfsagt nýta fiskinn, kann víst
enginn lengur að metta 5
þúsund manns á tveimur fisk-
um, jafnvel þótt brauðbiti úr
innfluttu korni — hvað sem það
yrði keypt fyrir — fylgdi með.
Þetta leiðir af sér næstu
spurningu: Á hverju eiga millj-
ón Islendingar — tvær milljón-
ir, þrjár, því hver tvöföldun er
fljót að koma eftir að tölur
hækka — að lifa í þessu landi í
framtíðinni? Viljum við stóriðn-
að? Hve mikinn? Og hversu
lengi endist sú úrlausn? Eða
eitthvað annað? Eða ætlum við
bara að skipta kökunni smærra?
Láta minna koma í hvern hlut?
Ekki virðast margir í þessu
landi núna a.m.k. vilja minna í
sinn hlut. Eða er þetta kannski
misskilningur? Ætli við séum
ekki þegar orðin lík íbúunum í
fiskiþorpinu í sögunni: Allir
voru þar fátækir og enginn læsti
dyrum sínum. Þá kom hvalreki
og allir skiptu á milli sín
hvalnum. Nú áttu allir nóg. Það
kvöld var hverjum dyrum í
þorpinu læst. Eftir stríðsára-
hvalrekann okkar hafa víst fáir
í þessu landi verið reiðubúnir til
að opna dyrnar aftur og láta af
sínum hlut.
Þá er það hin spurningin:
Hvað er mikið af ást og
umhyggju afgangs með þessari
þjóð til handa fleiri börnum? Og
hve mikið vilja menn láta af
tíma sínum handa börnum,
umfram það að veita þeim föt,
húsaskjól og fæði? Það er út af
fyrir sig ágætt. En dugar
skammt. Barn, sem aldrei nær
því að bindast varanlegu tilfinn-
ingasambandi við neinn, á ákaf-
lega erfitt með að bindast
neinum tilfinningaböndum síð-
ar. Slíkar manneskjur eru illa
settar í lífinu. Það þekkja
sálfræðingar og læknar, og
koma þó ekki til þeirra nema
þeir sem verst verða úti af
tengslisskorti. Og það er dálítið
Framhald á bls. 25
Óhcilindi búa undir í hverju skrefi sem Alþýðubandalagið stígur í ]
T
samningaviðrasðum
Þeii félagar hafa sameiginlega unnið það afrek að koma frystihúsum landsmanna í þrot. Fóikið, sem getur
misst atvinnu sína á næstu vikum af þeirra völdum, hugsar vafalaust hlýlega til þeirra.
nýja vinstri stjórn er það markmið
Alþýðubandalagsins að halda
þannig á þeim viðræðum, að
talsmenn flokksins geti sagt við
kjósendur á vinstri vængnum, að
myndun nýrrar vinstri stjórnar
hafi strandað á Framsóknar-
flokknum en ekki þeim. Þetta vita
Framsóknarmenn mæta vel og
þess vegna hafa þeir verið að búa
sig undir það — ef þeir ákveða að
fara ekki í vinstri stjórn — að
svara á þann veg, að þeir geti sagt
við þessa sömu kjósendur, að
myndun vinstri stjórnar hafi
strandað á Alþýðubandalaginu.
Fari svo, að tilraun Alþýðu-
bandalagsins til þess að koma
nýrri vinstri stjórn á laggirnar
fari út um þúfur kann vel að vera,
að þeir Alþýðubandalagsmenn,
sem ekki eru alveg frábitnir
hugmyndinni um nýsköpunar-
stjórn geri tilraun til þess að fá
flokksbræður sína inn á það. Því
fylgir hins vegar, að Alþýðubanda-
lagið verður að leggja andstöðu
sína við varnarsamninginn til
hliðar og slíkt mun kalla á mikið
uppnám innan Alþýðubandalags-
ins. Þess vegna verður engu um
það spáð, hvort Lúðvík og félagar
hans, „valtinkollarnir" í Alþýðu-
bandalaginu, sem Árni Björnsson
nefndi svo án þess að nafngreina,
nái sínu fram. Takist þeim það
ekki verður markmið þeirra gagn-
vart Alþýðuflokknum að tryggja,
að hugsanleg formleg tilraun
Benedikts Gröndals til stjórnar-
myndunar fari út um þúfur á þann
hátt, að Alþýðuflokkurinn bíði
verulegan hnekki af.
Eins og sjá má búa óheilindi af
einhverju tagi í hverju skrefi, sem
Alþýðubandalagið stígur í þessum
viðræðum og er raunar mikið
álitamál, hvort sá flokkur er
yfirleitt hæfur til þess að taka
þátt í landsstjórn, vegna þess
hversu tvístígandi hann er og
hversu bágt hann á með að gera
upp hug sinn um það, hvort og þá
í hvers konar stjórn hann vill fara.
Til viðbótar kemur, að Alþýðu-
bandalagið þorir tæpast að axla þá
byrði, sem fylgir þátttöku í
landsstjórn. Fylgi Alþýðubanda-
lagsins hefur aukizt með því að
vera að mestu utan stjórnar en um
leið og það kemur nálægt einhvers
konar stjórn hrynur fylgið af því
eins og kom í ljós, þegar flokkur-
inn tapaði nær 2000 atkvæðum í
Reykjavík í þingkosningum frá
borgarstjórnarkosningum, vegna
aðgerða hins nýja meirihluta í
launamálum.
Staða
Alþýðuflokksins
Það er augljóst, að Alþýðuflokk-
urinn gengur ekki til þessa leiks
með þeim óheilindum, sem ein-
kenna afstöðu bæði Alþýðubanda-
lags og Framsóknarflokks. En
Alþýðuflokkurinn er ennþá svolít-
ið dasaður eftir kosningasigurinn
og rétt að byrja að átta sig á því,
hvaða ábyrgð hefur verið lögð á
hann með þessum kosningaúrslit-
um. Alþýðuflokkurinn gerir sér
grein fyrir því, að hann er kominn
í þá aðstöðu að verða að gera
alvarlega tilraun til stjórnar-
myndunar. Hins vegar er forystu-
sveit flokksins mikið í mun að
halda þannig á málum, að hin
mikla fylgisaukning hverfi ekki
eins og dögg fyrir sólu.
Forystumenn Alþýðuflokksins
gera sér glögga grein fyrir því, að
fylgisaukningin í þingkosningun-
um er ekki traust. Én þeim er líka
ljóst, að með þessum kosningaúr-
slitum hafa þeir fengið tækifæri,
sem þeir vilja hagnýta sér út í
æsar.
Þessa dagana eru þeir hins
vegar að tala við fulltrúa flokks,
sem þolir alls ekki þessa miklu
fylgisaukningu Alþýðuflokksins.
Frá sjónarmiði kommúnista í
Alþýðubandalaginu gat ekkert
verra gerzt en einmitt það, að
Alþýðuflokkurinn næði sér á strik.
I áratugi hafa þeir barizt fyrir því
að eyðileggja Alþýðuflokkinn og
fyrir fjórum árum gerðu þeir sér
vonir um, að hann væri að deyja
út og þeir gætu hirt hræið. Nú
standa þeir frammi fyrir því, að
Alþýðuflokkurinn er orðinn jafn-
stór Alþýðubandalaginu. Þess
vegna er markmið þeirra í þeim
könnunarviðræðum, sem standa
yfir og þeim stjórnarmyndunar-
viðræðum sem væntanlega fylgja í
kjölfarið, að koma höggi á Alþýðu-
flokkinn. Innan Alþýðubandalags-
ins eru menn, sem geta vel hugsað
sér að halda þannig á málum, að
stjórnarkreppan verði löng og að
ekki takist að mynda nýja ríkis-
stjórn, þannig að efna verði til
kosninga á ný í haust. Þessir menn
líta svo á, að í haustkosningum
muni Alþýðuflokkurinn missa
verulegt fylgi. Forystumenn Al-
þýðuflokksins gera sér ljóst, með
hvers konar hugarfari Alþýðu-
bandalagiö gengur til þessara
viðræðna við þá. Þeir vita, hvað
undir býr hinum megin við borðið.
Sjálfstæðis-
flokkur
bíður átekta
Meðan þessi óheilindaleikur
stendur yfir á vinstri vængnum
bíður Sjálfstæðisflokkurinn átekta
og Sjálfstæðismenn ræða sín innri
málefni fyrir opnum tjöldum.
Sjálfsagt hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn gott af því að lofta svolítið
út. Sagt er, að stór hópur virkra
flokksmeðlima sé þeirrar skoðunar
eftir kosningaósigrana í vor, að
Framhald á bls. 46.