Morgunblaðið - 09.07.1978, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1978
Argentínustjóm hyggst
b jóða umheimi byrginn
Það virðist hafa gert herfor-
ingjum í Argentínu mjög gramt
í geði hversu ólánlega og sein-
lega þeim hefur gengið að ráða
bót á efnahagslegum vandamál-
um landsins. Kann þetta að
nokkru leyti að vera skýringin á
hversu ötullega þeir leitast við
að magna upp holskeflu þjóð-
ernishyggju í landi sínu.
í maí- og júnímánuði síðast-
liðnum fluttu háttsettir ráða-
menn innan hersins hverja
þrumuræðuna af annarri um
bersýnilega löngun annarra
þjóða til að troða fótum réttindi
Argentínumanna. Þau lönd, er
herforingjarnir beindu spjótum
sínum einkum að, voru Chile,
Brasilía, Bretland og Bandarík-
in auk þess sem erlendar frétta-
þjónustur fengu vænan skammt
af skattyrðum fyrir ofstækis-
fulla áróðursherferð gegn
Argentínu.
Ætíð hefur verið rík þjóð-
ernishyggja í Argentínu, en
þjóðin hefur þolað margs konar
niðurlægingu á undanförnum
árum. Það var því ekki með öllu
óvænt að sigur Argentínumanna
í heimsmeistarakeppninni í
knattspyrnu tendraði sannkall-
aða fagnaðarsprengingu meðal
þjóðarinnar.
Ekki verður sagt að þessi
sigurvíma fjöldans hafi ein-
kennst af tiltakanlegu steigur-
læti. A hinn bóginn fer ekki hjá
því að ríkisstjórn á höttunum
eftir nýrri múgtrú hafi haft
vakandi auga með þessarri
vísbendingu hamslauss þjóðar-
stoits.
í fyrstu lagðist herstjórnin á
sveif með nokkurs konar
„Vesturlandahyggju" og gerði
THE OBSERVER
eftir JAMES
NILSON
mikið úr tengslum Argentínu og
Vesturlanda. Hnykk í átt til
þjóðernisstefnu var fyrst að
merkja í lok maí, eftir að
undirbúningur heimsmeistara-
keppninnar hófst. Allir sem
einn byrjuðu leiðtogar landsins
skyndilega að gefa óánægju
sinni með ýmis stefnumál
Bandaríkjamanna lausan taum-
inn, en Bandaríkjamenn höfðu
komið til leiðar að endi var
bundinn á fyrirgreiðslu lána-
stofnana eins og Ex-Im bankans
vegna þess að mannréttinda-
stefna Argentínumanna var
yfirvöldum í Washington ekki
að skapi. Það bætir síðan gráu
ofan á svart að Argentínumenn
óttast að þeir fái ekki að kaupa
meiri vopn af Bandaríkjamönn-
Sigur Argentínumanna í heimsmcistarakeppninni í knattspyrnu
í síðasta mánuði virðist hafa gefið herforingjastjórninni byr
undir báða vængi.
Leiðtogi herforingjastjórnar
innar, Jorge R. Videlai Enginn
treður Argentínu um tær.
um eftir að Humphrey-Kennedy
lögin taka gildi 1. október
næstkomandi.
Enginn hefur skýrgreint hið
nýja, opinbera viðhorf betur en
stjórnandi flugflotans og yfir-
ofursti, Orlando Agosti. I ræðu
einni harmaði hann hve fús
Vesturlönd væru til að kasta
Argentínu fyrir marxísku úlf-
ana þar eð landið væri
hernaðarlega léttvægt og full-
yrti hann að þjóðin myndi
heldur kjósa að róa ein á báti en
láta fyrir róða traust sitt á
lýðræðisstjórnarháttum.
Herstjórnin í landinu hefur
fullyrt að helzta stefnumið sitt
sé að koma á fót öflugu og
staðföstu lýðræðisskipulagi en
fyrst verði að ryðja burt hinum
heiðinglegu leifum marxisma og
skrílræðis, sem fyrri ríkis-
stjórnir skildu eftir sig.
Krafa Bandaríkjastjórnar um
að argentínski herinn lagi sig að
vestrænni fyrirmynd í sam-
skiptum sínum við hryðjuverka-
öfl hefur alið á fjandskap
Argentínumanna og Bandaríkj-
anna, en það mælist ekki vel
fyrir á Vesturlöndum að hinn
opinberi öryggisvörður notfæri
sér starfshætti hermdarverka-
manna. Þá er einnig vaxandi
úlfúð í garð nágrannaríkja
sprottin af gömlum rótum.
Útistöður Argentínu og Chile
snúast um þrjár smáeyjar suður
af Eldlandi. Alþjóðlegur sátta-
dómstóll, sem brezka krúnan
skipaði, dæmdi Chile eyjar
þessar á síðasta ári. Síðan hafa
óreglubundnar viðræður ríkis-
stjórnanna haldið áfram og gera
enn. Eru engin merki þess að
samkomulags sé að vænta.
I augum margra argentínskra
þjóðernissinna eru Chilebúar og
Bretar nánir bandamenn í
samsæri gegn Argentínu um að
ræna hana sjálfsögðum réttind-
um sínum. Þessu til áherzlu er
bent á að Beaglesundseyjar og
Falklandseyjar í Suður-Atlants-
hafi lúta báðar stjórn Breta.
Þann 11. júní, sem opinber-
lega heitir „Hátíðisdagur argen-
tínskra eignaréttinda á Falk-
landseyjum og suðurskautshlut-
anum“, fluttu ráðamenn tugi
ræðna um landið þvert og
endilangt. Varnarmálaráðherra
landsins, José Klix, yfirofursti,
sagði í einni ræðu sinni að um
„sjálfsforræði væri aldrei hægt
að semja“ og hjá „veikleikum,
sem leitt gætu til sjálfstortím-
ingar, og sérgæðislegum töfum“
yrði að sneiða með ráðum og
dáð. Yfirmaður flotans og félagi
í herstjórninni, Emilio Massera,
aðmíráll, lét móðan mása gegn
Bretum fyrir að teygja úr
viðræðum um eyjarnar áratug-
úm saman og lýsti eyjunum sem
„flakandi sári á göfugleika
lýðveldisins".
Þótt ekki sé útlit fyrir að
Argentínumenn séu að búa sig
undir að hernema Falklandseyj-
ar í náinni framtíð, þarfnast
þeir mjög landvinninga einhvers
staðar. Vitundin um þetta hefur
komið mjög við kaun Chilebúa,
sem óttast að Argentínumenn
Framhald á hls. 38
— Fæðuöflun
Framhald af bls. 19
rúmsloftinu, þá vitum við ekki
hvort bein áhrif þess verður
hækkað eða lækkað hitastig, eða
hvort það vegur hvort upp á móti
öðru.
Úr því svo lítið er vitað um
framvindu veðurfasbreytinga, þá
hafa veðurfræðingar tekið örygg-
iskostinn, sem stundum er svo
nefndur — en er í raun rangnefni
á meðaltalslögmálinu. Bryson,
þekktur svartsýnismaður um
veðurfar, bendir á, að árin
1930—60 hafi verið hagstæðust í
landbúnaði á nærri þúsund ára
skeiði og að héðan í frá hljóti hver
breyting því að vera til hins verra.
Það er að vísu rétt — en það segir
bara ekkert um hvenær breytingin
verður. Fyrra hlýviðrisskeið entist
ekki í 30 ár heldur yfir 300 ár. Og
það næsta þar á undan entist í
3000 ár. Á báðum hafa vafalaust
verið tiltölulega óhagstæð ár,
sambærileg við árin milli 1960 og
1970, en hagstæð veðrátta komið
aftur. Engin raunveruleg ástæða
er til að halda að það geti ekki
einnig gerst nú.
Ef reiknað er mað að skiptist á
skin og skúrir í veðurfari, hvað er
þá hægt að gera við því, ef eitthvað
er þá hægt að gera? Sennilega er
skýjasáning þekktasta tækni til
áhrif á veður — þá er vjssum
efnum sáð við ákveðin skilyrði svo
að þau valdi snjókomu eða regni.
Ennþá er þessi tækni á engan hátt
Örugg, þó hún gæti vafalaust
batnað við frekari tilraunir. En
það sem meira máli skiptir er, að
þetta hfur engin áhrif nema við
ákveðin skilyrði í háloftunum sem
kennd eru við óstöðugleika. Séu
þau fyrir hendi, getur svolítil
hvatning með sáningu komið af
stað regnskúr, sem ekki félli, ef
ekkert væri gert. En yfir mestu
eyðimörkum eða auðnum heimsins
er loftið kyrrt næstum allt árið —
því væri'ekki til neins að sá ögnum
þar. Auk þess þýddi lítið að reyna
að leysa úr læðingi meiri vætu en
fyrir hendi er. Loftið yfir Nevada-
eyðimörkinni hefur til dæmist
misst mest af vætu sinni á leiðinni
yfir Sierra eða Klettafjöllin — svo
engin tækni getur framleitt nema
lítið ef nokkurt regn þar
Heimskautaísinn
bráðnar
Ef einhvers konar ókyrrð er
nauðsynleg til að hægt sé að hafa
áhrif á veður, væri þá ekki
hugsanlegt að fyrir finnist aðrir
og umfangsmeiri þættir (svo sem
sáning í ský) sem maðurinn geti
sett af stað tiltölulega fyrir-
hafnarlítið og valdið miklu stór-
kostlegri breytingum? Eitt af því
gæti til dæmis verið lagnaðarísinn
4 heimskautahöfunum. Þetta er
þunnur ís, frá 3 metrum að vetri
til í aðeins hálfan annan metra á
sumrin — en hefur ótrúlega mikil
áhrif á veðurfarið á þeim slóðum
vegna hins mikla endurkasts.
Sumir loftslagsfræðingar halda
því fram, að lagnaðarísinn sé
ótryggur, þannig að mjög lítil
þynning á honum gæti sett af stað
gagnyerktin: minni ís mundi þýða
það að ísdiafið tæki í sig meira af
geislun sðíar og þar með bræða
meiri ís o.s.frv. Ekki færri en þrjár
líklegar aðferðir hafa komið fram,
sem hugsanlega mætti nota til að
koma þessu af stað:
Að stífla Beringsund fsem bæði
er mjótt og grunnt) og dæla
íshafssjó yfir stífluna og draga þar
með inn sjó úr Atlantshafi.
Að beina annað stærstu ánum,
sem nú falla í Ishafið, svo sem
Mackenzie í Kanada og Ob, Yenisei
og Lena í Síberíu. Þá fengi Ishafið
minna af ósöltu vatni og þar sem
ferskvatn frýs fljótar en saltvatn,
þá mundi vetrarísinn líklega
myndast mun hægar.
Að dreifa sóti (úr flugfélum)
yfir milljón fermílur af ísnum.
Endurkastið frá ísnum mundi þá
minnka svo mikið að sólin gæti
brætt hann.
Ekki er hægt að fullyrða að nein
af þessum aðferðum mundi bræða
nokkurt verulegt magn af
lagnaðarísnum — eða hvaða áhrif
það mundi raunverulega hafa, ef
svo yrði. íshafið yrði áreiðanlega
hlýrra, að minnsta kosti um sinn,
vegna þess að draga mundi úr
endurskini á þessum stað við það
að ís hyrfi af hluta sjávar og
mundi þá líka auka uppgufun. Það,
og aðrir þættir, mundu valda
meira hvassviðri og skýjafari að
vetrinum og einangra svæðið svo
það missti minni hita á hinum
löngu heimsskautanóttum. Hlýjan
gæti náð svo langt suður, að stór
landsvæði í Kanada og Síberíu
yrðu hæf til landbúnaðar. Þetta
væri út af fyrir sig mjög gott.
En aukin hvassviðri mundu líka
valda þykkari snjósköflum við
íshafsströndina — sem gæti sett
af stað annars konar gagnverk-
andi áhrif og skapað aöra ísöld.
Þetta væri aftur á móti slæmt.
Grænlandsjökull mundi þykkna
af meiri ákomu, en það hefði
sennilega ekki annað í för með sér
en fleiri hafísjaka á Norður-At-
lantshafi — til óþæginda fyrir
siglingar. Ekki svo slæmt, út af
fyrir sig.
Annar möguleiki er samt sá, að
meira hlýviðri í heimskautslönd-
unum gæti minnkað jökulinn — og
komið af stað enn einni tegund
gagnverkandi áhrifa, sem yrði til
þess að hann bráðnaði alveg. Svo
mikil aukning á vatnsmagni í
sjónum mundi hækka sjávarmál
um 6—9 metra — nægilega mikið
til að setja flest strandsvæði um
allan heim undir vatn. Það mundi
hafa í för með sér að yfirgefa
þyrfti alveg eða að hluta Boston,
New .York, Philadelphiu, Washing-
ton, Miami, New Orlea'ns, Los
Angeles, San Francisco og Seattle
— svo ekki séu nefndar borgir eins
og London, Amsterdam, Hamborg,
Stokkhólmur, Leningard, Lissa-
bon, Rio, Alexandria, Tokyo,
Shanghai, Calcutta, Bombay, Sid-
ney og hyndruð minni hafnar-
borga. Þetta er auðvitað ákaflega
slæmt.
Að búa sig undir
slæmu árin
Fyrir nokkrum árum líkti Ros-
coe Brahms frá Chicagoháskóla
núverandi ástandi við það að hafa
„fingurinn á rofa veðurvélar
náttúrunnar.“ „En í svo miklum
molum er þekking okkar á vélinni
að við erum líklega ekki enn búin
að finna rofahandfangið. Og í
þeim tilfellum sem við þekkjum
rofann, þá vitum við iðulega ekki
í hvora áttina á að snúa honum svo
að verði mannkyninu til góðs.
Takið á þessum rofa er meira að
segja í mörgum tilvikum ákaflega
laust.“ Þó hann væri þarna fyrst
og fremst að tala um. veðurbreyt-
ingar í smáum stíl, þá geta
ummæli hans ekkert síður átt við
meiri háttar viðfangsefni, á borð
við að bræða heimskautaísinn.
Ef við ekki vitum hvernig
veðurfarið verður og möguleikarn-
ir, sem við höfum á að fikta við
það, eru annað hvort sáralitlir eða
skelfilega hættulegir, hvað eigum
við þá að gera? Fræðimenn um
veðurfar á borð við Bryson og
Stephen H. Schneider frá „Miðstöð
rannsókna á andrúmsloftinu,"
hafa gert tillögu um „Mósebókar
áætlun" þ.e. að mestu kornræktar-
ríkin safni í hlöður og eigi
fyrningar til „slæmu áranna."
Bryson að minnsta kosti telur að
bráðliggi á því. Ég er þeim
sammála, en af öðrum ástæðum.
Þörf er fyrninga til að afstýra
hungri en ekki af því að við vitum
hvernig veðurfarið verður, heldur
vegna þess að við yitum ekkert um
það. Hvort sem veðurfar á eftir að
batna, versna eða verða óbreytt,
þá er von á „slæmum árum“, alveg
eins og þurrkárin í kreppunni
komu á „góða“ tímanum frá
1930—1960 og samskonar þurrkur
varð í Bandaríkjunum á 6. ára-
tugnum. Þörf er landbúnaðar-
stefnu á landsvísu, sem beinist
fremur að langtíma fæðuþörf á
heimsmælikvarða til að búa undir
slík ár, en skammtíma hagnaði
ræktenda og kornkaupmanna.
Þá er höfuðnauðsyn að vita að
lönd á mörkum veðurskiptanna,
svo sem Sahel, hluti af bandarísku
sléttunum og Suðvesturríkin, eru
líffræðilega mjög viðkvæm og því
nauðsyn að umgangast þau með
tilliti til þess. Of mikil ræktun eða
ofbeit hefur kannski ekki bein
áhrif á rigninguna á þe%sum
stöðum, en hún dregur úr regni
sem að gagni kemur, og kemur því
af stað vítahring og landeyðingu,
sem tekur kannski áratugi að
bæta. Ef hjarðir á svo viðkvæmu
landi fá til dæmis að stækka fram
yfir það sem landið þolir, eins og
gerðist í Sahel, þá hefur það í för
með sér efnahagslegt hrun og
matarskort, þegar skilyrðin hætta
að vera eins og þau geta best orðið
— og það gerist alltaf.
Þörf á
rannsóknum
Þá er mikil þörf á nákvæmum
rannsóknum á veðurvélinni á
heimsmælikvarða. Schneider hef-
ur bent á það, að ekki hafi verið
gerð tilraun til langtíma ná-
kvæmnismælinga utan úr geimn-
um á orku sólarinnar og geisla-
magni. Þessu líkir hann með réttu
við „fjölskyldu eða fyrirtæki sem
reynir að gera sér kostnaðaráætl-
un án þess að vita tekjurnar". Það
er dýrt að mæla með nákvæmni
það sem gerist í andrúmsloftinu og
líka er ákaflega erfitt að skilja
það. En ef þetta er ekki gert, getur
það valdið dauða milljóna manna.
Ef til vill er mikilvægast að
neyða ríkisstjórnir, sem marka
stefnuna, til að afla sér undir-
stöðuþekkingar á líffræði og veð-
urfarsfræði. Embættismenn og
stjórnmálamenn eru þekktir fyrir
að taka einfaldar bjartsýnisspár
fram yfir flóknar og ógnvekjandi.
En allur gangur og möguleikar í
sambandi við veðurfar og breyt-
ingar á því, hvort sem við skiljum
þær eða ekki, eru hvorki einfaldir
eða bjartir. Þeir eru samt raunsæ-
ir, og það er hættulegt að látast
ekki vita af þeim.