Morgunblaðið - 06.08.1978, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. ÁGÚST 1978
11
bú, kúabúy fjárbú, hrossarœkt, hundarœktog útflutnúigsverzlun
fyrir kapli í súgþurrkunina á
hlaöinu og Kjartan fer öðru hverju
út til að fylgjast með verkinu.
Hann er eðlilega með hálfan
hugann við það þegar kemur í Ijós
að bilun hefur orðið í gröfunni og
olían að smáleka af henni. En það
er mikilvægt að hún hafi það af
um nóttina að grafa og moka ofan
í aftur eftir að kapallinn er lagður,
svo mjólkurbíllinn komist að
tankhúsinu að morgni. Það hefst
um miðnættið. Þá er kominn á
vettvang Erlendur Davíðsson, for-
maður ræktunarsambandsins, lög-
regluþjónn með meiru, og drekkur
með okkur kaffisopa. Allan tím-
ann er eitthvað um að vera þarna.
En þetta leiðir talið að kúnum og
búskapnum.
Kjartan kveðst alltaf hafa lagt
mesta áherzlu á mjólkurfram-
leiðslu, hafði áður 70 mjólkandi
kýr og um 100 hausa í fjósi, en
hefur nú fækkað um helming,
niður í 40 mjólkandi kýr.
— Bæði komu þrjú heyleysisár í
röð, og eftir að umframframleiðsl-
an varð svo mikil og áróður gegn
mjólkurframleiðslu vex, þá minnk-
ar áhuginn eðlilega og maður
leggur sig ekki eins fram, segir
Kjartan til skýringar. Maður
dregur þá frekar úr nautgripa-
ræktinni. Við höfðum þá reglu að
kaupa alltaf 20—30 kýr á haustin,
en nú höfum við ekki gert það í 3
ár. Við framleiddum 170 þúsund
lítra af mjólk, en á sl. ári vorum
við komin niður í 117 þúsund lítra.
— Heldurðu að horfurnar eigi
enn eftir að versna hvað mjólkur-
framleiðslu snertir?
— Já, ég er hræddur um það.
Tæknin hefur gert mögulegt að
auka þessa framleiðslu ótrúlega
mikið með sama mannafla, og búin
hafa stækkað. Þegar við komum
hingað 1949 var algeng framleiðsla
á bú 60 þúsund lítrar, pú líklega
um 100 þúsund lítrar og hjá
mörgum komin hátt í 200 þúsund
lítra. En margir bændur hér hafa
byggt svo stór fjós, og fjárfest í
þeim, að þeir eru neyddir til að
nýta þau áfram.
— Frá sjónarmiði framleiðand-
ans er hagkvæmt að bú hans skili
fullum afköstum, heldur Kjartan
áfram. Og þó maður fái ekki fullt
verð fyrir umframframleiðsluna,
þá getur hún borgað sig. Það er
ódýrasta framleiðslan, ef hægt er
á annað borð að losna við hana.
Maður getur því selt síðustu 10
þúsund lítrana ódýrara en fyrstu
10 þúsund lítrana, því tilkostnað-
urinn er minni. En þarna spilar
tíðarfarið líka inn í. Við fengum
þrjú slæm ár í röð. En tíðin var
góð í fyrra.
• Vaxandi
möguleikar
í hrossarækt
— Hvernig er ástandið í kvik-
fjárræktinni? Þú ert með um 120
kindur, er það ekki? Þú ert ekki að
hugsa um að hætta búskap er það?
— Ástandið er enn verra í
kvikfjárræktinni svarar Kjartan
að bragði. En við viljum vera við
búskap og ætlum okkur það. Við
erum líka með um 80 hross. Og það
er greinilega vaxandi eftirspurn
eftir hestum, bæði til útflutnings
og á innanlandsmarkað. Og mér
sýnist að verði hægt að gera sér
mat úr hrossaræktinni til kjöt-
framleiðslu líka. Ólafur Dýr-
mundsson, búfjárfræðingur, segir
að ekkert holdanaut framleiði
meira en íslenzk hryssa. Þetta er
gott kjöt. Þarf bara að kenna fólki
með að fara — að ala hrossin,
slátra og matreiða.
Kjartan kveðst alltaf hafa haft
áhuga á hrossum, enda alizt upp
við hestamennsku. Sigríður raun-
ar líka. Hrossarækt er því stunduð
á Ólafsvöllum, með 10—12 folöld-
um á ári. Og veturnir eru notaðir
til tamninga.
— Við erum með hesta meira
sem áhugamál og sport en beinlín-
is búgrein, segir Kjartan. Enda
þægilegasta sportið í sveitum.
Maður getur gripið stund og stund
og skroppið á bak, í stað þess að
önnur áhugamál, eins og t.d.
skíðaíþróttin, krefjast þess að
farið sé af bæ og í lengri tíma í
senn.
Á landsmóti hestamanna á
Þingvöllum var Ólafsvallafólkið
með falleg hross. Eldri sonurinn á
heimilinu, sem er 18 ára, kom
ríðandi. En dóttirin, sem er við
menntaskólanám missti í hrapal-
legu slysi fallegt reiðhross.
• Isl. hundurinn
greindur og gæfur
Sigríður segir okkur að fyrst
hafi Kjartan gefið sér hest og
síðan hund, fallegan „fox terrier"
og þetta hafi orðið afdrifaríkt.
Þegar hún skömmu síðar sá
ákaflega fallegan gulan hund, sem
átti að vera íslenzkur, þá lýsti hún
því yfir að næst vildi hún eignast
einn slíkan. Og eftir að þau hjónin
voru flutt að Ólafsvöllum, fóru þau
að leita að íslenzkum hundi. 1968
kveðst Sigríður hafa fengið ádrátt
um að fá fyrsta ísl. hundinn.
— Páll A. Pálsson dýralæknir
spurði mig þá, hvprt ég vildi ekki
reyna að rækta íslenzkt hundakyn
og ég féllst á það. Hélt að um væri
að ræða einn hund og eina tík. En
fyrr en varði var ég komin með
fjórar tíkur og tvo hunda, sömu
tölu og ég er með nú. Páll fór að
hjálpa mér við að koma upp stofni,
en hundarnir eru upprunnir frá
Keldum.
Eina tík fékk ég að vísu
úr Eyjafirðinum. Þannig fékk ég
mikinn áhuga á að bjarga hunda-
stofninum íslenzka, sem var að
hverfa. Ég fór þrjár ferðir til
Bretlands til að hitta hundarækt-
endur þar. M.a. hitti ég gömlu frú
Nagel, sem mest hafði gert til að
bjarga írska úlfhundinum, sem var
að deyja út. Marc Watson, sá frægi
maður, hafði líka samband við-
mig, þegar hann frétti um þetta.
Hann sendi mér tvo hunda, sem
hann hafði flutt til Ameríku á
sínum tíma og tekið svo með sér
heim til Bretlands. Hann fékk
upphaflega íslenzka hunda frá
Austurlandi og af Norðaustur-
landi. En þar var ekki lengur slíka
hunda að fá, þegar ég byrjaði.
Uppistaðan í hundastofninum á
Keldum var frá tík af Vestfjörð-
um, sem eftir varð frá honum.
— Nú framhaldið var auðvitað
það að ég varð að dreifa hvolpun-
um og ég fór að selja þá til að
borga fóðurkostnaðinn. Auk þess
sem ég vissi að fólk fer betur með
það sem það kaupir en það sem
það fær gefins. Bretarnir komu því
líka inn hjá mér að ég mætti ekki
gefa hunda nema völdu fólki.
Hundaræktin hefur þó aldrei
staðið undir sér. Ekki einu sinni
þegar hún var mest. Þá voru hér
fjórtán fullorðnir hundar og þrjá-
tíu og tveir hvolpar. En þá voru
líka svo margir munnar að metta.
— Nú eru þetta orðnir heimilis-
vinir á bænum. Tíkurnar fá að
eiga hvolpa öðru hverju, ekki á
hverju ári. Það er hrein tilviljun
að þrjár áttu í ár tíu hvolpa. Þeir
eru nú allir seldir nema einn, sem
ég held eftir sjálf vegna hundasýn-
ingarinnar í haust. Enda ekki
ástæða til að vera með svo marga.
Islenzka stofninum hefur verið
bjargað. Og Island er svo fámennt
land, að markaðurinn mettast. Nú
er íslnzki sveitahundurinn ræktað-
ur erlendis og -eigendur hafa
samband við mig. Ég útvega þeim
ræktunarhunda, til að tryggja það
að þeir séu i nægilega háum
gæðaflokki.
— Hvaða kosti hefur þessi
íslenzki sveitahundur?
— Þetta eru svo góðir heimilis-
hundar. Eru svo hændir að mann-
inum og eiga enga grimmd til.
Líklega af því að þeir hafa ræktazt
eðlilega á löngum tíma á heimilun-
um. Sá íslenzki er talinn sá eini af
þessum Spitztegundum, sem lifa í
löndum kring um Norður-heim-
skautið, sem ekki er grimmur. Auk
þess er íslenzki hundurinn mjög
greindur, þó hann sé seinþroska.
Greindin kemur hægt, svo að ekki
má byrja að kenna íslenzkum
hvolpi eins snemma og öðrum
hvolpum. Þá verða þeir bara
ruglaðir. Helzt á ekki að bvrja að
kenna þeim fyrr en 6 mánaða
gömlurn eða jafnvel seinna, 10
mánaða. Ég tel þá hvolpa til hálfs
annars árs, og segi það oft, en fólk
vill oft ekki trúa því. En greindin
kemur örugglega. Til dæmis sagð
mér maður, sem temur hunda
fyrir Disney myndir og tamdi
íslenzkan hund til að leika fyrsta
hundinn, sem fór í geimfari, að
hann hefði aldrei fengið jafn
góðan hund. Honum gekk svo vel
að læra og var svo léttlyndur, var
alltaf reiðubúinn til að læra meira.
Ég hefi líka fengið þessi ummæli
frá hundatamningastöð í Kaliforn-
íu. Og einn fór í gegn um stranga
tamningu í sænska lögregluskól-
anum og gekk mjög vel. Hér eru
þeir lítið tamdir til notkunar, en
bóndi einn, sem þjálfað hefur hund
frá mér sem fjárhund, var að fá
annan í sama skyni. íslenzki
hundurinn er mjög mannelskur og
þarf að fá að vera mikið með
manni.
• Stúlkur úr
bændahúsmæðra-
skólum
Þetta er orðið langt mál, enda
ótrúlega mikið um að vera á
Ólafsvöllum. Þegar blaðamaður-
inn furðar sig á því hvernig hjónin
komist yfir þetta allt, svara þau:
— Það er ótrúlegt hvað maður
kemst ýfir, þegar maður gerir það
sem manni þykir skemmtilegt.
Sigríður tekur fram að á bænum
sé hjálparfólk. Nú eru þarna þrjár
stúlkur, 14 ára gömul bóndadóttir
úr Borgarfirði, ein úr Reykjavík og
bóndadóttir frá Danmörku. Pabbi
hennar, sem rekur svínabú, á
íslenzka hesta og haná langaði til
að kynnastt Islandi meðan hún er
að átta sig á hvað hana langar að
læra næst. Þá er 14 ára drengur og
synirnir á heimilinu, sem eru 18 og
8 ára. En dóttirin, sem er elzt og er
við menntaskólanám, er ekki
heima.
Hjónin á Ólafsvöllum hafa, eins
og um svo margt annað, annan
hátt á en hér tíðkast, þegar þau
ráða fólk til starfa. I 12 ár hafa
þau haft erlendar stúlkur, flestar
frá Sviss, eina frá Frakklandi, par
frá París og eitt sinn pilt frá Sviss.
Það hófst með því að þau auglýstu
í svissnesku bændablaði eftir
stúlku, útskrifaðri úr bændahús-
mæðraskóla. En slíkir skólar eru í
Sviss og mjög gagnlegir, segir
Sigríður.
— Þá eru stúlkurnar menntaðar
til alhliða starfa á bóndabæ, innan
húss og utan. Það er mjög gott að
hafa fólk, sem kann allt til verka,
segir Sigríður. Svona fjölhæfar
stúlkur geta annað mun meiru, en
stúlkur sem ekki kunna verkin.
Þær hafa vanizt því að skipuleggja
sín störf að morgni. Maður lærir
sjálfur mikið af þeim.
Aður en haldið er heim, er
gengið út í kirkjuna á Ólafsvöllum,
sem gerð var upp og byggt við
hana fyrir nokkrum árum. Ákaf-
lgea smekklega og fallega gert. Og
altaristöfluna málaði Baltasar. En
orðið er of dimmt til að taka fleiri
myndir. Blaðamaðurinn hefur
gleymt sér vð spjallið.
Sigríöur kveður hvolpana fimm, sem
eru að leggja upp í langferð í jeppa og
síðan flugvél til sinna nýju heimkynna,
í Frakklandi og Þýzkalandi.
Sigríður, klædd í einn uilarjakkann,
sem hún flytur út, klappar gamla
hundinum sínum ættföðurnum, sem
nú er kominn til ára sinna.
Nýju eigendurnir eru ánægðir meö hvolpana sína af hreinræktuöum íslenzkum
stofni, enda eiga pau íslenzka hunda fyrir.