Morgunblaðið - 22.08.1978, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. ÁGÚST 1978
11
Reza Pahlavi:
Keisari keisaranna”
með háleitar draum-
sýnir en ótrygga framtíð
Olætin í íran á undanförnum mánuðum hljóta að
hafa vakið upp uggvænlegan draug í huga
keisarans. Árið 1953 flúði hann, þá 32 ára gamall, íran
vegna svipaðra uppþota á götum Teheran, Tabriz,
Qum og annarra persneskra borga.
Útlegð hans varð ekki löng, þrátt fyrir óskhyggju
þáverandi drottningar hans Sorayu um að þau gætu
yfirgefið íran fyrir fullt og allt og setzt að í Ameríku.
Slíkt átti ekki að liggja fyrir íranskeisara. Hann sneri
aftur að viku liðinni og komst að nýju til valda,
spjátrungskórónunni var tyllt á höfuð hans með
aðstoð hersins og leyniþjónustu Bandaríkjanna CIA.
Muhammed Mussadiq forsætisráðherra og helzti
andstæðingur keisarans var handtekinn.
Nú er úöldinn aftur kominn út á stræti og torg
Teheran. I s.l. viku jukust ólætin að nýju en þau hafa
ólgað undir yfirborðinu og stungið sér upp öðru hverju
undanfarna mánuði. Hrópin, háreystin og mótmælin
gegn keisaranum virðast í algleymi. Hundruðum
mannslífa hefur verið fórnað á altari þessarar
óánægju með keisarann í ár. Fleiri hundruð manns
hafa særzt í ólátum dg þúsundum hefur verið stungið
bak við lás og slá. Ótal menntastofnunum í landinu
hefur verið lokað.
Veldi landeigenda var brotið
á bak aftur og landinu
úthlutað til bænda og leiguliða.
Fáfræði almennings var tekin
til nánari athugunar. Verka-
menn fengu að taka þátt í
meiriháttar ákvörðunum. Kon-
ur fengu aukin réttindi, svo
sem kosningarétt og inngöngu
í æðri menntastofnanir.
„í íran er að hefjast mikið
blómaskeið" sagði keisarinn í
viðtali við brezkan blaðamann,
sem sagði keisarann hafa talað
lágum rómi um leið og hann
horfði haukfránum augum á
ákveðinn punkt hátt á veggnum
í skrifstofu sinni. „íran verður
ein þeirra þjóða, sem aðrar
þjóðir munu taka alvarlega.
Allir fegurstu framtíðardraum-
ar einnar þjóðar munu rætast í
íran ...“
Hann dreymir um veldi
aríanna þrungið andagift
hinna fornu konunga Cyrusar og
Daríusar. íran verður samt eins
og Japan, tæknivætt þjóðfélag
Þegar Mussadiq forsætis-
ráðherra stóð að baki
uppreisninni 1953 naut hann
stuðnings einstrengingslegra
múhameðstrúarhópa sem voru
andvígir vestrænni einokun á
olíunni 5 Iran og annars vegar
kommúnistaflokksins, Tudeh,
sem hafði það eina markmið að
brjóta á bak aftur einveldi
keisarans.
Enn snýst óánægjan um
vestræn áhrif í íran og þann
aragrúa Bandaríkjamanna,
aðallega tæknifræðinga,, hern-
aðarsérfræðinga og fjölskyldur
þeirra sem hafið hafa búsetu í
landinu og virðast njóta þar
ýmissa forréttinda. Múhameðs-
trúarmenn líta á Bandaríkja-
mennina sem boðflennur. Oláta-
seggirnir og uppreisnarmenn-
irnir hafa undanfarið brotizt
inn í banka, kvikmyndahús og
verzlanir.
Muhammad Reza Pahlavi,
keisari keisaranna, full-
trúi aríanna horfist í augu við
sama vandamálið og fékk hann
til að skjálfa á beinunum fyrir
hálfum þriðja áratug.
Þó lítur ekki út fyrir að hann
hyggist flýja land í þetta sinn og
gerast innflytjandi í Ameríku.
Hann er ekki sami saklausi
pabbadrengurinn og í þá tíð. Þá
þarf hann ekki að óttast, að
fjandmaður eins og Mussadiq
sameini andstöðuhópana sem
eru óttalega sundraðir í
óánægju sinni.
Herinn í íran er blýhólkur
stjórnarinnar. Hann er ótrúlega
vel vopnum búinn, brezku skrið-
drekarnir eru m.a.s. fullkomnari
en þeir sem brezki herinn
sjálfur hefur til afnota. Irans-
her er áreiðanlega fullkomnasta
báknið í íran. Leyniþjónustan
SAVAK er rekin af herforingj-
um sem einnig eru í æðstu
embættum innan lögreglunnar.
Öll herforingjaefni ganga undir
skoðun hjá hans hátign áður en
tignin er þeirra.
Iranskeisari á hernum völd
sín að þakka. Faðir hans,
Reza, var vel stígvélaður
íranskeisari ásamt
konu sinni, Föruh,
og fjórum börnum.
Frá vinstrii Ali, Reza,
Leika og Farahnaz.
tekur slag með þriðju eiginkonu
sinni, Föruh, er líklegt að hugur
hans sé ætíð bundinn við
framtíðarsýnina — gósenlandið
Iran.
Hugsjón hans er að íran
verði fimmta valdamesta
ríki veraldar og þeirri hugsjón
verður að hans mati að hrinda
í framkvæmd fljótt! Andstæð-
ingar hans skulu fá glýju í
augun af hinni dýrlegu framför
sem á sér stað í Iran áður en
þeir aðhafast eitthvað í þá átt
að reyna að stöðva hana. Lög-
reglan er nógu sterk til að hafa
í fullu tré við andstæðinga
keisarans í landinu sjálfu og
gagnvart óvinaþjóðum stendur
Iransher vel að vígi í vopnabún-
aði.
Sonur hans, Reza krónprins,
sautján ára mun erfa krónuna
og hyggst keisarinn afsala sér
henni til krónprinsins áður en
langt um líður (hann er nú 58
ára gamall) en hvernig hinu
unga höfði helzt á kórónunni er
óvíst og stendur það eða fellur
með hinum stórkostlegu draum-
sýnum keisarans, sem eru þó svo
mengaðar af misjöfnum til-
gangi.
kósakki, offursti í persneska
hernum sem hrifsaði kórónuna
með aðstoð hersins. Þegar Rúss-
ar og Bretar hertóku Iran 1941
boluðu þeir Reza úr embætti og
dó hann síðan í útlegð í
Márítaníu. Sonur hans, sem var
yfirforingjaefni í hernum, bar
bæði einkenni taugaveiklunar
og feimni og virtist langt í frá
tilbúinn að taka við hlutverki
föður síns, sem einvaldur í skjóli
hersins.
Uppþotin 1953 skiptu sköpum
í lífi hans og skapgerð. Þar lærði
hann þá þungu þraut að klífa á
brattann í pólitíkinni. Hann hóf
endurskipulagningu á hernum.
SAVAK leyniþjónustan var
stofnuð og þjálfuð af CIA og
Mossad, ísraelsku leyniþjónust-
unni. Olíufyrirtækin höfðu verið
þjóðnýtt. Án minnstu feimni tók
keisarinn margar nýjungar úr
þreytingartillögum Mussadiqs.
Árangurinn varð: Hvíta bylting-
in.
með fullkomnum verksmiðjum,
risastórum flugvöllum, iðn-
væddum bæjum og hinum full-
komnustu höfnum.
Blaðamaðurinn Gavin Young,
er ræddi við hans hátign, sagði
m.a.: „Hann er ofstækismaður,
þrátt fyrir mjúka rödd og
hægláta framkomu. Hann er
einvaldur og treystir engum
öðrum. (Árið 1976 gerði CIA
sálfræðikönnun á keisaranum
og komst að þeirri niðurstöðu að
hann væri haldinn stór-
mennskubrjálæði.) Vinnudagur
hans spannar um átján stundir.
Vart er tekin sú ákvörðun að
hún ekki þurfi persónulegt
samþykki hans.
Afþreyingu sina fær keisar-
inn á skíðum, í akstri hrað-
skreiðs bíls, eða við stjórnvölinn
á nýtízkulegum hraðbát á
Kaspíhafi. Þegar hann dreypir á
ávaxtasafa yfir vestrænum stór-
blöðum við sólarupprás, horfir á
kúrekamynd að kvöldi dags eða
Framtíðardraumur keisar-
ans um veldi íran og
tæknivæðingu er ekki eins sam-
ræmanlegur írönsku þjóðskipu-
lagi og japönsk tæknivæðing
japönsku þjóðfélagi. Einn þriðji
hluti íbúa írans fæst við land-
búnað, sextíu af hundraði íbú-
anna eru bæði ólæsir og óskrif-
andi. „Flytjum Ameríkana inn“
er svar keisarans við því. Þannig
að nú eru búsettir í Iran
þúsundir háttlaunaðra Banda-
ríkjamanna, sem fara fram á
íbúðir, bifreiðar, uppþvottavélar
og sjónvarpstæki. Verðbólga er
mikil og hinir fátækari og
vinstri menn, andvígir Banda-
ríkjamönnum, kenna keisaran-
um um.
„Róttækir" múhameðstrúar-
menn, sem vilja óðir og uppvæg-
ir endurreisa lagaveldi múham-
eðstrúarmanna eru æfir yfir
endurbótum keisarans, tilbúnir
til blóðsúthellinga fyrir mál-
staðinn og gæfu allt til þess að
konur hyldu andlit sín blæjum
að nýju og hyrfu úr háskólum.
Hversu kaldhæðið sem það
kann að virðast brýzt
hatrið á keisaranum fram þegar
þess var sízt að vænta, því hann
þykir hafa sýnt meira frjáls-
lyndi í garð pólitískra andstæð-
inga sinna nú en nokkru sinni
fyrr. Starfsfólk Amnesty Inter-
national segir ótrúlega breyt-
ingu hafa átt sér stað í viðhorfi
keisarans til stofnunarinnar,
því fyrir þremur árum þóttist
hann ekki einu sinni vita um
tilvist Amnesty International.
Nú nýverið bauð keisarinn t.d.
aðstoðarframkvæmdastjóra
Amnesty að spjalla við sig í
Teheran. Þá hefur alþjóðlega
Rauða Krossinum verið leyft að
heimsækja um tuttugu írönsk
fangelsi. A.m.k. einum útlendum
blaðamanni var leyft að ræða
við fanga og nokkrum pólitísk-
um föngum, sem látnir voru
lausir nýlega, var leyft að fara
úr landi. Þetta ber samt ekki að
skilja sem svo að nú sé að vora
í persneskri pólitík. Enn berast
fregnir um pyndingar og
menntamenn eru enn ofsóttir,
þó í minna mæli en áður. Margir
hafa þó verið handteknir nú upp
á síðkastið vegna óeirðanna.
Engu að síður sýnir þetta fram
á að hinn þrjózki og stolti
keisari er farinn að fylgjast með
stefnunni í mannréttindamálum
á alþjóðavettvangi. Kannski að
hann hafi fengið olnbogaskot
frá Carter Bandaríkjaforseta?
Þessir síðustu og verstu
tímar í íran hafa dregið
fram ýmsar hliðar keisarans,
einmanaleik hans og þá stað-
reynd að hann á fáa vini og
treystir engum. Ospektir og
óeirðir almennings á götum úti
sýna fram á vantraust Irana á
keisara sínum. Menntamenn eru
líklegast óánægðasta stéttin enn
sem fyrr. Almúginn er enn jafn
blásnauður og fáfróður þrátt
fyrir hvítu byltinguna og aug-
ljóst virðist að megnið af
olíuaurunum hefur runnið í vasa
miðstéttarinnar. Auðæfin skjót-
fengnu hafa valdið öngþveiti í
þessu forna þjóðfélagi.
Keisarinn hefur einnig fulla
ástæðu til að hafa áh.vggj-
ur af ýmsum nágrannalöndum.
Byltingin í Afghanistan í apríl
s.l. hefur sýnt honum fram á að
margt getur breytzt á skömm-
um tíma. Ástand mála í ná-
grannaríki Irans, Baluchistan er
ótryggt. Hann stendur fast á
skoðun sinni varðandi skiptingu
Pakistan, sem hann segist aldrei
mundi líða. Þá beinir hann
sjónum til norðurs að landa-
mærum Rússlands en sovézk
afskipti þyldi hann aldrei. „Ef
Rússar kæmu til Iran yrðu
afleiðingarnar hörmulegar" seg-'
ir hann.
í blaðaviðtalinu sagði írans-
keisari að framtíð hans væri
ótrygg. Hann á vald sitt undir
hernum og stöðu sína trygga
meðan slik sundrung varir
meðal andstæðinga hans eins og
nú þegar enginn Mussadiq er til
að sameina þá.