Morgunblaðið - 22.12.1978, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1978
Varnarsamningur Banda-
ríkjanna og Taiwans veröur í
gildi í eitt ár eftir að stjórn-
málasambandi landanna verður
slitið frá næstu áramótum í
kjölfar viðurkenningar banda-
rísku stjórnarinnar á stjórninni
í Peking. En vafi leikur á því
hvort Bandarikjamönnum beri
lagaleg skylda til þess að verja
Taiwan þangað til varnar-
samningurinn rennur út þar
sem það er líka skoðun Banda-
ríkjastjórnar að varnar-
samningur hafi ekki lagalegt
gildi án stjórnmálasambands.
Um þetta er ágreiningur milli
fræðimanna í alþjóðalögum. En
tæknileg spurning um lagagildi
samningsins eftir lokun banda-
ríska sendiráðsins í Taipei
breytir því ekki að bandarísk
hergögn verða áfram send til
Taiwan og að það er yfirlýst
stefna Bandaríkjastjórnar að
hamla gegn hvers konar ófriðar-
aðgerðum sem Kínverjar kunna
að grípa til gegn Taiwan. Auk
þess halda Bandaríkjamenn því
fram að Kínverjar hafi ekki á að
skipa nógu öflugu herliði til
aðgerða á sjó, landi og í lofti
sem nauðsynlegt sé til þess að
gera innrás í Táiwan.
Uppsögn samningsins þarf
raunar ekki að koma á óvart.
Við þessu hefur verið búizt að
heita má allt frá undirritun
Shanghai-yfirlýsingarinnar
1972, fyrsta skrefinu í þá átt að
færa sambúð Kínverja og
Bandaríkjamanna í eðlilegt
horf. Að vísu lofaði Richard
Nixon forseti því aldrei eftir
undirritun yfirlýsingarinnar að
draga til baka viðurkenninguna
á stjórn Taiwan eöa segja upp
varnarsamningnum, en
ráðstafanir Jimmy Carters
virðast rökrétt afleiðing af
stefnu Nixons.
Leyniviðræður
En aðgerðir Carters báru að
með óvæntum hætti. Ákvörðun-
in var tekin að loknum þriggja
daga leynilegum viðræðum
háttsettra fulltrúa bandarísku
stjórnarinnar og þeirrar
kínversku. Og aðeins liðu 32
klukkustundir frá því Carter var
tilkynnt að viðræðurnar hefðu
borið árangur að Bandalags-
þjóðum Bandaríkjanna var
skýrt frá því hvernig málin
stæðu og Carter forseti og
kínverskir leiðtogar tilkynntu
heiminum frá þeirri ákvörðun
að færa samskipti Banda-
ríkjanna og Kína í eðlilegt horf
og skiptast á sendiherrum.
Verulegur skriður komst fyrst
á tilraunirnar til að gera
samskipti þjóðanna eðlileg í
janúar, þegar Teng Hsiao-ping,
varaforsætisráðherra, kom í
heim^ókn. Fyrsti verulegi
árangurinn náðist í maí þegar
Zbigniew Brzezinski, ráðunaut-
ur Carters í þjóðaröryggismál-
um, fór til Peking. Þangað til
höfðu litlar breytingar orðið í
samskiptum Kína og Banda-
ríkjanna síðan Nixon fór í hina
sögulegu heimsókn sína til Kína
1972.
Bandaríkjamenn tóku þá
ákvörðun i maí að undirbúa
víðtækar samningaviðræður við
Peking-stjórnina. Forstöðu-
maður skrifstofu kínversku
stjórnarinnar í Washington,
Chai Tse-min, gekk á fund
Carters og á þeim fundi, sem var
talinn mjög mikilvægur, gerði
Carter nákvæma grein fyrir
þeim skilyrðum, sem hann taldi
nauðsynlegt að fullnægja til
þess að eðlileg samskipti gætu
komizt í kring.
í sumar átti síðan Leonard
Woodcock, forstöðumaður skrif-
stofu bandarísku stjórnarinnar í
Peking, átta viðræðufundi með
fulltrúum 'kínversku stjórnar-
innar og i Bandaríkjunum hitti
Brzezinski að máli kínverska
embættismenn að minnsta kosti
10 sinnum. I byrjun þessa
mánaðar dró svo verulega til
tíðinda þegar Teng fór þess á
leit að hitta Woodcock að máli.
HVAÐ VERÐUR
Samkomulagið
Mánudaginn 11. desember
hittu fulltrúar bandarísku
stjórnarinnar kínverska sendi-
fulltrúann í Washington að máli
og sögðu honum að ef jákvæður
árangur næðist hefðu Banda-
ríkjamenn hug á því að bjóða
kínverskum forystumönnum til
Washington. Daginn eftir var
Woodcock tilkynnt í Peking að
boðið um leiðtogafund hefði
verið samþykkt. Þennan dag og
daginn eftir rak hver viðburður-
inn annan. Staðgengill
Brezinskis, David Aaron, sagði
að bandarískir og kínverskir
embættismenn hefðu orðið
ásáttir um orðalag yfirlýsinga
sem ríkisstjórnir landanna
mundu gefa út. Það sem sam-
komulag náðist um, var:
• Löndin mundu ekki mótmæla
hvort öðru eins og þjóðir sam-
þykkja stundum að gera.
• Peking-stjórnin samþykkti
áform Carter-stjórnarinnar um
að viðhalda víðtækum viðskipta-
samböndum og menningar-
tengslum við Taiwan.
• Peking-stjórnin mundi ekki
mótmæla orðalagi bandarísku
yfirlýsingarinnar um banda-
ríska hergagnasölu til Taiwan.
Síðasttalda atriðið var
erfiðast eins og Carter-stjórnin
hafði alltaf búizt við. Kínverjar
Mótmælaaðgerðir gegn stjórnmálasambandi Bandaríkjanna og
Kína utan við bandaríska herstöð á Taiwan.
hreyfðu mótbárum gegn þeirri
kröfu Bandaríkjamanna að
halda áfram hergagnasölu til
Taiwan, en gáfu samþykki að
lokum með yfirlýsingu um, að
þeir skildu þessa ráðstöfun án
þess að sætta sig við hana eða
samþykkja hana.
Samningsaðilar gerðu sér
smátt og smátt grein fyrir þvi
eftir því sem meiri skriður
komst á viðræðurnar, að enginn
raunverulegur skoðana-
ágreiningur var til staðar og að
hægt var að ná fullu samkomu-
lagi.
Málinu ílýtt
Rúmt ár er liðið síðan um
þann möguleika var rætt í
bandarísku stjórninni að banda-
ríska stjórnin veitti
Peking-stjórninni stjórnmála-
viðurkenningu í árslok 1978 eða
í ársbyrjun 1979, en þó er sagt
að bandaríska stjórnin hafi ekki
farið eftir tímaáætlun í málinu.
Hins vegar var almennt viður-
kennt í Washington, að æskilegt
væri að stjórnmálasamband við
Kínverja kæmist á áöur en nýr
samningur yrði gerður um
UMTAIWAN?
Bandaríski fáninn brenndur á
götu í Taipei.
takmörkun kjarnorkuvopna
(Salt) og fyrir 1980 sem er
kosningaár. Því fyrr sem stjórn-
málasamband kæmist á, því
minni líkur voru taldar á því að
það yrði hitamál í baráttunni
fyrir forsetakosningarnar eftir
tvö ár.
Fyrstu áhrifa stjórnmálasam-
bandsins mun líklega gæta á
sviði viðskipta þjóðanna, sem nú
þegar er talið að muni nema
einum milljarði dollara á þessu
ári. Eftir að stjórnmálasam-
bandinu verður komið á munu
bandarískir kaupsýslumenn
standa jafnfætis keppinautum
sínum sem hafa notið góðs af
því að ríkisstjórnir þeirra hafa
haft stjórnmálasamband við
Peking-stjórnina. Því má búast
við harðnandi samkeppni
Bandaríkjamanna, Japana,
Vestur-Þjóðverja, Breta, Frakka
og fleiri þjóða um hlutdeild í
þeirri iðnvæðingarherferð, sem
Kínverjar hafa boðað til. I Kína
hefur opnazt geysistór nýr
markaður og þar er um marga
milljarða dollara að tefla.
Vinsæll forseti
Á Taiwan á stjórn Chiang
Ching- kuo forseta erfiða tíma í
vændum en forsetinn hefur að
baki almennan stuðning eyjar-
skeggja. Hann hefur líka unnið
að því ótrauður allt frá undirrit-
un Shanghai-yfirlýsingarinnar
að búa landsmenn undir það að
Bandaríkjamenn byndu enda á
tengsli sín við Taiwan og að
sameina þjóðina til undir-
búnings slíkri tilkynningu.
Stefna hans hefur leitt til
þess að efnahagslífið á Taiwan
stendur með miklum blóma og
með þeirri stefnu sinni að auka
áhrif innfæddra hefur honum
tekizt að draga úr gamalli
gremju í garð valdakerfisins þar
sem þjóðernissinnar ráða lögum
og lofum. Útlagarnir frá megin-
landinu eru teknir að reskjast
og forsetinn hefur tilnefnt sex
eyjarskeggja í stjórn sína, sem
er skipuð 18 ráðherrum, og gert
Taiwanmanninn Sheih Tung-
min að varaforseta.
Chiang Ching-kuo er lítt
þekktur erlendis, en hefur verið
allsráðandi á Taiwan frá dauða
föður síns, Chiang Kai-shek,
fyrir þremur árum, fyrst sem
forsætisráðherra og sem forseti
síðan í maí. Hann er alþýðlegur
og ólíkur föður sínum sem
stjórnaði eynni með harðri
hendi og þoldi enga mótspyrnu.
Þótt áhrif óháðra hafi aukizt í
flokki þjóðernissinna að undan-
förnu þarf hann ekki að óttast
um völd sín. Margir þeirra
ætluðu að bjóða sig fram í
kosningunum, sem áttu að fara
fram um jólin en var frestað
vegna yfirlýsinga Bandaríkja-
manna og Kínverja. Nú verður
vandlega fylgzt með því hvernig
hann muni bregðast við þeirri
óvæntu breytingu sem hefur
orðið á stöðu eyjarinnar.
Draumurinn
En þótt forsetinn sé ólíkur
föður sínum hefur hann aldrei
hvikað frá þeirri bjargföstu
skoðun sinni, að 17 milljónir
íbúa Taiwans muni einn góðan
veðurdag ná aftur meginlandi
Kína á sitt vald. Allt frá því
kínverskir þjóðernissinnar hörf-
uðu til Taiwan undir forystu
Chiang Kai-shek eftir ósigurinn
fyrir kommúnistum í borgara-
styrjöldinni hafa þeir vonað
staðfastlega að þeir geti snúið
aftur til meginlandsins og borið
sigurorð af erkióvinum sínum,
kommúnistum. Sá draumur
virðist fjarlægari en nokkru
sinni áður eftir tilkynninguna
um stjórnmálasamband Banda-
ríkjanna og Kína.
Alls fylgdu um tvær milljónir
Kínverja Chiang Kai-shek frá
meginlandinu eftir auðmýkj-
andi ósigur hans fyrir herjum
Mao Tse-tungs. Margir efuðust