Morgunblaðið - 19.07.1979, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. JÚLÍ 1979
I
Hefur hinn svonefndi þriðji
heimur bein áhrif á sambúð
austurs og vesturs. Hafa þau
lönd, sem til þriðja heimsins
teljast, meira að segja hernað-
arlega þýðingu fyrir risaher-
veldin tvö?
Hin einfalda skipting í tvær
reginandstæður milli austurs og
vesturs — Bandaríkin annars
vegar, Rússland hins vegar — er
ekki með öllu horfin úr vitund
okkar. Það verður æ ljósara, hve
djúpstæðar rætur þessi skoðun
á sér, þegar til einhverra tíðinda
dregur í þriðja heiminum — t.d.
í Angólu, í austurhluta Afríku,
eða í Suð-austur Asíu — og er
þegar í stað smellt undir sjón-
arhorn hinnar pólitísku austur-
vestur togstreitu. En þessar
gömlu hugmyndir um að öll
átök, hvar sem er í veröldinni,
falli inn í þennan ramma, eru
einfaldlega ekki lengur í sam-
ræmi við raunveruleikann.
Heimurinn hefur breytzt.
í fyrsta lagi: Andstæðurnar
milli austurs og vesturs eru ekki
lengur hvorki hinn einasti né
heldur hættulegasti þátturinn,
sem kann að valda átökum í
heiminum. Að vísu njóta hvorki
Evrópa né heldur risaveldin tvö
algjörs öryggis, en þessi ríki búa
samt sem áður við alveg ólíkt
betri aðstæður í öryggismálum
en allir aðrir heimshlutar.
í öðru lagi: Styrjaldir og
ýmis konar átök munu fara
vaxandi í ríkjum þriðja heims-
ins næsta áratuginn. Gömul
deiiuefni koma nú fram á sjón-
arsviðið á nýjan leik, eftir að
tekið hefur að draga mjög úr
hinu fyrrum drottnandi valdi,
sem allir urðu að beygja sig
undir — þ.e. togstreitunni milli
austurs og vesturs. Það valda-
kerfi torveldaði áður öll átök í
ríkjum þriðja heimsins, þar sem
öllum þessum ríkjum óaði við að
styggja risaveldin tvö eða verða
blandað inn í deilumál þeirra.
Þá hefur það og gerzt, að tæki
til hernaðar og um leið til valda
eru nú orðið almennt fyrir hendi
í ríkjum þriðja heimsins.
Það kapp, sem lagt er á
vígbúnað í þriðja heiminum, er
oft á tíðum langtum meira en
gerist í vestrænum löndum og í
löndum Austur-Evrópu. Orsakir
styrjalda á komandi áratug
1980—’90 rtiunu því heldur ekki
eiga rætur sínar fyrst og fremst
að rekja til andstæðnanna milli
austurs og vesturs. Tilefni átak-
anna verða — að undanskilinni
þeirri sérstöðu, sem Suður-
Afríka er í — ýmist ævaforn
ágreiningsefni, umdeild landa-
Rússar
hasla
sér völl
Kúbanskir hermenn í Angóla. Sovétmenn sýna
fram á áhrifamátt sinn í Afríku án þess að þurfa
að taka neina áhættu.
kemur til næstu umfangsmiklu
hernaðarátakanna. Sovézk af-
skipti af átökum þessum mundu
heldur ekki verða þeim pólitískt
séð sérlega kostnaðarsöm; hinn
pólitíski ábati Sovétmanna í
Suður-Afríku kynni aftur á móti
að verða mjög ríflegur. Kapp-
hlaup heimsveldanna tveggja
um áhrif og völd í þriðja heim-
inum skerpast ekki einungis af
því, að mismunandi hagsmunir
eru þar í húfi, heldur ekki síður
af þeim mismunandi aðferðum,
sem beitt er. Það sem býr á bak
við óbeit okkar á vestrænni
hernaðaríhlutun í þriðja heim-
inum, er bein ósk vestrænna
ríkja um tryggt og stöðugt
ástand í þessum löndum; þarna
kemur líka til óþægileg arfleifð
Fyrri hluti
i
þriðja heiminum
Á milli austurs og vesturs ríkir friður. en
hættan á eins konar sandkassa-styrjöldum og
árekstrum í þriðja heiminum mun aukast í
staðinn. Þar munu risaveldin reyna með sér,
án þess að til beinna átaka komi milli þeirra. I
þessari grein leitast forstöðumaður Alþjóða
herfræðistofnunarinnar í London, sem fylgist
með framvindu hernaðartækni og hernaðar-
þróunar í heiminum, við að rekja þau nei-
kvæðu áhrif, sem þetta kann að hafa á
sambúðina milli Austurs og Vesturs, og einnig
á slökunarstefnuna almennt.
mæri, viðleitni eins þjóðflokks
að ná fullum yfirráðum yfir
vissu landsvæði, þar sem einnig
búa aðrir þjóðflokkar og þjóða-
brot eða þá að trúarbragðadeil-
ur verða tilefnið.
Hefðbundin sjónar-
mið í öryggismálum
í þriðja lagi: Kapphlaupið
milli risaveldanna um áhrif og
völd á eftir að koma enn greini-
legar í ljós í þriðja heiminum.
Hið helzta hernaðarlega áhuga-
mál vesturveldanna felst nú á
dögum í því, að tryggt ástand
haldist í þriðja heiminum; það
eitt tryggir aðgang að hráefnum
og mörkuðum, tryggir öryggi
fjárfestinga og er vörn gegn
hættulegum sovézkum áhrifum.
Hvað Ráðstjórnarríkin varðár,
þá er tryggt, óbreytt ástand í
þriðja heiminum aftur á móti
ekkert takmark í pólitískri við-
leitni þeirra, og aðgangur að
hráefnum ekki ennþá orðinn
neitt lífsspursmál fyrir sovézka
hagsmuni. Það eru fyrst og
fremst hin hefðbundnu sjón-
armið í öryggismálum, sem ráða
stefnunni í Kreml. Því er annars
þannig farið, að í mati sínu á
ástandinu í þriðja heiminum,
veita Ráðstjórnarríkin átökum
þar ekki neinn hernaðarlegan
forgangsrétt. Sovézk áhrif é
þeim svæðum þriðja heimsins,
þar sem til árekstra kemur, eru
einkar nytsamleg til þess að
renna enn frekari stoðum undir
þá fullyrðingu Ráðstjórnarríkj-
anna, að ekki sé unnt að leysa
neitt meiri háttar pólitískt
vandamál í heiminum, án þess
að hafa Sovétmenn með í ráð-
um. Hvað þá að hægt sé að leysa
slík vandamál Sovétmönnum í
óhag og gegn vilja þeirra.
Hins vegar skipta þessi sov-
ézku áhrif í þriðja heiminum
engu meginmáli í sambandi við
öryggismál Ráðstjórnarríkj-
anna sjálfra.
Vopnasendingar til Eþíópíu
árið 1977 fyrir upphæð, sem er
jafnvirði rúmlega 370 milljarða
ísl. króna, og þeir 45 þúsund
kúbönsku hermenn, sem sendir
voru á vettvang, sanna þó engan
veginn, að Afríka hafi einhvern
hernaðarlegan forgangsrétt í
utanríkisstefnu Ráðstjórnar-
ríkjanna. Þessi sovézku framlög
sanna einvörðungu að leiðtogar
Ráðstjórnarríkjanna álíta þá
áhættu, sem alltaf er samfara
slíkum afskiptum af hernaðar-
átökum, bæði vel þess virði, og
reikna auk þess með því að hafa
beinan hagnað af þeim.
Hernaðaraðstoð sem
tæki til áhrifa
Suðurhluti Afríku er það
svæði, þar sem að líkindum
gömlu nýlenduveldanna, og eins
reynsla vestrænna ríkja af
stríðinu í Vietnam. Austur-
Evrópuríkin finna hins vegar
enn sem komið er til engrar
slíkrar andúðar á beinni hern-
aðaríhlutun í þriðja heiminum.
Hernaðaraðstoð er þvert á móti
ein helzta aðferð Ráðstjórnar-
ríkjanna til þess að öðlast póli-
tísk áhrif í þriðja heiminum. En
geti Ráðstjórnarríkin hins vegar
greinilega hagnast á hernaðar-
íhlutun sinni, þá kann svo að
fara, að vestræn ríki fái einnig
löngun til þess aftur, að þau
yfirvinni hina pólitísku ófram-
færni sína, og taki að fylgja
sovézka fordæminu. Fjölmörg
vestræn ríki, þar á meðal
Bandaríkin, hafa nú þegar látið
í ljósi áhuga á því að stofna
sérstakar hersveitir, sem gætu
gripið inn í hernaðarátök hvar
og hvenær sem væri, og hernað-
arlega þættust vesturlönd þann-
ig ólíkt betur undir ótrygga
framtíð búin.
En hernaðaríhlutánir í ríkj-
um þriðja heimsins virðast þó
alls ekki leiða til neins góðs til
langframa, og því væri illa farið,
ef vestræn ríki tækju sovézka
fordæmið sér til fyrirmyndar.
í fjórða lagi: Þrátt fyrir
verulega samstöðu, kemur samt
sem áður mjög veigamikill
mTsmunur hagsmuna vestrænna
iðnríkja fram í stefnu þeirra