Morgunblaðið - 14.08.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. ÁGÚST 1979
1 viðrulegu Stórþingi Nor-
egs var verið að ræöa olíu-
mál og Jan Mayen af stakri
alvöru. Utan dyra, á breið-
götu Ólafs konungs, hafði
annað binglið sig í frammi.
Sungið var viö raust, ýmist
aríur úr Madame Butterfly
eða lagið hans Schuberts
um Sylvíu. Já, og Brenniö
pid vitar, enda úrhellið svo
látlaust að aðeins einsetu-
menn borgarinnar, þaö
forsmáðasta af öllu for-
smáöu, svokallaöir rónar,
héldu sig utan dyra.
í þessu undarlega sam-
hengi gerðu spurningar um
tilgang tónlistar vart viö sig:
Skyldu fulltrúar á norsku
Stórpingi unna tónlist?
Hvers virði er tónlist í sam-
félagi manna? Hvers virði eru
tónlistarmenn? Hvert er
hlutverk þeirra og staöa?
Hirðfífl? Mútuþegar? Er það
hlutverk þeirra að taka af-
stöðu í þjóömálum? Tjá sig?
Spyrna fótum við ranglæti,
vanrækslu og yfirgangi? Eða
eru tónlistarmenn einskonar
lyfsalar, er deila út svefnlyfj-
um til handa andlega
hrjáðum nútímamönnum?
Til handa þeim er þarfnast
huggunar, hughreistingar,
fegurðar og hvíldar í öllu
velmegunaramstrinu?
Kuldaleg regngusa norðan úr
höfum ásamt viðeigandi
lagstúf drekkti þessum
vangayeltum; feykti þeim á
brott. Áfram var haldiö á vit
ævintýra.
í fornaldarlegum stein-
kassa, járnbrautarstöðinni,
biðu farskjótar bundnir við
brautarpalla tilbúnír að
skjótast þingmannaleiðir í
allar áttir. Arvika-Varme-
land var letrað á einn þeirra.
íslenska sendinefndin sté
um borð. Hæðir og hólar
tóku aö þjóta hjá. Og enn
var sungið. Svo birtust ár og
fjöll, skógar og dalir. Yfir
landamæri Noregs og Sví-
Þjóðar var brunaö líkt og sú
afgerandi lína væri strik í
vísindaskáldsögu. Enn eitt
dæmið um ágæti Nor-
rænnar samvinnu og sam-
hugs — var sagt. Hin árvissa
Ung Nordiaka Musikfeat er
Það líka. Raunar tákn þess
hve mun heilladrýgra Það er
fyrir mannskepnuna að skipt-
ast á skoöunum en skotum.
Ung Nordiska Musikfest,
stórþing ungra norrænna
tónlis'armanna. Þangað var
ferðinni heitið að þessu
sinni. Þar myndi söngur
varla trufla þinghaldl
Svipmyndir
frá Ung
Nordiska
Musikfest
í Arvika
UNM hátíöin er oröin fastur liöur
í samskiptum Noröurlanda á sviöi
tónlistar; einn liður af mörgum sem
viö hér noröurfrá njótum góös af,
svo ekki sé meira sagt. Til aö
koma UNM hátíöinni í kring ( ár
þurfti ómælda sjálfboöavinnu, kr.
100 þúsund danskar, auk styrkja
frá viökomandi þjóöum vegna
feröakostnaöar og uppihalds
sendinefndanna. Þingiö stóö í eina
viku. Þátttakendur voru um eitt
hundraö og þrjátíu. Hér eru því
háar fjárhæöir í húfi er ber aö nýta
til fullnustu. Þaö höfum viö íslend-
ingar ekki gert, og veröur vikiö aö
því máli síöar í pistlinum.
íslendingar hafa veriö þátttak-
endur í UNM frá árinu 1973 er sjö
manna nefnd áheyrnarfulltrúa var
send til Oslo. Síöan þá hafa
afskipti aukist. Viö höfum lagt til
bæöi tónverk yngri tónskálda okk-
ar og hljóöfæraleikara, er hafa
tekiö þátt í hljómsveitarleik og
flutningi á kammerverkum.
Stærsta framiag okkar á þessum
vettvangi er án efa UNM hátíöin,
haldin í Reykjavík fyrir nokkrum
árum, sem þótti takast prýöilega
þrátt fyrir ýmsa framkvæmdarörö-
ugleika.
í ár var tilhögun hátíöarinnar
breytt. Megináhersla var lögö á
námskeiö af ýmsum toga fremur
en tónleikahald. Fyrir hádegi dag
hvern gafst fulltrúum (jafnt tón-
skáldum sem hljóöfæraleikurum)
kostur á aö sækja fyrirlestra og
taka þátt í hóþvinnu á fimm
afmörkuöum sviöum. Þrjú nám-
skeiðanna könnuöu möguleika á
samruna tónlistar og annarra
listgreina: Kvikmyndalistar, Ijóö-
listar, og leiklistar. Forvitni flestra
beindist að hinu síöarnefnda, sam-
runa tónlistar og leiklistar; musik-
teater.
Daninn Einar Nielsen, slag-
verks-virtuós meö meiru, kynnti
verk spámannsins M. Kagels sem
og starfsemi musikteaters þess er
hann er sjálfur í forsvari fyrir í
Danmörku. Leikflokkur undir
stjórn Nielsens, The Elsinore
Players, haföi sig mjög í frammi og
setti svip á hátiöina. Uppátæki
hans vöktu ýmist furöu, kátínu
ellegar hneykslan, enda til þess
ætlast.
Sem dæmi má taka verkiö
Götutónlist eftir Kagel: Þrjár
mannhræöur birtast á sviöinu. Ein
dregur á eftir sér kerru yfirfulla af
skröltandi járnarusli, önnur glamr-
ar á falskan gítar í fjarrænu
afskiptaleysi, sú þriöja vafrar um
gónandi í allar áttir og þó ekkert.
Snorri S. Birgisson. Eftir
hann var flutt tónverkið
MOVEMENT.
Tónverkið NABULATIONS
markar tímamót á tón-
smíðaferli Karólínu Eiríks-
dóttur.
Götutónlist, sem tekur um tvær
mínútur í flutningi, er dæmigert
fyrir hljóömyndirnar sem Kagel
dregur uþp; er dæmigert fyrir
ádeiluna, hugmyndafræöina, háöiö
og glettnina.
Þeir sem halda aö surreaiismi
hafi dagaö uppi á miliistríösárun-
um eru greinilega aftarlega á
merinni. Hann lifir góöu lífi, sem
einskonar listsögulegur eftirþanki,
í verkum og athöfnum manna á
borö viö Kagel og Nielsen. Munur-
inn er aöeins sá aö frelsandi
kraftur hneykslisins fer þverrandi.
Þaö sem einu sinni þótti „absurd“
eöa af hinu „surrealíska" þykir í
dag kumpánlegt. Samt var einhver
ferskur blær yfir þessu öilu, enda
tónlist og tónlistarmenn, jafnt ung-
ir sem aldnir, meö afturhaldssöm-
ustu öflum sem þekkjast. Kjólfötin,
blómvendirnir og formfestan er til
marks um þaö.
Tvö námskeiöanna snerust um
elektróníska tónlist. Annað veitti
innsýn í grundvallartækni og
vinnubrögö, hitt gaf gaum aö
möguleikum á beitingu elektrón-
ískra tækja samhliöa heföbundn-
um hljóöfæraleik (live-elektronik). í
vikulok var afrakstur „nemenda" á
borö borinn. Útkoman var viövan-
ingsleg eins og geta má nærri, en
alls ekki fráhrindandi.
Þessi tilraun sænsku UNM
stjórnarinnar til aö brjótast úr
viöjum viötekins hátíöarforms þótti
almennt ekki takast nógu vel.
Meira svigrúm og tíma þurfti til aö
námskeiöin næöu aö marka djúp-
læg spor í vitund manna. Nasasjón
var þaö, en varla meira. Oröin
uröu of mörg og tónarnir of fáir.
Eftir hádegi dag hvern var UNM
hljómsveitin mætt til æfinga undir
stjórn dansk-ungverska hljóm-
sveitarstjórans Tamás Vetö, er
starfar m.a. viö Konunglega
Óperuhúsiö í Kaupmannahöfn.
Verkefnavalið vakti furöu: Ligeti,
Melodien; Lutoslawski, Jeux Vén-
etiens; Webern, Hljómsveitar-
tilbrigöi, op 30. Eins og sjá má eru
þessi verk hvorki norræn né ný af
nálinni. Aöspuröur um valið svar-
aöi einn undirbúningsmanna
mótsins, aö þaö ætti aö vega upp
á móti áhugaleysi norrænna tón-
listarskóla á nútímatónlist. For-
sendan er góöra gjalda verö ef hjá
hinu er litiö, aö fyrir vikiö komust
hljóöfæraleikararnir ungu ekki í
kynni viö tónskáldskap jafnaldra
sinna og félaga — sem hlýtur þrátt
fyrir allt aö vera ein grundvallar-
hugmyndin aö baki UNM hátíöar-
höldunum. Auk þessa er hér um aö
Tónverk Hjálmars Ragn-
arssonar féll niður af óvið-
ráðanlegum orsökum.
Friðrik Már Baldursson var
eini íslensk: hljóöfœraleik-
arinn á UNM í ár.
ræöa margslungin tónverk sem
krefjast mun stærri hljómsveitar
en þeirrar er hélt til í Arvika.
Æfingartími var naumur. Málaleng-
ingar um leikslok eru óþarfar.
Til aö bæta gráu ofan á svart
var hijómsveitarmeölimum fyrir-
munaö aö hlýöa á segulbands-
upptökur þær er geröar voru á
hljómleikum fyrr á árinu og höföu
aö geyma ný norræn verk: Segul-
bandahlustun og hljómsveitaræf-
ingar fóru alltaf saman í dag-
skránni. Ungum norrænum tón-
skáldum og hljóðfæraleikurum var
eiginlega stíaö í sundur. Um gagn-
kvæm skoöanaskipti, kynningu og
lærdóm var ekki aö ræöa nema aö
litlu leyti.
Hönnun dagskrár var ábótavant
eins og aö ofan greinir. Fram-
kvæmd var hins vegar fullkomin
og snuröulaus eins og viö er aö
búast þegar Svíar eiga hlut aö
máli. Aöstaöa öll í Arvika er meö
ágætum. Ber aö þakka þaö.
Góöur andi ríkti á hátíöinni og
létu sænskir fjölmiölar ekki sitt
eftir liggja til aö fylgjast meö öllu
sem fram fór. Sænska ríkisút-
varþiö hélt upþi beinum útsending-
um hvert kvöld, þar sem helstu
tónlistarviöburðir dagsins voru
reifaöir. Nokkuö varð vart viö
tungumálaerfiðleika meðal þátt-
takenda og ber aö gefa þeim
gaum viö skipulagningu næstu
hátíöar: Ónafngreint finnskt tón-
skáld lét sig til dæmis hafa þaö í
lok danskrar ræöu, háfleygrar
mjög og kokróma, aö spyrja hvort
viökomandi ræöumaöur vildi ekki
vera svo vænn, aö snara máli sínu
yfir á sænsku eöa ensku.
Málflutningur haföi víst fariö
fyrir ofan garö og neöan. Ekkert
varö úr því!
Sú hliö UNM hátíöarinnar í ár er
sneri aö ungu norrænu tónskáld-
unum var hvaö umdeilanlegust.
Samkvæmt sænsku tilrauninni um
breytt fyrirkomulag voru verk
tónskáldanna flutt vítt og breitt um
Noröurlönd á liönu ári fremur en í
Arvika nú. Þetta átti aö auka
tengsl almennings viö UNM;
mjókka biliö milli almennra hlust-
enda og „róttækra" tónskálda.
Fyrirkomulagiö haföi þaö m.a. í för
með sér, aö tónskáldum lánaöist í
fæstum tilfellum aö vera til staöar
er tónverk þeirra voru tekin til
æfinga. Vegna þessa lentu hljóm-
sveitarstjórar, hljóöfæraleikarar og
söngvara í hinum mestu ógöngum
viö frumflutning verkanna, og
brennandi spurningar á vörum
Klaus Torstensson lagði til
eftirtektarverðasta tónverk-
iö í ár, WEERWERK.
Ingvar Karkoff boðaði aft
urhvarf til Mahlers og
Wagners.
alltof margra þegar á hólminnn
kom. Margt tónverkiö hlaut af-
greiöslu sem var bæöi tónskáldi
og flytjendum til armæðu, svo ekki
sé talað um áheyrendur. Þó voru
aö sjálfsögöu undantekningar frá
þessu, og þær alls ekki fáar.
Eins og fyrr segir voru hljóðrit-
anir frá þessum dreiföu tónleikum
leiknar í Arvika. Varla fleiri en
tuttugu áheyrendur voru til staöar
aö meöaltali, enda fyrirlestrar og
hljómsveitaræfingar í fullum gangi.
Margt tónskáldiö sagöist betur
hafa heima setiö en þolaö þá
niöurlægingu. Lái þeim hver sem
vill. Þessu þarf aö kippa í liöinn.
Hinu má ekki gleyma, aö nokkur
verkanna voru f raun flutt á
tónleikum í Arvika. Fór því hins
vegar fjarri aö þaö væru bestu
verkin. Handahófskennd vinnu-
brögö réöu feröinni: í ár var horfið
frá því aö fela dómnefnd skipaöri
„ábyrgum" tónlistarmönnum aö
velja úr þeim mikla fjölda verka er
barst. Því uröu sum verkanna fyrir
valinu þar eö þau voru viöráöanleg
fremur en hitt, aö þau hefðu
marktækan boöskap fram aö
færa.
Til UNM bárust í ár 82 tónverk,
sem skiptust þannig milli landa:
Svíþjóö 39, Finnland 14, Danmörk
13, Noregur 12 og ísland 4. Hvað
varöar íslensku tónverkin er rétt
aö benda á, aö þau voru öll tekin
til flutnings, þótt eitt þeirra, verk
Hjálmars Ragnarssonar, félli niöur
af óviöráöanlegum orsökum. Hug-
arfóstur hinna íslendinganna
þriggja, þeirra Áskels Mássonar
(.The Blue Light), Karólínu Ei-
ríksdóttur (.Nabulations) og
Snorra S. Birgissonar (Movement)
voru öll leikin á tónleikum eöa af
segulböndum.
Er skemmst frá því aö segja, aö
íslensku tónverkin voru í sérflokki
á hátíöinni; stóöust ekki aðeins
fyllilegan samanburö viö annaö
efni heldur sköruðu framúr á
margan hátt. Ef undirrituöum væri
falið aö velja tíu eftirtektarverð-
ustu verk UNM í ár yröu verk
Áskels, Karólínu og Snorra skilyrð-
islaust öll þar á meöal. Framlag
íslands var ekki spurning um magn
heldur gæöi.
Til aö henda reiöur á þeirri vídd
er fram kom í tónskáldskap ungra
norrænna tónskálda hvaö tón-
smíðastíl áhrærir, er gagnlegt aö
setja fram ímyndaöan kúf, þar sem
á annan veg eru verk þeirra sem
leitast við aö skilgreina efnivið