Morgunblaðið - 14.08.1979, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. ÁGÚST 1979
MORGUNBLAÐIÐ heíur
fengið leyfi til þess að
birta eftirfarandi kafla úr
bókinni UPPREISN
FRJÁLSHYGGJUNNAR,
sem kom út fyrir skömmu.
Hagvöxturinn
Er það til marks um kreppu, að
hægt hefur á hagvexti á Vestur-
löndum? Er hagvöxtur æskilegur?
Frjálshyggjumenn og samhyggju-
menn voru lengi sammála um það,
að hann væri æskilegur. Sam-
hyggjumenn nítjándu aldar voru
miklir hagvaxtarsinnar. Þeir
héldu, að leysa mætti fátæktar-
vandann með snöggu átaki, að
stökkva mætti út úr ríki nauð-
synjarinnar inn í ríki frelsisins.
Karl Marx reit um skipulag, þar
sem „allir gosbrunnar hinna sam-
félagslegu auðæfa flóa yfir barma
sína“. Hann lofaði „öreigunum"
miklu betri efnalegum kjörum
eftir byltinguna en fyrir hana.
Fræðimenn deildu fram á tutt-
ugustu öldina um það, hvort sam-
hyggjumenn gætu efnt það, sem
þeir lofuðu, en þeim deilum er í
rauninni lokið. I markaðskerfinu
eru skilyrði til auðsköpunar og
efnaleg kjör almennings miklu
betri en í miðstjórnarkerfinu.
Menn fara betur með eigið fé en
annarra, þekkja betur eigin að-
stæður en annarra. Raunverulegir
s.'Al.rsr.OMS
II.OKKUHIS’N
Starf SJálf-
stæAis- '
flokksfns
Friðnk
Sophusson
B«>k.in UPPHCISN FRJÁI SHYGGJUNNAR cr íamin fyiir hugmyndabarftuo sam-
limans, haráltunu niiili sljúrnlyndtv og. sosialisma ann.irs vcgur og sjúif.vuc.Ai-. og frjálv
hyggjii hins vcgai. HOfundur hólurinnar cru allir Sjálfsncðixmcnn, cn þcir cru óhncildir
við að gacnrS'Uú flukkinn hrcinskilniclc&u Ailur liilrigui þcjrr.i niiðú að þvi að eera
SjAlfsiirðiÁfliÁkinn. scin cr fimintiu ár.i 25 mai 1979. a«? vuldugii fjAMahrcyíuigu
fólksinx i lamiinu, xcm Scistgcgn Bákninu. tslcnzkir irjálshycjijumcnn hufa of lcugi setið
og þapð við só.MaiiMTiúnum. Nú risa þcir upp ug lukn nl rnái.v.
auk þess yrði
hætt.
markaðsbúskap
Uppreisn
(Úr grreininni HAGKERFINU OG VERÐ-
BÓLGUNNI eftir dr. Þráin Eggertsson
dósent).
Skynsamlegur
meðalvegur
Reyna verður að finna einhvern
skynsamlegan meðalveg milli
þessara tveggja höfuðátta, þ.e.
fyllsta samningsréttar einstakra
stéttarfélaga annars vegar og
fyllsta forræðis heildarsamtak-
anna hins vegar. í því sambandi
skal lögð áherzla á eftirfarandi:
1. Vinna þarf að því, að vinnu-
staðurinn verði frumeining verka-
lýðsfélaganna, þar sem slík skipu-
lagsbreyting mundi auðvelda mjög
umfjöllun og ákvarðanir í kjara-
málum. Við núverandi aðstæður
ber að stefna að því að koma víðar
á einum sameiginlegum kjara-
samningi stórfyrirtækja eða til-
tekinna atvinnugreina og þeirra
stéttarfélaga, sem starfsfólkið á
aðild að, líkt og gert hefur verið í
álverksmiðjunni í Straumsvík og
ríkisverksmiðjunum svokölluðu.
Kerfisbundið starfsmat auðveldar
það.
2. Skýrari reglur verður að
setja um það, hvaða kjaraatriði
heildarsamtökin skuli semja um
frjalshyggjunnar
hagvaxtasinnar hljóta því að taka
markaðskerfið fram yfir mið-
stjórnarkerfið. Samhyggjumenn
tuttugustu aldarinnar eru því
síður en svo hagvaxtarsinnar.
Hvaða röksemdir færa þeir gegn
honum?
Ein röksemd þeirra er sú, að
maðurinn lifi ekki af brauðinu
einu, „lífsgæðakapphlaupið" sé
óeðlilegt, „græðgin" knýi vestræn-
ar þjóðir áfram. Henni má svara
svo, að freisið sé varla nema í orði,
ef menn hafi ekki skilyrði til þess
að nota það, og að menn geti því
betur notað frelsi sitt sem þeir
hafi hærri tekjur. Þær eru því
æskilegar. Menn verða sennilega
ekki því hamingjusamari sem þeir
hafa hærri tekjur, en þeir verða
mjög sennilega því óhamingju-
samari sem þeir hafa lægri tekjur.
Fátækt veldur óhamingju, þótt
auðlegð valdi ekki hamingju.
Önnur röksemd þeirra gegn
honum er sú, að aukning fram-
leiðslunnar valdi náttúruspjöllum,
mengun og þurrð auðlinda efnis og
orku. Henni má svara svo, að
hagvöxtur geti verið .þrátt fyrir
náttúruvernd og að hann sé jafn-
vel nauðsynlegur vegna hennar,
því að hún kostar sitt. Hvað
kemur hagvöxtur, sem er vegna
hagræðingar, mengun við? Og
auðlind þverr í rauninni ekki: Hún
verður ekki nýtt á samkeppnis-
hæfu verði. Verð hækkar, ef fram-
boð minnkar, og eftirspurn
minnkar, ef verð hækkar, leitað er
að nýrri auðlind, og hún finnst.
Þessi vandi leysist með verðlagn-
ingu á markaðnum, en er stundum
ekki leystur í miðstjórnarkerfinu,
þar sem náttúruvernd er varla
sinnt og auðlindum sóað. Verðið
ræður á markaðnum eins og lögin
í réttarríkinu — ekki misvitrir
menn. Og enn eru til óteljandi
auðlindir. Landið er ekki allt
ræktað, hafið er óræktað, orku-
lindir sólar og efniskjarna eru
ónýttar — að ógleymdri beztu
auðlindinni, sívaxandi þekkingu
mannsins.
Röksemdir „núllvaxtarsinna"
eru ekki frambærilegar. Ein
ástæðan til þess, að ádeilan á
hagvöxtinn fékk áheyrn, sem er
ótrúleg, þegar miðað er við þessar
röksemdir, er, að þeir kitluðu
heimsendataugina, sem er í mörg-
um mönnum. Heilu söfnuðirnir
hafa á öllum öldum beðið heims-
endis. Heimsendataugin er sterk í
marxsinnum. Marx var spámaður,
sem boðaði dómsdag „borgara-
stéttarinnar", en taugina má rekja
til óttans við þann vöxt þekkingar
og atvinnulífs, sem veldur því, að
framtíðin er ófyrirsjáanleg.
Önnur ástæðan til þess er senni-
lega fjölmiðlunin. Er heimsendir
ekki fréttnæmari en heimsfram-
hald? Sú mynd, sem fjölmiðlar
draga upp af heiminum, er mynd
hins fréttnæma.
Enn önnur ástæðan er sennilega
sú, að sumir menn kjósa ófrið.
Þeir reyna að herða kjarabarátt-
una með því að hægja á hagvext-
inum. Lýðræðisríkið hvílir á sam-
hug borgaranna, en hann er mest-
ur og árekstrar þeirra fæstir,
þegar gróði eins er ekki tap
annars, með öðrum orðum þegar
kröfum eins er ekki sinnt á kostn-
að annars, heldur með aukningu
framleiðslunnar, hagvexti. Hag-
vöxturinn er bezti sáttasemjarinn
/í kjarabaráttunni, enda er lög-
regluríki sennilega nauðsynlegt í
kyrrstöðuskipulagi eða „núllvaxt-
arskipulagi". Það er engin tilvilj-
un, að lýðræðisríkið kom til sög-
unnar með hagvextinum. Hag-
vöxtur er ekki tilgangur í sjálfum
sér, maðurinn einn er tilgangur,
eins og Immanúel Kant benti á.
En hagvöxtur er líklega nauðsyn-
legt skilyrði fyrir því ríki, þar sem
maðurinn er tilgangur — réttar-
ríkinu.
(Úr greininni HUGMYNDABARÁTTUNNI
Á VESTURLÖNDUM eftir Hannes Hóim-
Htein GisHurartson sagnfræðinx).
Ráð við verðbólgu
Reynsla þjóða heims sýnir, að
auðveld ráð við verðbólgu þekkjast
ekki. Á íslandi er mikilvægasta
verkefnið tvímælalaust að ein-
angra hagkerfið frá öldugangi
utanríkisverzlunarinnar, bæði
með raunhæfri beitingu jöfnunar-
sjóða og með sveigjanlegri gengis-
skráningu. Einnig er nauðsynlegt
að auka með tímanum fjölbreytni
útflutningsins. Enginn skyldi
ganga þess dulinn, að jöfnun
sveiflna í sjávarútvegi verður í
framkvæmd stórfellt vandamál.
Atvinnurekendur og launþegar í
þessari undirstöðugrein hagkerf-
isins eiga gífurleg ítök í öllum
stjórnmálaflokkum landsins og
munu berjast af öllum mætti gegn
raunhæfri beitingu jöfnunarsjóða.
Á þeim upplausnartímum, sem nú
eru, verður það illa þolað, ef reynt
verður að leggja til hliðar hiuta
afrakstursins í góðæri og geyma
til mögru áranna. En takist að
hemja sveiflur utanríkisverzlun-
arinnar, mun nokkur tími, jafnvel
ár, líða, þar til víman rennur af
þrýstihópunum, t.d. verkalýðsfé-
lögunum, og andrúmsloftið
hreinsazt. Tvær leiðir virðast
koma til greina, ef hemja á verð-
bólgukapphlaup þrýstihópa, og er
hvorug góð:
1. Önnur leiðin er að draga úr
heildareftirspurn og minnka
framleiðslu og atvinnu. Leið mik-
ils atvinnuleysis er í alla staði
vafasöm, og getur haft ófyrirsjá-
anlegar afleiðingar, einkum á
upplausnartímum eins og nú eru.
Hreinn efnahagslegur kostnaður
við þessa leið er einnig mikill.
Hinu er ekki að neita, að mikil-
vægt er að skera niður alla um-
frameftirspurn, en hún hefur und-
anfarin ár og áratugi kynt undir
kröfugerð þrýstihópanna.
2. Hin leiðin er fólgin í beinu
eftirliti stjórnvalda með tekjum
og verðlagi samhliða ströngu að-
haldi með peningaframboði. En
þessu verkefni valda stjórnvöld
ekki nema þau taki sér einræðis-
vald og leysi t.d. upp verkalýðs-
hreyfinguna í núverandi mynd.
Lögregluríki og stjórnarhættir
kommúnista og fasista væri dýr
borgun fyrir stöðugt verðlag, en
og hvað skuli fengið landssam-
böndum eða einstökum stéttarfé-
lögum og þeirra viðsemjendum til
ákvörðunar. Eðlilegast er, að Al-
þýðusambandið og vinnuveitendur
geri með sér samhæfðan kjara-
samning um almenn kjaraatriði
og launastiga, en einstakir samn-
ingsaðilar semji um sérmál og
staðsetningu starfa og stétta í
þrepum launastigans.
3. Stefna ber að því, einkum ef
unnt reynist að afmarka viðfangs-
efni sérviðræðna betur en nú er,
að sérviðræður hefjist og beri sem
mestan árangur, áður en aðal-
samninganefndir hefja sínar
samningaumleitanir. Æskilegt er,
að fækkað verði í aðalsamninga-
nefndum beggja samningsaðila.
4. Frekari samvinna helztu
heildarsamtaka launþega, þ.e. Al-
þýðusambandsins, Bandalags
starfsmanna ríkis og bæja,
Bandalags háskólamanna, far-
manna- og fiskimannasambands-
ins og Sambands bankamanna, er
æskileg, ef það verður til þess að
draga úr togstreitu á milli þessara
samtaka og aðildarfélaga þeirra
og samhæfa stefnu launþega-
hreyfingarinnar, svo sem um
launahlutföll. Sameining þessara
samtaka og tilkoma eins sam-
ræmds og sameiginlegs kjara-
samnings fyrir helztu starfsstéttir
þjóðfélagsins um launastiga og
almenn kjaraatriði er sennilega
fjarlægur draumur, en markmið,
sem ræða ber í fullri alvöru.
Fleira má nefna:
1. Einfalda þarf launakerfin,
bæði með því að afnema eða skera
niður hið flókna kerfi álaga og
kaupauka, sem nú tíðkast, og
reikna þessar upphæðir inn í
taxtakaup og með því að endur-
skoða kauptaxta ýmissa starfs-
stétta til samræmis við raunveru-
legt lágmarkskaup. í kjarasamn-
ingum verður í auknum mæli að
miða við greidd laun, en ekki
taxtakaupið eitt.
2. Auka þarf kjararannsóknir,
bæði almennar og sérstakar úr-
taksathuganir, en tilgangurinn
með þeim síðarnefndu er að afla
nákvæmari upplýsinga um ýmis
kaup- og kjaraatriði en unnt er í
hinum almennu athugunum. Sterk
rök hníga að því, að aðiki að
Kjararannsóknanefnd verði
breytt og rannsóknar.við hemi»r
vikkað út og látið ná til :]evi
hópa, svo sem opinberra starfj-
manna og bankamanna
Viðreisnarstjórnin, sem ólafur Thors myndaði 1959. Þorste nn Páisson segir í grein sinni: „Sjoundi
áratugurinn hófst með viðreisn í anda frjálshyggju og einkenndist að öðru leyti af stöðugleika og festu í
stjórnmálum. Þar fór saman forysta rótgróinna þjóðernis- og ■ sii 'juafla í Sjálfstæðisflokknum og
borgaravængs Aiþýöuflokksins."