Morgunblaðið - 10.01.1980, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1980
Steingrímur Sigurðsson:
Sköpunargleði
í óvissunni
Blandað geði og spjallað við fil. kand. Guðna
Stefánsson leikhúsfræðing, skáld, kontakt-lærer, im-
pressario, gallerí og kabarettforstöðumann, sem
undanfarin tólf ár hefur búið í Svíþjóð. Hann rekur
nú kabarett í Lundi og Galleri Friis við Friisgatan í
Málmey.
Hann sat þarna svartur á
brún og brá, fúlskeggjaður í
einum básanna á Hótel Borg og
blótaði Heilagan Þorlák. Hann
var eins og útlaga-skæruliði eða
plastsprengjuvarpari úr liði
Arafats frá Austurlöndum nær
með munstrað sjal um hálsinn,
sem leit út eins og röndóttur
arabískur höfuðbúnaður: Hann
sveiflaði sjalinu æ ofan í æ aftur
fyrir sig og allt í kring til
áherzlu, þegar hann talaði á
milli þess hann rak upp hláturs-
gusur. Ætla hefði mátt, að þarna
væri ljóslifandi holdi klædd
mynd af anarkista, sem birtist í
Der Spiegel og í heimspressunni,
en kenna mátti þar Guðna Stef-
ánsson fil. kand. (í drama-teat-
er-film) kominn í stutt jóla-orlof
heim til Fróns frá Sverige.
A hægri hönd honum var
stillilegur ungur kvenmaður,
íslenzkur í útliti, enda af Kjal-
arnesi; það var trúlofunarkeim-
ur með þeim hjúum, þar sem þau
sátu öndvert við ljóshært ung-
menni, sem líka hefur dvalizt um
hríð í Svíþjóð, og var svara-
mannslegt, enda kirkjuvant frá
Silfrastöðum í Skagafirði: Þor-
steinn Broddason Jóhannesson-
ar og í ofanílag þjálfað í stóð-
rekstri frá blautu barnsbeini og í
fyrirdrætti í ströngum Héraðs-
vötnum.
Það urðu fagnaðarfundir, og
selskapsdama og unglingur í
skóginum, sem voru i fylgdarliði
þess, er þetta ritar, urðu vitni að
tilburðum á báða bóga, sem
minnti á atriði úr „Star Wars“
eða „Crash of the Stars", sem
bíóhús hafa verið að sýna hér
undanfarið.
Menn eins og Guðni eru ekki á
skandinavískan mælikvarða og
allra sízt sænskan — það verður
að leita út í geiminn, þar sem
háð er stjörnustríð, og kljást við
Júpiter og Marz og halastjörnu
og hvaðeina.
Guðni á að baki sér tólf ára
geimferð í lífi og listum í
Svíaríki og hefur sannlega staðið
sig eins og víkingur. Hann er
utanskólabrottskráningur úr
gamla MR frá 1967; hann las
lexíurnar (einkum latínu) sam-
tímis því sem hann vann fyrir
sér sem siðgæðis- og næturvörð-
ur á Hótel Borg og gekk þá í
molskinnsbuxum duggaravíðum
eins og fransk-austfirzkur sjóari
frá Fáskrúðsfirði (þaðan sem
hann er raunar kynjaður í annan
ættlegg) og í mjallahvítri ullar-
peysu með rúllukraga, vanalega
á þungum klossum, vel á sig
kominn að holdarfari af blóð-
steikum og góðu öli, vaggandi
örlítið í göngulagi og hallandi
svolítið undir flatt, með traust-
vekjandi blíðlegan svip og
skáldleg augu — langafi hans í
móðurlegg er Hannes Hafstein
skáld. Hann virtist alltaf eins og
einkennilegt sambland af
frönskum sjóræningja og emb-
ættismannaafsprengi aftan úr
öldum, sem þó hafði skorið upp
herör gegn fastmótun nýtízku-
borgaralegs umhverfis — og féll
um leið inn í alla stigu og öll
þrep og allar stéttir mannfélags
og talandinn fljúgandi og heims-
mennskan samkvæmt því.
Þegar til Svíþjóðar kom,
stundaði hann nám í félags-
fræði, sálfræði, uppeldisfræði í
Lundi, en fór svo að fást við
kennslu — hann var kontaktlær-
er (snerti-lærimeistari) í
íslenzku við sænska skóla, en
sem kunnugt er hafa Svíar
lögboðið kennslu í íslenzkri
tungu fyrir börn Islendinga, sem
eru búsettir í Svíþjóð. Þetta
gerði það að verkum, að Guðni
kynntist löndum sínum betur en
flestir íslendingar í Svíþjóð, þar
sem hann hafði svo viðkvæmt
starf á hendi, að annast sálna-
hirðingu íslenzkra lífsblóma á
erlendri grund, og það er ekki að
efa, að hann hefur leyst það
fagurkeralega af hendi, a.m.k.
bókmenntalegu hliðina — mað-
urinn er skáld.
Og nú var fyrsta ljóðabók
hans að koma út, sem Svíar hafa
farið lofsamlegum orðum um. —
Það er eins konar mansöngur,
skipt niður í kafla — sjafnarmál
— háerótísk og ástríðufull saga í
ljóðum um tvo elskendur, djarf-
lega myndskreytt af vini hans og
sálufélaga sænskum, Penti Mat-
illa, í eins konar Matisse-stíl.
Ljóðabókin heitir Tetz och Mal-
in. Einn sænskur gagnrýnir
sagði: „Boken er vacker (bókin er
falleg) och grym (og miskunn-
arlaus)"
Guðni skenkti greinarhöf. eitt
eintak á silfurfati með áletrun-
inni Til Bjarmalandsfarans —
vesgú. Og þetta rifjaði upp
samverustundir með impressar-
íóinum í Galleri Islandica úti í
Málmey veturinn 1975, sem
Guðni rak með fyrirhyggju og
dugnaði eins og loðnuútgerð á
Austfjörðum — boðskortið var
nákvæmt með götukorti eins og
rannsóknarlögregla gæti stuðzt
vð í vafasömu máli og textinn
svo hufflegur, að nálgaðist Ver-
sala-kurteisi — og ekki skaðaði
siðferðilegur stuðningur frá
listamanninum Lhen Hamberg,
Lappanum frá Norrland, sem
hafði ráð undir rifi hverju, sló
Guðni Stefánsson: „Svíinn er ein-
mana ... ekki lengur nein f jöl-
skyldutengsl ... ríkið er búið að
taka á sig ábyrgðina gagnvart
fjölskyldunni.“ (Mynd: stgr)
snarlega út fyrir litum og græj-
um og gaf réttan núllpúnkt í
undanrás — þetta var Konst pá
pladsen (list á staðnum) —
sýning og borin uppi af bjartsýni
og fór samkvæmt því. Og þegar
þetta gerðist, hafði Guðni komið
nálægt gallerístörfum — hann
rak um skeið Galleri Mellan með
Lappanum Lhen, og nú rekur
hann nýtt gallerí, Galleri Friis
við Friisgatan í Málmey, og á
hverju laugardagskvöldi er
kvæðakvöld — hálistræn starf-
semi, þar sem sýður á andans
keipum. Guðni er nú búsettur í
Lundi og gerist nú æ umfangs-
meiri í listastarfseminni — hann
rekur þar kabarett með 200
meðlimum og fer hann fram
aðra hverja viku á föstudags-
kvöldum. Þar koma fram einir
2—4 artistar í hvert sinn, skáld,
rithöfundar og músikfólk, ýmist
frumflytjendur eða þekkt fólk og
einnig er í sambandi við kaba-
rettinn bókaútgáfa.
Það gleymdist að geta þess í
sambandi við kennslustörf
Guðna, að veturinn áður en hann
reisti til Svíþjóðar var hann
heyrari á Hvolsvelli sem forveri
Siglaugs Brynleifssonar frá Ak-
ureyri, og hvort dvölin þar á
sléttunni á Suðurlandsundir-
lendi hefur örvað andlegan
þorsta og andlega leit að ávöxt-
um lífs- og listatrésins, eins og
síðar varð og fór vaxandi, skal
látið ósagt, enda ekki höggvið
eftir því þarna á Borginni á degi
Heilags Þorláks, þar sem hann
undi sér með ástvinunni og
tveim einkavinum, öðrum vænt-
anlegum svaramanni, og hinum,
sem naut góðs af sálfræðikunn-
áttu hans á Svíþjóð og á sænsk-
um þarna um árið, þegar um líf
og heiður var að tefla.
Guðni gæti seint orðið kontór-
isti, en yrði hins vegar liðtækur
á skaki á fengsælum fiskimiðum
þegar allra veðra væri von. Það
mundi örugglega fiskast með því
að hafa hann um borð.
Viðskipti fóru þá víða fram í
Málmey, t.a.m. á hinu vafasama
Chinatown, þar sem sænska
lögreglan gerði oft razzíur og
hefur nú lokað fyrir fullt og allt.
Lappinn Lhen vann þar stundum
fyrir sér sem útkastari, þegar
hann var sem blankastur.
„Hann gekk þá með skamm-
byssu inn á sér,“ sagði Guðni „og
hefði ekki tvínónað við að nota
hana.“
„Ha, hvað segirðu — jú, hann
var a...skotans villimaður og
úlfalykt af honum.
Hlátursroka. Svo segir hann:
„Það vissi hins vegar enginn,
að þetta var bara hundahvell-
byssa, en það hefði verið öllum
nóg að sjá Lappann handleika
hana á sinn hátt til að friður
kæmist á og heyra hana taka til
orða.“
„Seg mér eitt, Guðni, af hverju
hefurðu svona mikinn áhuga á
gallerí?“
„Það er svo andskoti skemmti-
legt.“
„Gætirðu hugsað þér að koma
heim hingað og starfa við slíkt?“
„Því ekki það. Er ekkert gall-
erí hér?“
Þetta var svolítið hrokafull
spurning hjá Guðna og honum
því svarað með þögn og án
athugasemda og hefði verið
freistandi að bjóða honum í
spássitúr og sýningarferð um
hana Reykjavik.
Hann var spurður meira um
galleríin sín úti í Svíþjóð.
„Jú, það var Gallerí Zodiak.
Lhen var fljótur að finna því
nafn. Hann dró hring á gólfinu
með stjörnumerkjunum og fór
eftir sólargeislum, sem féllu inn
um gluggann á hringinn ..."
Á milli þess sem Guðni hefur
rekið gallerí, kabarett, stundað
kennslu, háskólanám í leikhús-
fræðum hefur hann til að koma
jafnvægi á lífssveifluna verið
öryggisvörður á geðdeildum
sjúkrahúsa — það er vel launað
starf vegna álags, sem því fylgir.
Hann varð svolítið spotzkur á
svipinn, þegar sálgæzlan bar á
góma — mann langaði til að
segja, að sjúklingarnir hlytu að
heldur betur að hafa kúvendazt
á speedið — eins konar andlegt
amphetamín úr stillilyfjameð-
ferð við það eitt að hafa þennan
Falstaff yfir sér á viðkvæmasta
tíma sólarhringsins — en hver
veit nema þunglyndi í sumum
hafi læknazt án lyfja. Að
minnsta kosti hefur Guðni verið
launaður við þessi manneskju-
legu störf sín í Svíþjóð fram yfir
öll takmörk.
Hann þekkir Svíþjóð út í
hörgul nú orðið eftir sín tólf ár
þar, af því að hann hefur þurft
að spila á eigin spýtur í þessu
margumrædda kerfi þar. Hann
virðist orðinn efagjarn á kerfið í
þessu iðnvædda velferðarríki.
„Svíinn er einmana. Það er ekki
lengur nein fjölskyldutengsl,"
segir hann, „ríkið er búið að taka
á sig ábyrgðina gagnvart fjöl-
skyldunni, barnaheimilin, skól-
arnir, vinnustaðirnir, stofnan-
irnar — þessi sjálfvirkni sem
þar ríkir, er alltaf að aukast eins
og í fleiri iðnvæddum þjóðfélög-
um og hefur þau áhrif meir og.
meir, að mannleg sköpunargleði
fari dvínandi og jafnframt vant-
ar einstaklinginn skapandi
frístundir. Allar iðnbyltingar
hafa skaðað sálina."
Hann verður hugsi og heldur
áfram:
„Ja fólk þar er að verða
andlega óhamingjusamt —
áfengið er að verða æ meira og
meira vandamál, misnotkun
taugalyfja vex æ meir, hjóna-
skilnaðir tíðari. Þjóðfélags-
skrímslið er að éta upp þegnana
og verksmiðjurnar farnar að
stjórna sálarlífi einstaklinganna
og vinnuhagræðingin orðin að
heilagri kú. Það er eiginlega
komin ný manngerð: Oánægt
fólk, vantandi lífsfyllingu,
óánægt með tilveruna — þetta er
farið að gilda fyrir iðnaðarþjóð-
félög í heild víðar í heiminum —
það er jafnvel verst í VestUr-
Þýzkalandi er talið ... Þetta ber
að sama brunni: Fólk er hætt að
vinna saman, og þetta ástand
hefur skapað visst öryggisleysi
hjá fólki innra með sjálfu
sér...“
„Og þú ætlar aftur út í örygg-
isleysið hvergi smeykur hjörs í
þrá?“
„Það bíða mín verkefni, hand-
rit af skáldsögu, jafnvel leikrit
og fleira og fleira."
Guðni kvaddi á þrettánda dag
jóla og sté upp í þotu á Kefla-
víkurvelli klukkan tólf á mið-
nætti, einmitt á stund
óvissunnar, og fór aftur til
Svíþjóðar til að leita þar enn
meira fyrir sér í tilverunni með
sköpunargleði.
Far vel, Guðni, og komdu heim
aftur jafn-hress og þú fórst og
jafnvel ennþá hressari.
Á þrettándanum 1980.
ást okkar
er engin uppsuða
á skyldum
og skilningi
réttlæti
og öðru pipi
hún er stundum til
ekki oft
og sjaidan lengi
maður tekur eftir henni
svoldið
og stundum
með vaxandi
styrk
í þessu djöfuls tómi
sem þú skildir eftir
(Úr ljóðabók Guðna Stefánsson-
ar, „Tetz och Malin“; lausl.
þýðing eftir Guðna sjálfan)