Morgunblaðið - 13.01.1980, Síða 43
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 1980
43
FRÁ MARBENDLI
ASuðurnesjum er baejaþorp
nokkurt sem heitir i Vogum,
en raunar heitir þorpið Kvíguvog-
ar og svo er það nefnt í Land-
námu. Snemma bjó bóndi einn í
Vogum er sótti mjög sjó enda er
þar enn í dag eitthvert bezta
útræði á Suðurlandi. Einhvern
dag reri bóndi sem oftar og er
ekki í það sinn neitt sérlegt að
segja af fiskifangi hans. En frá
því er sagt að hann kom í drátt
þungan og er hann hafði dregið
hann undir borð sá hann þar
mannslíki og innbyrti það. Það
fann bóndi að maður þessi var
með lífi og spurði hann hvernig á
honum stæði, en hann kvaðst vera
marbendill af sjávarbotni.
Bóndi spurði hvað hann hefði
verið að gjöra þegar hann hefði
ágoggazt. Marbendill svaraði: „Ég
var að laga andskjólin fyrir eld-
hússtrompnum hennar móður
minnar. Én hleyptu mér nú niður
aftur.“ Bóndi kvað þess engan
kost að sinni, „og skaltu með mér
vera“. Ekki töluðust þeir fleira við
enda varðist marbendill viðtals.
Þegar bónda þótti tími til fór
hann í land og hafði marbendil
með sér, og segir ekki af ferðum
þeirra fyrr en bóndi hafði búið um
skip sitt að hundur hans kom .í
móti honum og flaðraði upp á
hann. Bóndi brást illa við því og
sló hundinn. Þá hló marbendill
hið fyrsta sinn. Hélt bóndi þá
áfram lengra og upp á túnið og
rasaði þar um þúfu eina og blótaði
henni; þá hló marbendill í annað
sinn. Bóndi hélt svo heim að
bænum; kom þá kona hans út í
móti honum og fagnaði honum
blíðlega, og tók bóndinn vel
blíðskap hennar. Þá hló marbend-
ill hið þriðja sinn.
Bóndi sagði þá við marbendil:
„Nú hefur þú hlegið þrisvar sinn-
um og er mér forvitni á að vita af
hverju þú hlóst.“ „Ekki gjöri ég
þess nokkurn kost,“ sagði mar-
bendill, „nema þú lofir að flytja
mig aftur á sama mið er þú dróst
mig á.“ Bóndi hét honum því.
Marbendill sagði: „Þá hló ég fyrst
er þú slóst hund þinn er kom og
fagnaði þér af einlægni. En þá hló
ég hið annað sinn er þú rasaðir
um þúfuna og bölvaðir henni því
þúfa sú er féþúfa full að gullpen-
ingum. Og enn hló ég hið þriðja
sinn er þú tókst blíðlega fagur-
gala konu þinnar því hún er þér
fláráð og ótrú. Muntu nú efna öll
orð þín við mig og flytja mig á
mið það er þú dróst mig á.“
Bóndi mælti: „Tvo af þeim
hlutum er þú sagðir mér má ég að
vísu ekki reyna að sinni hvort
sannir eru, tryggð hundsins og
trúleik konu minnar, en gjöra skal
ég raun á sannsögli þinni hvort fé
er fólgið í þúfunni og ef svo
reynist er meiri von að hitt sé satt
hvort tveggja enda mun ég þá
efna loforð rnitt." Bóndi fór síðan
til og gróf upp þúfuna og fann þar
fé mikið eins og marbendill hafði
sagt. Að því búnu setti hann skip
til sjávar og flutti marhendil á
sama mið sem hann hafði dregið
hann á. En áður en bóndi léti
hann fyrir borð síga mælti mar-
bendill: „Vel hefur þú nú gjört,
bóndi, er þú skilar mér móður
minni heim aftur og skal ég að
vísu endurgjalda það ef þú kannt
til að gæta og nota þér. Vertu nú
heill og sæll, bóndi." Síðan lét
bóndi hann niður síga og er
marbendill nú úr sögunni.
Það bar til litlu eftir þetta að
bónda var sagt að sjö kýr sægráar
að lit væru komnar þar í túnjað-
arinn við fjöruna. Bóndi brá við
skjótt og þreif spýtukorn í hönd
sér, gekk svo þangað sem kýrnar
voru, en þær rásuðu mjög og voru
óværar. Éftir því tók hann að þær
höfðu allar blöðru fyrir grönum.
Það þóttist hann og skilja að hann
mundi af kúnum missa nema
hann fengi sprengt blöðrur þess-
ar. Slær hann þá með kefli því er
hann hafði í hendi sér framan á
granirnar á einni kúnni og gat
náð henni síðan. En hinna missti
hann og stukku þær þegar í
sjóinn. Þóttist hann þá skilja að
kýr þessar hefði marbendill sent
sér í þakkarskyni fyrir lausn sína.
Þessi kýr hefur verið hinn
mesti dánumannsgripur sem á
Island hefur komið; æxlaðist af
henni mikið kúakyn sem víða
hefur dreifzt um land og er allt
grátt að lit og kallað sækúakyn.
En það er frá bónda að segja að
hann varð mesti auðnumaður alla
ævi. Hann lengdi og nafn byggðar
sinnar og kallaði af kúm þessum,
er á land hans gengu, Kvíguvoga
er áður voru kallaðir Vogar.
Mér er I minnl stundin
þá marbendill hló;
bliö var baugahrundin
[er bóndinn kom af sjó);
kyssti hún laufaiundinn.
lymskan undir bjó;
sinn saklausan hundinn
sverðabaldur sló.
ÍSLENSKIR MÁLSHÆTTIR
Sjaldan er það, að einskis sé áfátt.
Árvakur þrífst, en fátækt fylgir lötum.
Allt er leyfilegt í ástum og stríði.
Allir bræður mega eitt kál súpa.
Aldrei nær sá heilum eyri, sem hálfan fyrirlítur.
Fyrst er allt frægast.
Úr Gunnlaugs
sögu
ormstungu
„Eigi skal
haltur ganga ...
Gunnlaugur ormstunga hefur með fulltingi föður síns fengið Helgu hinnar
fögru og skal hún vera heitkona hans í þrjú ár meðan hann er utaniands og
skapar sig að siðum góðra manna. Hér segir frá því er Gunnlaugur kemur á fund
Eiríks jarls Hákonarsonar sem í þann tíma réð fyrir Noregi.
„Eigi skal haltur ganga, meðan báðir fætur eru jafnlangir."
(Úr bókinni Þé riðu hetjur um héruö)
Jarl setti svo rauðan sem blóð
og bað taka fól þetta skjótt.
Þá gekk Skúli fyrir jarl og
mælti: „Gerið fyrir mín orð,
herra, og gefið manninum grið,
og fari hann á brott sem skjót-
ast.“
Jarl mælti: „Verði hann á
brottu sem skjótast, ef hann vill
griðin hafa, og komi aldrei í mitt
ríki síðan."
Þá gekk Skúli út með Gunn-
laugi og ofan á bryggjur. Þar var
Englandsfar albúið til útláts og
tók Skúli Gunnlaugi far og
Þorkatli frænda hans.
Öfugmælavísur
Farðu' og gakktu fótalaus,
fleygðu steini’ án handa,
talaöu maður tungulaus,
taktu úr dauöum anda.
Ég sá flugu éta söl,
ég sá snjóinn verða að möl,
ég sá hrafninn mala mjöl,
úr mold og fiöri gjörða þjöl.
Klettar fara kláms með orö,
kvæðin læra og muna,
fjöllin hoppa um haf og storð,
hvergi kyrr sér una.
Kött og tófu ég kyssast sá,
keldusvíniö brýna Ijá,
engil klifra upp úr gjá,
ær með byssum skjótast á.
Rétt er öfugt, öfugt rétt,
eins er lygin sanna;
sannleikurinn sýnir prett
og svik til allra manna.
Það er frá sagt, að þeir
Gunnlaugur og Auðunn fest-
argramur gengu tólf menn sam-
an inn á Hlaðir. Gunnlaugur var
svo búinn, að hann var í gráum
kyrtli og í hvítum leistbrókum.
Sull hafði hann á fæti niður á
ristinni. Freyddi úr upp blóð og
vogur, er hann gekk við. Og með
þeim búningi gekk hann fyrir
jarlinn og þeir Auðunn og
kvöddu hann vel. Jarl kenndi
Auðun og spyr hann tíðinda af
íslandi, en Auðunn sagði slík,
sem voru.
Jarl spyr Gunnlaug, hver hann
væri, en hann sagði honum nafn
sitt og-ætt.
Jarl mælti: „Skúli Þorsteins-
son,“ sagði hann, „hvað mann er
þessi á Islandi?"
„Herra," segir hann, „takið
honum vel, hann er hins bezta
manns sonur á íslandi, Illuga
svarta af Gilsbakka, og fóstbróð-
ir minn.“
Jarl mælti: „Hvað er fæti
þínum, íslendingur?"
„Sullur er á, herra,“ sagði
hann.
„Og gekkst þú þó ekki haltur?"
Gunnlaugur svarar: „Eigi skal
haltur ganga, meðan báðir fætur
eru jafnlangir."
Þá mælti hirðmaður jarls, er
Þórir hét: „Þessi rembist mikið,
íslendingurinn, og væri vel, að
vér freistuðum hans nokkuð."
Gunnlaugur leit við honum og
mælti:
Hirðmaðr es einn
sá’s einkar meinn.
Trúið hánum vart,
hann’s illr ok svartr.
Þá vildi Þórir grípa til öxar.
Jarl mælti: „Lát vera kyrrt,"
segir hann, „ekki skulu menn
gefa að slíku gaum, eða hve
gamall maður ertu, íslending-
ur?“
Gunnlaugur svarar: „Ég er nú
átján vetra,“ segir hann.
„Það læt ég um rnælt," segir
jarl, „að þú verðir eigi annarra
átján."
Gunnlaugur mælti og heldur
lágt: „Bið mér engra forbæna,“
segir hann, „en bið þér heldur."
Jarl mæltí: „Hvað sagðir þú
nú, íslendingur?"
Gunnlaugur svarar: „Svo sem
mér þótti vera eiga, að þú bæðir
mér engra forbæna, en bæðir
sjálfum þér hallkvæmri bæna.“
„Hverra þá,“ segir jarl.
„Að þú fengir eigi þvílíkan
dauðdaga sem Hákon jarl, faðir
þinn.“
Dauðinn engan deyðir mann,
dauðinn fjörgar alla,
í gráum kufli gengur hann
og girnist meyjar fjalla.
Tuttugu sama og tíu er,
telur árið vikur sex;
aldrei neinn af öðrum ber,
öll er speki heimskupex.
Heyrt hef ég kálfinn kveöa Ijóö,
kvíguna sá ég brosa,
völuna í vargamóö
vera að tína mosa.
„Seinast mun
ég
flotinu neita“
Kall nokkur settist á krossgöt-
ur á gamlársnótt með öxi í
höndum og einblíndi í egg henn-
ar. Nú kom álfafólkið og fór að
ávarpa hann og bjóða honum
alla hluti, gull og gersemar,
dýrindis klæði og krásir, þangað
til einn býður honum flot, þá
segir kalltetrið: „Seinast mun ég
flotinu neita," enda ærðist hann
þá.