Morgunblaðið - 21.01.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1982
— Sjötugur? Nei, það held ég að hljóti að vera ein-
hver bölvuð vitleysa, segir Guðmundur Gíslason bók-
bindari. Hann er maður hávaxinn og þreklegur, vinnu-
þjarkur og félagslyndur, skapgóður og talar vel um
náungann. Hann tekur daginn jafnan snemma, Guð-
mundur, ævinlega vaknaður uppúr fjögur. Hann mætir
til vinnu sinnar fyrir klukkan hálfsex á morgnana og
ætli það sé ekki fátítt um skrifstofumenn. Til hvílu
gengur hann ekki fyrr en á tólfta tímanum á kvöldin og
stundum seinna, ef verkast vill, en hann er ævinlega
jafn árrisull. Honum hefur ekki orðið misdægurt um
dagana, Guðmundi Gíslasyni.
Guðmundur Gíslason
Ljósmynd Mbl. Kristján Kinarsson.
Gott land, gott fólk, gott líf
„Ég er fæddur að Ríp í Hegra-
nesi í Skagafirði. Foreldrar mínir
voru Sigurlaug Guðmundsdóttir
frá Ási í Hegranesi og Gísli Jak-
obsson á Ríp. Við vorum tveir
bræðurnir og tíu ár á milli okkar,
svo þetta var allt í hófsemd. Það
var þokkalegt meðalbú á Ríp, á
þess tíma mælikvarða, og ég hafði
það gott í uppvextinum; ég hef
alltaf haft það gott. Mitt líf hefur
verið slétt og fellt og alls enginn
blaðamatur. Skólaganga? Ég held
ég hafi verið par mánuði tvo vetur
í barnaskóla og síðan hálfan vetur
í einskonar unglingaskóla á Hól-
um í Hjaltadal, sextán vetra gam-
all. Það er öll mín skólaganga. Ég
var snemma læs og hafði ungur
dálæti á bókum og las mikið. Það
voru mínar einu sorgarstundir í
æsku, þegar farandbóksalarnir
komu, að geta ekki keypt af þeim
allar bækurnar. Ég hafði þó jafn-
an nóg að lesa, því það var lestrar-
félag gott í sveitinni. Það þótti
nauðsynlegt í þennan tíma að
sinna vinnunni, það var fyrsta
skylda mannsins og ég held ég
hafi ekki beðið neinn verulegan
skaða af því að hafa ekki farið í
langskólanám. Það var aldrei
starfs vant í sveitinni. Þegar
vinnu iauk, voru það ungmennafé-
lögin og ýms önnur starfsemi sem
hélt heilanum í æfingu."
Nú færir Guðný, kona Guð-
mundar, okkur kaffi og við snúum
talinu að bókbandinu. Hann á
margt fallegt bandið í sínu bóka-
safni, Guðmundur, og það er lista-
handbragð á mörgum bókanna.
„Ég lærði bókbandið þennan
hálfa vetur sem ég dvaldi við nám
á Hólum og gyllingu lærði ég á
hálfum mánuði á Akureyri, því
kennarinn minn á Hólum lést
þennan vetur. Það er nú allt mitt
bókbandsnám. Svo tók ég auðvitað
sveinsprófið þegar lagabreytingar
urðu á iðnnámslöggjöfinni og
þeim gefinn kostur á að taka
sveinsstykki, sem höfðu unnið
lengi í iðninni. Bókbandið var í
mörg ár mín aðalatvinna, en þess
utan mitt aðaltómstundagaman.
Ég réðist sem bókbindari til Ragn-
ars í Smára í upphafi árs 1942.
Hann var þá nýlega búinn að
stofnsetja bókband og vantaði
svein. Ég var verkstjóri hjá hon-
um í nokkur ár. Ragnar í Smára
var afburðagóður húsbóndi. Þegar
mest var að gera fyrir jól, kom
hann jafnan og vann með mér á
nóttum. Hann virtist Rafa tíma til
alls og áhuga hafði hann á öllum
hlutum. Það er miklu hægara að
telja upp það sem hann lét sig ekki
varða, heldur en það sem hann
hafði afskipti af. Jú, höfundarnir
hans Ragnars fylgdust sumir með
hvernig gekk að binda. Ég kynnt-
ist þó engum þeirra persónulega
nema Tómasi Guðmundssyni. Við
urðum ágætir vinir. Annars hef ég
ekki kynnst nema afburða góðu
fólki. Ég veit ekki hvar þau eru í
þjóðfélaginu þessi illmenni, sem
sumt fólk sér í hverju horni. Það
var einstakiega gott að vinna fyrir
Ragnar. Hann lærði hjá mér bók-
band og þau hjón bæði. Komu á
námskeið til mín og einnig Tómas
Samtal við
Guðmund
Gíslason
og fleiri góðir menn. Hvort þeir
hafi síðan nokkurn tímann bundið
inn bók, veit ég ekki, en Ragnar
vildi læra þetta, því hann þurfti að
þekkja störfin, sem hann réði
menn til að vinna."
Hvenær hleyptirðu heimdrag-
anum?
„Ég stóð á tvítugu þá. Langaði
til að sjá fleira en rétt bara
Hegranesið og það jgerðist með
mig eins og margan Islendinginn,
að ég átti ekki afturkvæmt í mína
heimasveit. Ég fór til Siglufjarðar
og það æxlaðist einhvern veginn
svo, að ég stoppaði þar í tíu ár.
Það réð miklu um það, að ég
kynntist þar þeim öndvegishjón-
um Pétri Björnssyni kaupmanni
og konu hans, Þóru Jónsdóttur.
Tryggari og einlægari vin held ég
að sé ekki hægt að finna en Pétur
Björnsson. Það var lán fyrir mig
að kynnast honum og meiripart
þess tíma sem ég dvaldi í Siglu-
firði vann ég á hans vegum. Ég
kunni ljómandi við mig í Siglufirði
— þar var ævinlega nóg að gera; á
síldinni, í verslun, í bókbandi. Og
ef það var ekki vinnan, þá félags-
starfsemin; karlakórinn, stúkan,
leikfélagið. Já, þetta hafa verið
eintómir dýrðardagar! Ég hef ekki
kynnst félagsskap, þar sem félags-
andi er í líkingu við það sem var
þá í karlakórnum Vísi. Það var
einstakt.
Ég flutti suður til Reykjavíkur
um áramótin 1941—42. Hafði
kynnst Sigurði Birkis, söngmála-
stjóra, og hann fékk mig til að
koma suður. Ég hélt til hjá honum
og hann kom mér í kynni við
Ragnar í Smára. Skömmu eftir
komuna til Reykjavíkur sá ég
stúlku á dansleik, sem mér fannst
ég endilega kannast við. Við fórum
að tala saman og það kom á dag-
inn, að hún hafði verið í Siglufirði
og ég hafði afgreitt hana í búð
Péturs Björnssonar. Þessi stúlka
varð konan mín.“
Afhverju vildi Sigurður Birkis
fá þig suður?
„Ég held hann hafi ætlað að
reyna að kenna mér að syngja, en
það var strax svo mikið að gera
hjá Ragnari mínum, að það kom
aldrei til álita. Ég hafði ágætan
tenór, en ég þekkti það frá Sigiu-
firði að söngurinn tók gífurlegan
tíma. Við æfðum minnst fjögur
kvöld í viku allan veturinn, fyrir
utan raddæfingar og slíkt var vita
útilokað með bókbandinu. Ég
hætti semsé að syngja, en það
voru hamingjustundir, þegar
karlakórinn Vísir kom suður, að
hitta gömlu félagana aftur og
hlusta á þá og syngja lítillega með
þeim. Maður getur sungið býsna
lengi, ef maður heldur því við, en
það hef ég ekki gert og það þýðir
ekki fyrir mann á mínum aldri að
byrja að syngja á nýjan leik.“
Þú bjóst í Unuhúsi, Guðmund-
ur?
„Já, ég bjó í Unuhúsi nokkur ár.
Það var þá næsta hús við bók-
bandið. Erlendur var í fyrstunni
ekki hrifinn af því að fá inná sig
mannskap til búsetu, að ég tali nú
ekki um þegar fjölgaði hjá okkur
hjónum, en það varð allt í himna-
lagi og stúlkan okkar var ekki há í
loftinu, þegar hún tók að venja
komur sínar til Erlends á neðri
hæðinni. Hann var sérstæður
persónuleiki, Erlendur, en mér
fannst hann aldrei skrítinn. Jú,
flest kvöld voru samkomur í Unu-
húsi. Þá kom fólk með kökur og
brauð og það var hitað kaffi og svo
spjallað frameftir kvöldi. Ég tók
ekki þátt í þeim hámenningar-
samkomum, en ég kom samt oft til
Erlends og það var gott með
okkur. Öllum sem kynntust Er-
lendi í Unuhúsi, var hlýtt til hans.
Oftlega var spilað á grammófón á
þessum samkomum og jafnan úr-
vals klassísk verk. Erlendur var
bæði fjöllesinn og bráðgáfaður.
Það virtist sama um hvað var tal-
að, ævinlega var Erlendur heima.
Og það er næg sönnun um hans
gáfur, að Laxness lét hann yfir-
fara öll sín verk. Ég held, að Er-
lendur hafi lesið í handriti allt það
sem Laxness lét frá sér fara, bæði
í ræðu og riti, meðan honum entist
líf. Ragnar í Smára vildi að Unu-
hús yrði eins konar safn Erlends
og vinir hans héldu áfram að hitt-
ast þar — en það varð aldrei.
Það var í ágúst 1950, sem ég
Sjötugur
Guðmundur Gíslason
í dag er vinur minn Guðmundur
Gíslason, Vallargerði 6, Kópavogi,
sjötugur.
Guðmundur er fæddur að Ríp í
Skagafirði 21. janúar 1912. For-
eldrar hans voru hjónin Gísli Jak-
obsson, bóndi, og Sigurlaug Guð-
mundsdóttir. Á hann ættir að
rekja vítt um Skagafjörð m.a. af
Skíðastaðaætt. Langafi hans og
langamma voru hjónin Ólafur Sig-
urðsson, bóndi og alþingismaður,
1865-’67. Voru þau hjón mjög
áhugasöm um allar framfarir,
sendu syni sína til náms erlendis,
stofnuðu þau hjón kvenfélag í
sveitinni og var Sigurlaug formað-
ur en bóndi hennar gjaldkeri fé-
lagsins. Er ekki verið að tala um
jafnrétti í dag? Þau stofnuðu
einnig vísi að kvennaskóla 1869,
þar voru kenndar hannyrðir og
matreiðsla. Kvenfélagasamtök í
Skagafirði minntust 100 ára ártíð-
ar skólans og birtu þá meðal ann-
ars allar stofnfundargerðir kven-
félaganna i Skagafirði. Þá studdu
þau hjón eindregið við bakið á Sig-
urði Guðmundssyni málara með
ráðum og dáð. Sigurlaug, dóttir
Guðmundar, á skautbúning, sem
langalangamma hennar saumaði
eftir forsögn og teikningum Sig-
urðar, er það merkis gripur, sem
víða hefur verið sýndur og notaður
við hátíðleg tækifæri.
Af því lítilræði, sem hér hefur
verið á minnst er ljóst, að að Guð-
mundi standa traustir stofnar.
Guðmundur ólst upp hjá for-
eldrum sínum að Ríp og síðan í
Keldudal eftir að þau fluttu þang-
að. Guðmundur gerðist ungur fé-
lagi í ungmennafélagi sveitarinn-
ar og stúku, sem þar starfaði, en
Guðmundur hefur alla tíð verið al-
gjör bindindismaður á vín.
Tvítugur flyst Guðmundur til
Siglufjarðar og dvelur þar næstu
10 árin við margvísleg störf. Hann
hafði lært bókband í bændaskól-
anum að Hólum og síðan fullnum-
aði hann sig í iðninni á Akureyri.
Á Siglufirði kenndi hann m.a.
bókband í barna- og gagnfræða-
skólunum, einnig vann hann við
bifreiðaakstur og verslunarstörf.
í ársbyrjun 1942 flytur Guð-
mundur til Reykjavíkur og 18. júlí
það ár gengur hann að eiga unn-
ustu sína Guðnýju Þórðardóttur,
foreldrar hennar voru hjónin
Þórður Þórðarson, sjómaður, ætt-
aður úr Kjós, og Sigríður Gríms-
dóttir, ættuð úr Hrunamanna-
hreppi. Ungu hjónin hófu búskap í
hinu fræga Unuhúsi í Reykjavík,
en Guðmundur vann þá hjá
Helgafelli. Ekki þætti það rúmgóð
íbúð í dag, sem þau þá gerðu sér að
góðu, eða aðeins 12 fermetrar.
1950 flytja þau til Kópavogs, þar
höfðu þau reist sér vandað einbýl-
ishús að Vallargerði 6, þar sem
þau búa enn. Er þar allt með ein-
stakri smekkvísi og snyrti-
mennsku innan húss sem utan,
Ijós vottur um dugnað og næmt
fegurðarskyn húsbændanna.
Guðný er listræn hannyrðakona
er hefur búið manni sínum hlýlegt
og fagurt heimili. Þá er eins að
verki staðið utan húss, Guðmund-
ur hafðist strax handa um ræktun
fagurs garðs, sem hefur að geyma
fjölmargar tegundir trjáa, blóma
og annarra jurta. Þær eru æði
margar stundirnar sem Guð-
mundur hefur eytt þar. Hann hef-
ur verið natinn við að hlúa að
sérhverri jurt og eflaust talað við
blómin sín einsog sannra blóma-
unnenda er siður. Meira að segja í
dag kvartar Guðmundur yfir því
að garðurinn sé of lítill og hann
hafi ekki nægilegt svigrúm.
Eitt af því fyrsta sem athygli
vekur á heimili þeirra Guðnýjar
og Guðmundar er hið fallega
bókasafn, þar getur að líta margar
perlur íslenskra bókmennta í sér-
lega vönduðu bandi, sem bera hús-
bóndanum fagurt vitni, sem iðnað-
armanni í bókbandi. Maður veitir
því fljótt athygli að Guðmundur
handleikur ekki bók sem dauðan
hlut, heldur með virðingu fyrir því
að hún er gædd fróðleik eða
skemmtan. Þetta mun háttur
sannra bókaunnenda.
Eins og fyrr er getið starfaði
Guðmundur við bókband hjá
Helgafelli þar til það hætti, þá
vann hann við bókband á ýmsum
stöðum og síðast í Hafnarfirði. Þá
gerðist hann starfsmaður Sjálf-
stæðisflokksins, en nú hin síðari
ár hefur hann verið starfsmaður
Kópavogsbæjar.
Það hefur einkennt Guðmund
hve gífurlega kappsamur, sam-
viskusamur og vandvirkur í störf-
um sínum hann hefur verið, og af
því leiðir að hann hefur verið
mjög eftirsóttur starfsmaður. Þá
hefur hann ekki síður verið vin-
sæll af starfsfélögum sínum enda
ávallt léttur í lund og gamansam-
ur. Guðmundur hefur tekið mik-
inn þátt í félagsstörfum, m.a. ver-
ið tvisvar formaður Leikfélags
Kópavogs og leikið þar í nokkrum
leikritum, þá hefur hann verið í
stjórn Bókbindarafélagsins. Aðal
vettvangur hans á sviði félags-
mála hefur hinsvegar verið innan
Sjálfstæðisflokksins.
Ég flutti í Kópavog skömmu á
eftir Guðmundi, atvikin höguðu
því hinsvegar þannig að hann var
einn fyrsti Kópavogsbúinn, sem ég