Morgunblaðið - 21.01.1982, Blaðsíða 30

30
MORGUNBlXÓIÐ; FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1982
Hannes H. Gissurarson skrifar frá Bretlandi
Það er óvenjuleg reynsla fyrir
íslending, að öryKtjisverðir fylgi
honum við hvert fótmál. Þetta var
þó reynsla mín og nokkurra ann-
arra útlendra gesta, sem sátu
landsþing breska Ihaldsflokksins í
Blackpool í október. Hópur mót-
mælenda, sem bresku verkalýðs-
samtökin höfðu skipulagt, höfðu
umkringt þinghúsið og létu ófrið-
lega, svo að við urðum að fá vernd
lögreglumanna og öryggisvarða,
þegar við þurftum að komast inn
og út. En vígorð mótmælendanna
urðu mér umhugsunarefni, þegar
ég var kominn aftur í kyrrðina í
Oxford nokkrum dögum síöar.
„Right to work!“ — eða: „Rétt til
að vinna!“ — hrópuðu þeir. Hvað
fólst í þessum hrópum á þessum
stað? Það var tvennt. Annað var,
að ríkisstjórnin breska bæri
ábyrgð á atvinnuleysinu, ella
hefðu mótmælendurnir væntan-
lega valið sér annan stað en þing-
stað ríkisstjórnarflokksins til að
hrópa. Hitt var, að til væri eitt-
hvað, sem héti „réttur til að
vinna". Báðar þessar kenningar
eru algengar í stjórnmálaumræð-
um ekki síður en á mótmælafund-
Tæplega 3 milljónir
manna eru atvinnulausar
í Bretlandi eda um 12%
vinnuaflsins. Róttækl-
ingar kenna stjórn frú
Thatchers um þetta. En
kenna þeir henni um 8%
atvinnuleysið í Hollandi?
Eða um þær tæplega 2
milljónir manna, sem
voru atvinnulausar, þeg-
ar stjórnin tók við af
stjórn Verkamanna-
flokksins? Sannleikur-
inn er sá, að verkalýðs-
samtökin bera ábyrgð á
atvinnuleysinu, ef ein-
hver gerir það, því að
þau hindra, að vinnu-
launin lagi sig að aðstæð-
um á vinnumarkaðnum.
Hvað veldur atvinmileysinu?
um, og þess vegna er full ástæða
til að líta á þær í ljósi reynslu
Breta og annarra vestrænna
þjóða.
Kíkisstjórnir og atvinnuleysi
Fyrri kenningin var, að ríkis-
stjórn beri ábyrgð á atvinnuleysi.
En hvað er atvinnuieysi? Atvinnu-
leysi er það, að tiltekin vara selst
ekki, og þessi vara er vinnuafl.
Hvers vegna selst þessi vara ekki?
Hvers vegna eru ekki nægilega
margir menn tilbúnir til að kaupa
hana? Svarið er, að sama lögmálið
gildir á vinnumarkaðnum og á öll-
um öðrum mörkuðum: varan selst
ekki, af því að verð hennar er of
hátt. Fleiri kaupa hana, hún selst
betur, ef verð hennar lækkar —
m.ö.o. er ráðið til að útrýma at-
vinnuleysi að lækka vinnulaunin.
Mönnum kann að þykja þessi
kenning napurleg, en það haggar
því ekki, að hún er rétt. Spurning-
in er því þessi. Hvers vegna lækka
vinnulaunin ekki? Enginn vafi er
á því, að flestir menn kjósa frem-
ur launalækkun en atvinnuleysi,
þeir kjósa fremur að missa sumt
en að missa allt. Og atvinnuleysi
er ómannúðlegt, það dregur úr
sjálfsvirðingu manna, hefur ótelj-
andi óheppilegar afleiðingar til
viðbótar við þá, að hluti vinnuafls-
ins nýtist ekki í framleiðslunni.
Hvað veldur því, að þetta ráð er
ekki tekið, að lækka vinnulaunin
til að útrýma atvinnuleysi? Svarið
er einfait: verkalýðssamtökin. Þau
eru í hagfræðilegum skilningi ein-
okunarfélög, því að þau taka sér
— með ofbeldi, ef þurfa þykir —
einkaleyfi á sölu vinnuafls. Þau
taka þannig úr sambandi lögmál
markaðarins og hindra, að fram-
boðið (þ.e. vinnuaflið) lagi sig að
eftirspurninni með verðbreyting-
um. Afleiðingin er atvinnuleysi. í
Bretlandi eru tæplega 3 miiljónir
manna atvinnulausar eða um 12%
vinnuaflsins.
Að sjálfsögðu er þetta einföld-
un. Eftirspurnin eftir vinnuafli
ræðst af ýmsu öðru. En það breyt-
ir engu um, að breskt vinnuafl
hefur ekki lotið aga markaðarins
síðustu áratugina, því að ríkis-
stjórnir hafa alltaf bjargað verka-
lýðssamtökunum frá því að taka
þeirri afleiðingu gerða þeirra, sem
atvinnuleysið er, með eyðslu al-
mannafjár. Þetta hefur síðan tor-
veldað nýjungar í tækni og stjórn-
un. Bresk fyrirtæki hafa ekki ver-
ið rekin eins vel og fyrirtæki í öðr-
um löndum. Bretar hafa tapað
samkeppninni á alþjóðamörkuð-
um. Það var því kaldhæðni, að
bresku verkalýðssamtökin skipu-
lögðu mótmælin, sem ég varð vitni
að. Þau bera ábyrgð á atvinnuleys-
inu, ef einhver gerir það. Að
sjálfsögðu hefur það ekki verið
ætlun þeirra að valda atvinnu-
leysi, en sú varð afleiðingin af að
virða ekki þau takmörk, sem stað-
reyndirnar setja, og neita að laga
sig að nýjum aðstæðum. En þetta
þora fáir að segja, svo lífseig er sú
goðsögn, að gerðir verkalýðsfor-
ingja séu alltaf verkalýðnum í
hag.
Eg verð að leggja áherslu á, að
launalækkun er að sjálfsögðu ekki
æskileg. En stundum er hún nauð-
synleg. Verkalýðssamtökin hafa
stórlega dregið úr aðlögunarhæfni
atvinnulífsins breska með notkun
einokunarvalds síns. En það er
þessi aðlögunarhæfni, sem er skil-
yrðið fyrir því, að atvinnulífið geti
vaxið og eftirspurnin eftir vinnu-
afli þannig aukist og vinnulaunin
þannig hækkað, þegar til lengdar
lætur. Það er síðan annað mál, að
atvinnuleysi er víðar en í Bret-
landi. Kenna róttæklingar ríkis-
stjórn frú Thatchers um 8% at-
vinnuleysi í Hollandi, svo að tekið
sé dæmi?
„Kéttur til að vinna“
Seinni kenningin er, að til sé
eitthvað, sem heitir „réttur til að
vinna". Að sjálfsögðu eiga menn
ekki við slíkan rétt með þessu víg-
orði. Menn geta unnið, þótt þeir
séu atvinnulausir. Átt er við rétt
til að fá launaða vinnu. En spurn-
ingin er: Hjá hverjum? Réttur
eins manns til að fá launaða vinnu
felur í sér skyldu einhvers annars
til að útvega honum vinnuna eða
ráða hann f hana. Og hver hefur
þá skyldu? Það eru heimspekilegir
gallar á þeirri kenningu. Segjum
sem svo, að þrír piltar keppi um
hylli sömu stúlkunnar, en líti ekki
við tveimur öðrum stúlkum. Stúlk-
an velur einn piltinn. Eiga hinir
piltarnir einhvern rétt á, að hún
velji þá? Auðvitað ekki. Eiga hin-
ar stúlkurnar einhvern rétt á, að
piltarnir tveir vilji þær? Auðvitað
ekki. Pilturinn og stúlkan verða að
velja hvort annað, „der skal to til“,
eins og frændur okkar, Danir,
segja. Sama lögmálið gildir á
vinnumarkaðnum og á hjóna-
bandsmarkaðnum. Enginn laun-
þegi á rétt á því, að einhver vinnu-
veitandi velji hann, og enginn
vinnuveitandi á rétt á því, að ein-
hver launþegi velji hann, þeir
verða að velja hvor annan.
Að vísu er einn munur á þessum
tveimur mörkuðum. Launþeginn
getur alltaf treyst því að fá ein-
hverja vinnu, því að hann getur
breytt verði vinnuafls síns (og
sama gildir um vinnuveitandann),
en pilturinn getur ekki treyst því
að fá einhverja stúlku til að velja
sig. Kjarni málsins er sá, að eng-
inn á rétt á vinnu í skipulagi, þar
sem er valfrelsi, en menn geta
treyst því að fá vinnu, ef verð-
breytingum er leyft að laga eftir-
spurn að framboði á vinnumark-
aðnum (en það leyfa verkalýðs-
samtökin ekki, og af því hlýst at-
vinnuleysi, eins og bent er á í fyrri
hluta þessarar greinar).
En krafan um rétt til vinnu er í
rauninni krafa um það, að ríkið
ákveði, hvaða vinnu hver maður á
að fá. Það er krafa um, að valfrels-
ið sé tekið af báðum, launþeganum
og vinnuveitandanum, það er
krafa um samhyggjuskipulag (sós-
íalisma). Fáir geta, held ég, sagt
af fullri sannfæringu, að launþeg-
ar í samhyggjuríkjunum njóti
betri kjara en á Vesturlöndum. Ég
er hræddur um, að mótmælend-
urnir, sem kröfðust þess fyrir
utan þinghús íhaldsflokksins í
Blackpool, hafi ekki vitað, hvers
þeir voru í rauninni að krefjast.
En það væri ekki í fyrsta skiptf í
sögunni, að mótmælendur, sem
létu ófriðlega og hrópuðu vígorð,
vissu ekki, hvað þeir væru að gera.
Oxford í nóvember 1981.
smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar
dráttarvél
árg. 1978, og Úrsus 385A meö
framdrifi árg. 1979. vélarnar líta I
vel ut, og eru í góöu standi. Upp-
lýsingar í sima 99-5815 á kvöldin.
Til sölu
Spóarpressa stærö 120x250. 1
Tilboö sendisl augld Mbl.
merkt: . T — 8199".
Rafstöö
Rafstöö til sölu, 6kw. Upplýs- j
ingar i Stiflisdal, Þingvallasveit,
simi um Selfoss.
Ibúð óskast
Óska eftir a4 taka á leigu ein-
staklingsíbúö eöa herb. með sér
snyrtingu og sér inngangi. Uppl.
í síma 50956 eftir kl. 14.

--yy-iryy-
húsnæöi
i boöi

Njarðvík
140 fm einbýlishús viö Akur-
braut, í góöu ástandi.
120 fm parhús viö Holtsgötu í
Njarövtyc. Fallegur garöur, allt
sér.
Keflavík
Einbýlishús viö Nónvöröu ekkert
áhvilandi
Raöhús á 2 hæöum. Tilbúiö und-
ir tréverk.
2ja herb. ibúö viö Faxabraut
Sér inngangur.
Grindavtk
Einbýlishús viö Ðorgarhraun i
góöu ástandi.
4ra—5 herb. íbúö viö Túngötu.
Viölagasjóöshús viö Suöurveg
4ra herb. íbúö viö Víkurbraut.
Sér inngangur.
3ja herb. í Garöhúsum. Laus
strax.
Höfum úrval eigna á söluskrá.
Komum á staöinn og verömetum.
Eignamiölun Suöurnesja,
Hafnargötu 57, og Víkurbraut 40.
Símar 3868 og 8245.
Vélstjóri
Vélstjóri meö 2 stigs réttindi,
óskar eftir vinnu í smiöju. Uppl. í
síma 15074.
Sólargeislinn
Sjoður til hjálpar blindum börn-
um Gjöfum og áheitum veitt
móttaka i Ingólfsstræti 16.
Blindravinafélag Islands
heimilisdýr
Síamskettlingar
Hreinræktaöir til sölu. Upplýs-
ingar í síma 38483 eftír kl. 17.30.
Bandarískur
miðaldra maður óskar eftir aö ;
kynnast stúlku um tvítugt, með
giftingu fyrir augum. Svariö á
ensku.
Bob Roth, 19163 Layton Dr„
Aurora Colorado 80015 USA,
simi (303-693-8823).
Innflytjendur
Get tekið aö mer aö leysa ut
vörur. Umsóknir sendist auglýs-
ingad. Mbl. merkt: „T — 8252".
Fótaaðgerðarstofan
Bankastræti 11
Tímapantanir frá 13 —16. sími
25820.
Fíladelfía
Almenn samkoma I kvöld kl.
20.30. Margir taka til máls.
Allir velkomnir.
□ St. St. 598201217 X
IOOF 11 = 16301218VÍ = N.K.
IOOF 5 = 1631218'/. = Bridge
Hjálpræðis-
herinn
Kirfcjustræti 2
louincai
AD KFUM
Fundur i kvöld aö Amtmannsstig
2B kl. 20.30. „Guö heimspek-
inga" eöa „Guö Abrahams, ísaks
og Jakobs". Sr. Einar Sigur-
björnsson, prófessor.
Allir karlmenn velkomnir.
Áöurnefnd samkoma í kvöld kl.
20.30. Einar Gíslason talar,
kennarakvartet Aöventista syng-
ur. Þorsteinn Daníel Óskarsson
stjórnar, Velkomin.
Grensáskirkja
Almenn samkoma veröur í safn-
aöarheimilinu í kvöld kl. 20.30.
Allir hjartanlega velkomnir.
Halldór S. Gröndal.
Samhjálp
Samkoma veröur í Hlaögeröa-
koti í kvöld kl. 20.30. Bílferö frá
Hverfisgötu 42 kl. 20.00.
Allir velkomnir.
Samhjálp.
Freeportklúbburinn
Aöalfundur í Bústaöarkirkju í
kvöld kl. 20.30. Dagskrá: Venju-
leg aöalfundarstörf.
Stjórnln.