Morgunblaðið - 21.01.1982, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, B'IMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1982
0
Ami Johnsen:
DRAGBÍrUR HEITIR
ÞAÐ „STJÓRI“ GÓÐUR
Sögufölsun siglingamálastjóra vísað heim til föðurhúsanna
Lítilmannlegt var upphafíð
á grein Iljálmars R. Bárðar
sonar, siglingamálastjóra,
„Sögufolsun og rangfærslur
grundvöilur rógskrifa“, þar
sem hann reynir að svara
grein minni „Þyrnirósar
svefn siglingamálastjóra“, en
í upphafí greinar siglinga-
málastjóra segir hann að
Morgunblaðið beri enga
ábyrgð á mínum sjónarmið-
um. l»etta var hégómleg at-
hugasemd því grein undir
fullu nafni er að sjálfsögðu á
ábyrgð þess sem skrifar og
óþarfí að blanda öðrum inn í
það, en það er sorglegt að
siglingamálastjóri, virðulegur
embættismaður, skuli í grein
sinni falla í þá gildru að setja
sig í stellingar og segja:
„Spegill, spegill, herm þú
mér ...“
Dodi siglinga-
málastofnunar
Netagerðarmaður í Eyjum sagði
við mig að grein mín væri þétt
riðin og fast, enda voru rök mín
óvefengjanleg og málið snerist
fyrst og fremst um sinnuleysi sigl-
ingamálastjóra varðandi skyldu
til þess að koma í framkvæmd á
skipaflota íslendinga hugmyndum
Sigmunds Jóhannssonar, uppfynd-
ingamanns, varðandi sjósetningu
gúmmíbjörgunarbáta, hugmynd
sem Sigmund hefur gefið íslensk-
um sjómönnum og fjölskyldum
þeirra, hugmynd sem að mati
allra sem til þekkja veldur bylt-
ingu í öryggismálum sjómanna.
Siglingamálastjóri reynir að
skjóta sér á bak við greinargerð í
sérriti hans, Siglingamál, frá sl.
sumri og ég gat um í grein minni,
því að í allri framkvæmd málsins
var siglingamálastjóri altekinn
doða og það er ósatt að hann hafi
hvatt nokkurn mann, hvorki Sig-
mund né aðra til þess að vinna að
málinu, þótt búnaðurinn væri
kominn í nær allan flota Vest-
mannaeyja. Það er engin tilviljun
að Sigurgeir Ólafsson, skipstjóri í
Vestmannaeyjum, hefur nýlega í
blaðagrein sagt að ef til vill væri
komið að því að taka þyrfti þátt
öryggismála úr höndum Siglinga-
málastofnunar og það er engin til-
viljun að Friðrik Asmundsson,
skólastjóri Stýrimannaskólans í
Vestmannaeyjum, segir einnig í
blaðaviðtali fyrir skömmu að
Eyjamenn ætli ekki að bíða eftir
92 slysum áður en Siglingamála-
stofnun afgreiðir reglur um notk-
un Sigmundsgálgans og annarra
möguleika í búnaði hans eftir gerð
skipa. Vík ég að því síðar.
Söguruglingur
siglingamálastjóra
Spegillinn hermir siglingamála-
stjóra að hann sé hafinn yfir allt
sem heitir gagnrýni, hann vænir
mig um sögufölsun og læðir því
inn að ég af annarlegum ástæðum
rangfæri atriði til þess að geta
stundað rógskrif. Ég verð því að
taka Hjálmar R. Bárðarson á
beinið eins og Sigurður skóla-
meistari á Akureyri orðaði það og
kippa honum upp úr því vatni sem
hann hefur gengið í. Fjarri er að
mér sé illa við Hjálmar R. Bárð-
arson, enda maðurinn búinn
mörgum góðum kostum, ljúf-
menni, það sem ég þekki til á förn-
um vegi, með betri ljósmyndurum
landsins, vel að sér í mörgu er lít-
ur að siglingum, sérstaklega
hlynntur erlendum hugmyndum
þó, og viðurkenndur borgari, en
það réttlætir ekki seinagang hans
í framkvæmd öryggismála, skort
Siglingamálastofnunar á frum-
kvæði svo bragð sé að.
Grein siglingamálastjóra er svo
illa riðið net að það sem hann kall-
ar bitastæðar staðreyndir hripar
þar í gegn eins og grautur. Það er
til dæmis ótrúlegt að siglinga-
málastjóri skuli ekki vita hvaða ár
gúmmíbjörgunarbátar voru fyrst
notaðir í íslenskum fiskiskipum og
á þeim punkti einmitt reynir hann
að hengja mig sem sögufalsara í
framhaldi af því að ég segi Sigl-
ingamálastofnun hafa verið
dragbít á framfarir í öryggismál-
um sjómanna í upphafi gúmmí-
bátanotkunar. Mun ég því kynna
siglingamálastjóra sögu upphafs
gúmmíbjörgunarbáta í íslenskum
fiskiskipum svo blessaður maður-
inn þurfi ekki aftur að sitja uppi
með annað eins í nafni embættis-
ins.
Siglingamálastjóri segir í grein
sinni í nafni staðreynda að fyrsti
báturinn hafi farið um borð í ís-
lenskt skip haustið 1951, en þar
skakkar hvorki meira né minna en
heilu ári.
Verðandimenn
riðu á vaðið
Fyrstu gúmmíbjörgunarbátana
keyptu útvegsbændurnir Sighvat-
ur Bjarnason og Kjartan Ólafsson
í Vestmannaeyjum árið 1950 í
báta sína Erling og Veigu. Fimm
árum áður var þó fyrst hreyft
þeirri hugmynd að gúmmíbjörg-
unarbátar væru framför í örygg-
ismálum sjómanna. Það var á 40.
fundi Skipstjóra- og stýrimanna-
félagsins Verðandi í Vestmanna-
eyjum þann 9. janúar 1945, en þess
má geta að í áratugi hefur Verð-
andi verið brautryðjandi í baráttu
fyrir auknu öryggi sjómanna ís-
lands og fyrir harðfylgi þeirra
hefur margt verið lagfært í þeim
málum. Kvenfélagið Eykyndill í
Vestmannaeyjum hefur ekki síður
lagt þar hönd á plóg. Á umrædd-
um fundi 1945 ræddi Sighvatur,
sem var í hópi brautryðjenda ör-
yggismála, um nauðsyn þess að
setja hlíf í kringum dragnótarspil-
ið og síðan ræddi hann „nauðsyn
þess að stjórn félagsins yrði falið
að leitast fyrir um hvort ekki væri
hægt að fá gúmmíbáta sem hver
bátur hefði meðferðis", en í grein
Guðjóns Ármanns Eyjólfssonar,
skólastjóra Stýrimannaskóla Is-
lands í Sjómannadagsblaði Vest-
mannaeyja segir, að þessi kafli úr
fundargerð sé dæmigerður fyrir
ótal fundi í starfi Verðandi.
Veiguslysid og
fyrsta björgunin
Á næstu árum var þetta mál
kannað af og til, en forystu-
mönnum í öryggismálum leist
ekki á hugmyndina. Það var síðan
haustið 1950 sem Skipaskoðun
Sigmund Jóhannsson við eitt af teikniborðum sínum.
Sighvatur Bjarnason
Kjartan Olafsson
ríkisins skrifaði öllum útgerðar-
mönnum og tjáði þeim að krafist
yrði, að allir íslenskir fiskibátar
hefðu björgunarbát eða fleka til
taks í sjóferðum. í Bliki, ársriti
Vestmannaeyja frá 1980, er birt
viðtal sem Sigfús J. Johnsen kenn-
ari tók árið 1954 við Kjartan
Ólafsson, um upphaf gúmmíbjörg-
unarbáta í íslenskum fiskiskipum,
en hann og Sighvatur keyptu báta
í sömu vikunni. Víkur þá sögunni
aftur til haustsins 1950 og Kjart-
an Ólafsson segir frá:
„Ég var þá staddur í Reykjavík
um haustið og hafði nýlega lesið
grein í tímariti um gúmmíbjörg-
unarbáta. Einnig hafði ég heyrt
sagt, að setuliðið hefði selt nokkra
slíka báta til manna sem veiða í
vötnum og ám. Ég sneri mér því
þegar til Sölunefndar setuliðs-
eigna, sem þá var til húsa í Kveld-
úlfshúsunum, og náði þar tali af
gömlum Vestmannaeyingi, Jóni
Magnússyni. Ég spurði hann um
björgunarbáta þessa. Hann sagði
mér, að þeir hefðu selt nokkra
slíka báta til manna, sem stund-
uðu lax- og silungsveiðar. Ég sagði
honum, að ég hefði hug á að kaupa
þannig bát til nota sem björgun-
artæki á vélbáti mínum. Þá kvaðst
Jón hafa þrjá slíka báta til sölu og
væri einn þeirra nýr, en tveir not-
aðir. Ekki gat ég þá afráðið kaup-
in, þar sem mig skorti viðurkenn-
ingu Skipaskoðunar ríkisins á
björgunartæki þessu. Þá lofaðist
Jón til þess að geyma nýja bátinn
þar til ég hefði fengið viðurkenn-
ingu Skipaskoðunarinnar á bátn-
um. Þó kvaðst hann ekki geta
geymt bátinn lengur en í þrjá
daga.
Þá sneri ég mér samdægurs til
Skipaskoðunar ríkisins, og hitti að
máli skipaskoðunarstjóra, sem þá
var Ólafur Sveinsson. Ólafur taldi,
að ýmis vandkvæði væru á bátum
þessum, svo að þeir kæmu varla til
greina með að verða viðurkenndir
af Skipaskoðuninni. Við ræddum
nú mál þetta fram og aftur. Spurði
ég hann þá, hvernig björgunar-
tæki hann ætlaðist til að yrðu á
þessum mótorbátum, sem þeir
með bréfi sínu hefðu gert kröfu til
að hefðu björgunarbát eða —
fleka innanborðs. Kvaðst hann
gera ráð fyrir, að á vélbátunum
yrðu tunnuflekar eða trébátar. Þá
spurði ég: hvar á að koma slíkum
bátum eða flekum fyrir á vélbát-
um, sem ekki eru stærri en rúmar
20 smálestir? Féllst hann þá á að
trébátur kæmi varla til greina en
lét sér til hugar koma, að tunnu-
flekarnir kæmu þar til greina.
Áður en við skildum fékk ég
Olaf til að koma með mér inn í
Kveldúlfshúsin til þess að athuga
nánar báta þessa. Síðan var afráð-
ið, að ég skyldi mæta á skrifstofu
skipaskoðunarstjóra kl. 10—11
daginn eftir. Hét hann þá að
fylgja mér og athuga nánar björg-
unartæki það, sem ég hugðist
kaupa.
Sama dag hitti ég að máli Ársæl
Sveinsson, formann Björgunarfé-
lags Vestmannaeyja og formann
Bátaábyrgðarfélagsins okkar.
Einnig hitti ég Jónas Jónsson, for-
stjóra, sem þá var staddur í
Reykjavík. Ég ræddi við þá báða
þessi hugsanlegu kaup mín á
björgunarbátnum. Þeir lögðu þar
gott til.
Daginn eftir kom skipaskoðun-
arstjóri með mér til þess að skoða
bátinn. Með honum voru þrír
starfsmenn hans. Við fengum bát-
inn lánaðan í húsakynni skipa-
skoðunarstjóra. Á spjaldi, sem
fest var við umbúðirnar, stóð, að
þetta væri 9 manna bátur óyfir-
byggður. (Ekkert tjald yfir hon-
um). — Honum fylgdu tvær árar,
kolsýrufyllt flaska, til að blása
hann upp, og handdæla. Einnig
stóð á spjaldi þessu, að verksmiðj-
an hefði afhent bátinn fyrir
tveimur árum.
Var nú skotið á bátinn úr flösk-
unni, og skoðuðu þeir hann lengi
og gaumgæfilega. Síðan var bátur-
inn tæmdur og svo blásinn upp að
nýju. Það tók um 20 mínútur að
blása bátinn upp með handdæl-
unni. Þegar síðasta kolsýruflask-
an hafði verið tæmd í bátinn, var
ákveðið að hann skyldi vera þann-
ig uppblásinn til næsta dags.
Næsta dag kom í ljós, að bátur-
inn var eins og skilið hafði verið
við hann fyrir 24 klukkustundum.
Ég spurði þá, hvort þeir vildu við-
urkenna bátinn löglegt björgun-
artæki, ef ég keypti hann. Þeir
töldu á honum ýmsa annmarka,
þ.á m. að hann væri svo eldfimur,
vegna þess, að hann væri úr
gúmmí. Varð mér þá að orði, að
allir vissu, að sjómenn notuðu
bæði gúmmístakka og -stígvél, og
hefði annað ekki reynst þeim bet-
ur. Ennfremur bentu þeir á, að
ekki mætti koma nálægt honum
línukrókur eða nagli, svo að ekki
kæmu á hann gat eða göt. Þá
myndu engin tök að gera við hann.
Ég gekk fast eftir því, hvort þeir
ætluðu að heimila mér að kaupa
bátinn til löglegra nota sem björg-
unartæki. Þeir hétu því að láta
mig vita það eftir nokkra daga.
Loks fékk ég loforð fyrir því að
vitja svarsins næsta dag.
Daginn eftir veittu þeir mér svo
munnlegt leyfi til kaupa og nota á
bátnum, þó takmarkaðan tíma, og
ekki lengur en eitt ár. Ég keypti
þá bátinn og greiddi fyrir hann kr.
1200,00. Síðan var smíðaður kassi
úr tré utan um bátinn og honum
komið fyrir á þaki stýrishússins á
vélbáti mínum Veigu VE 291 í
vertíðarbyrjun 1951.
Áður en gengið var þannig frá
bátnum, var haldin æfing með
áhöfn og skipstjóra, Sigurbirni
Sigurfinnssyni, en hann ásamt
Sighvati Bjarnasyni, skipstjóra,
núverandi forstjóra Vinnslustöðv-
ar Vestmannaeyja, voru fyrstu
formenn með slík björgunartæki
um borð í íslenskum mótorbáti.
Vertíðin 1951 gekk að óskum og
engin þau óhöpp áttu sér stað, er
gerðu gúmmíbátinn nauðsynleg-
an. Og líður tíminn að vertíðarlok-
um 1952.
Þá gerðist það laugardaginn
fyrir páska, 12. apríl, er allir Eyja-
bátar voru á sjó. Er leið á daginnr
gerði suðvestan rok og stórsjó. Þá
var v/b Veiga, 24 lestir, á sjó með
net suðvestur af Einidrang. Skip-
verjar voru hættir að draga netin
og undirbjuggu ferðina heim í
höfn. Þó ætluðu þeir að leggja
eina netatrossu, sem var aftur á
dekkinu, áður en lagt yrði af stað
heim. Þá fékk báturinn á sig brot,
sem braut borðstokkinn á löngum
kafla, fyllti stýrishúsið og setti sjó
í lest. Tók þá út netatrossuna, sem
var aftur á, og einn háseta, sem
hvarf í djúpið og drukknaði. Skip-
stjórinn, sem þá var Elías Gunn-
laugsson frá Gjábakka, gat komist
fram í lúkar og sent úr neyðarkall.
Þegar svo var komið, var gripið til
gúmmíbjörgunarbátsins. Skyldi
hann nú blásinn upp með kolsýr-
unni, flöskunni. En það mistókst
fyrst í stað, af því að ventill, sem
var til þess gerður að hleypa lofti
úr gúmmibátnum, tæmdi hann
jafnharðan. Var þá ventlinum lok-
að og báturinn dældur upp með
handdælunni. Það verk tók 15—20
mínútur. Þegar því var lokið, var
Veiga komin að því að sökkva. Þá
var gúmmíbátnum hent fyrir borð
í skyndi. Allir komust í bátinn
nema vélstjórinn, sem var fram á
og sennilega að huga að því, hvort
hann heyrði eða sæi til bátsferða.
Rétt í sömu andrá reið ólag yfir
bátinn og kippti vélstjóranum út-
byrðis, svo að hann hvarf í hafið.
Nærstaddir bátar, sem heyrt
höfðu neyðarkallið, hröðuðu sér
eins og þeir gátu til hjálpar. Fyrst
bar að vélbátinn Frigg VE, sem