Morgunblaðið - 20.02.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1982
Samband
ISLENSKRA
Samvinnufélaga
80 ÁRA
í dag eru 80 ár frá stofnun Sambands íslenskra
samvinnufélaga og 100 ár frá stofnun fyrsta kaup-
félagsins, Kaupfélags Þingeyinga. Til að minnast
þessara tímamóta eru hér birtir nokkrir megin-
punktar úr sögu og þróun samvinnuhreyfingarinn-
ar, en annars staðar í bladinu er fjallað um Kaup-
félag Þingeyinga.
Fleiri kaupfélög komu fljót-
leKa til sögunnar, og af þeim
félögum, sem í dag eru í Sam-
bandinu, eru þessi næst Kf.
Þingeyinga að aldri: Kf. Ey-
firðinga á Akureyri stofnað
1886, Kf. Skagfirðinga á Sauð-
árkróki og Kf. Svalbarðseyrar
á Svalbarðseyri stofnuð 1889,
Kf. Norður-Þingeyinga á
Kópaskeri stofnað 1894, Kf.
Húnvetninga á Blönduósi
stofnað 1895, Kf. Saurbæinga
á Skriðulandi og Kf. Stein-
grímsfjarðar á Hólmavík
stofnuð 1898, Kf. Hrútfirðinga
á Borðeyri stofnað 1899 og Kf.
Hvammsfjarðar í Búðardal
stofnað 1900. Eru þá aðeins
talin þau félög innan Sam-
bandsins sem stofnuð höfðu
verið árið 1902.
A 20 ára afmælisdegi Kf.
Hallgrímur Krislinsson, fyrsti fram-
kvæmdastjóri Sambandsins.
Vid Yztafcll í Köldukinn,
stofnstað Sambandsins, hefur
verið reist minnismerki um
stofnun þess.
Þingeyinga, hinn 20. febrúar
1902, komu svo saman að
Ystafelli í Köldukinn fulltrúar
frá þingeysku kaupfélögunum
þremur, Kf. Þingeyinga, Kf.
Norður-Þingeyinga og Kf.
Svalbarðseyrar. Þessi félög
stofnuðu þar samtök sem
hlutu nafnið „Sambandskaup-
félag Þingeyinga". Aðildarfé-
lögunum fjölgaði fljótlega, og
1907 var nafninu breytt í
„Sambandskaupfélag íslands".
Árið 1910 var sambandskaup-
félagsnafnið fellt niður og
nafninu breytt í „Samband ís-
lenskra samvinnufélaga" sem
samtökin hafa heitið síðan.
Starfsemi Sambandsins
I byrjun var starfsemi þess-
ara samtaka nánast eingöngu
við það miðuð að efla samstarf
aðildarfélaganna, einkum á
sviði félags- og fræðslumála.
Samtökin hófu árið 1907 að
gefa út „Tímarit fyrir kaup-
fjelög og samvinnufjelög" sem
komið hefur út samfellt síðan,
frá 1926 undir nafninu „Sam-
vinnan". Árið 1915 opnaði
Sambandið skrifstofu í Kaup-
mannahöfn, og með tilkomu
Samtal við
Erlend Einarsson
forstjóra SÍS
„Samvinnuhreyfíngin er lýðræðisleg-
asta viðskiptahreyfíng þessa lands“
Hvert er hlutverk Sambandsins og
meginmarkmið?
Sambandið var stofnað hinn 20.
febrúar 1902, réttum tuttugu árum
eftir stofnun Kaupfélags Þingey-
inga og er því 80 ára í dag. Það er
eign 42 kaupfélaga sem eru með um
42.000 félagsmenn. Hlutverk Sam-
bandsins hefur alla tíð verið að
þjóna kaupfélögunum og fram-
kvæma ýmis sameiginleg hags-
munamál þeirra svo sem innflutn-
ing, útflutning, iðnrekstur, afurða-
vinnslu og flutninga.
Nú hefur því verið haldið fram að
þótt kaupfélögin eigi Sambandið þá
sé málum þannig háttað að Sam-
bandið ráði kaupfélögunum en
kaupfélögin ekki Sambandinu.
Nei, síður en svo. Samvinnuhreyf-
ingin er lýðræðislegasta viðskipta-
hreyfing þessa lands, það ættu
menn að hafa hugfast. Hún er byggð
upp á fulltrúalýðræði eins og stjórn-
kerfi okkar og flest önnur félaga-
samtök og það eru kaupfélögin sem
kjósa fulltrúa á aðalfund Sam-
handsins sem er æðsta vald í mál-
efnum þess. Á milli aðalfunda er
æðsta vald í höndum stjórnar sem
kosin er á aðalfundinum svo það eru
alfarið kaupfélögin og félagsmenn
þeirra sem ráða ferð Sambandsins.
Stjórnin ræður svo forstjóra og
framkvæmdastjóra til að annast
daglegan rekstur.
En hefur starf Sambandsins ekki
neikvæð áhrif á þróun frjálsrar
verslunar í Iandinu?
Þú meinar væntanlega hvort
Sambandið sé of stórt. Mín skoðun
er sú að efla þurfi starfsemi Sam-
bandsins til þess að það geti látið
kaupfélögum í té nauðsynlega þjón-
ustu og gegnt hlutverki sínu. Sam-
bandið er að vísu stærsta fyrirtæki
landsins en við megum ekki gleyma
því að einkafyrirtæki og ríkisfyrir-
tæki hafa um % af öliu viðskipta-
magni í landinu en samvinnuhreyf-
ingin ekki nema um '4 og þar af
hefur Sambandið ekki nema rösk-
lega þriðjung af viðskiptum sam-
vinnuhreyfingarinnar, % af við-
skiptum samvinnuhreyfingarinnar
eru í höndum þessara 42 sjálfstæðu
kaupfélaga og nokkurra samstarfs-
fyrirtækja sem hreyfingin á.
Nú hefur þú kallað samvinnu-
hreyfinguna þriðja aflið í hagkerfi
íslendinga. Hvað áttu við með því?
Hér á Islandi starfa þrjú rekstr-
arform hlið við hlið, einkarekstur,
ríkisrekstur og samvinnurekstur og
ég held að samkeppni á milli þess-
ara þriggja þátta sé af hinu góða.
Ég er fyrir mitt leyti viss um að ef
samvinnuhreyfingin væri ekki svo
öflug sem raun ber vitni hér á landi
væri hér miklu meiri ríkisrekstur en
nú er. Það hlýtur að vera áhyggju-
efni fyrir einkaframtaksmenn að
horfa upp á það að ríkisvaldið er
sífellt að kaupa hlutabréf í einka-
fyrirtækjum. Á þennan hátt er
ríkisvaldið farið að standa í at-
vinnurekstri sem það ætti eðli sínu
samkvæmt ekki að koma nærri. Þá
er alls ekki sjálfgefið að öll orkufrek
iðnfyrirtæki hér á íslandi eigi að
byggjast upp af erlendum auðhring-
um og/ eða ríkisvaldinu og ég held
að reynsla síðustu ára sanni að
sterk samvinnuhreyfing er traustari
vörn gegn ríkisafskiptum heldur en
einkafyrirtækin. Þau hafa greini-
lega tilhneygingu til að leita í ríkis-
faðminn ef illa gengur.
Þú minntist á auðhring. Nú hefur
samvinnuhreyfingin oft verið kölluð
auðhringur. Hverju svarar þú því?
Samvinnuhreyfingin er ekki auð-
hringur. Samvinnuhreyfingin er fé-
lagsskapur 42.000 manna sem allir
hafa jafnan atkvæðisrétt, hvort sem
þeir eru ríkir eða fátækir, ungir eða
gamlir, karlar eða konur, íbúar
strjálbýlis eða þéttbýlis. Samvinnu-
félögin eru öllum opin og menn geta
gengið úr þeim hvenær sem er. Það
er því algjörlega út í hött að kalla
samvinnuhreyfinguna auðhring.
Nú er talað um félagsdeyfð og að
almenningur hafi ekki mikinn
áhuga á þátttöku í félögum. Hvernig
hefur samvinnuhreyfingin brugðist
við þessu vandamáli?
Það er rétt að það ríkir félags-
máladeyfð hér á Islandi sem og í
öðrum löndum vegna þess að það er
svo mikil samkeppni um tímann hjá
fólki. Þessi félagslega deyfð býður
upp á vissa hættu. Hættu sem fólgin
er í því að almenningur hafi minnk-
andi frumkvæði og að menn gerist
hlutlausir áhorfendur og hlýði boð-
um fjölmiðla hugsunarlítið. Sam-
vinnuhreyfingin hefur alltaf haft
félags- og fræðslustarf á stefnuskrá
sinni og t.d. var Sambandið fyrstu
15 ár tilveru sinnar nær eingöngu
fræðslusamband. Meðal þess sem
samvinnuhreyfingin gerir nú til
þess að örva félagsmálastarfið má
nefna stóraukna útgáfu fréttabréfa
og annarra ritaðra upplýsinga. Fé-
lagsmálafulltrúar hafa verið ráðnir
til nokkurra kaupfélaga og til Sam-
bandsins og fræðslunefndir hafa
verið stofnaðar í flestum kaupfélög-
unum. Þá hefur Samvinnuskólinn
komið á margþættu námskeiðahaldi
víðs vegar um landið, svæðafundir
hafa verið haldnir auk þess sem
deildafundir, nefndafundir, stjórn-
arfundir og aðalfundir í kaupfélög-
unum sjálfum skipta mörgum
hundruðum á ári.