Morgunblaðið - 20.02.1982, Blaðsíða 23

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20- FEBRÚAR 1982
Pólitík á ekkert erindi í kaupfélögin - Þau
eru hagsmunafélög almennings í landinu
„ÞJÓNUSTA Kaupfélags Þingey-
inga viö bændur er mjög mikil,
kaupfélagið umsetur nær alla fram-
leiðslu þeirra og verzlun kaupfé-
lagins við bændur er sterkasta stoð
þess. Bændur geta heldur ekki ver-
ið án þess aö selja vörur sínar. Vel-
ferö þeirra byggist é því að þeir féi
sem bezt verð fyrir framleiöslu
sína, og kaupfélögin eru bændum
því nauðsyn, séu þau vel rekin og í
takt við tímann, en storkni ekki í
móti sínu,“ sagði Vigfús B. Jónsson
bóndi á Laxamýri meðal annars.
„Þaö er annars með öll fyrirtæki,
ekki sízt ef þau eru stór eins og KÞ,
aö það má setja út á þau. Auövitað
fær KÞ sína gagnrýni, en ég held
þaö sé kaupfélaginu til góös, gagn-
rýnin sé jákvæö. Kaupfélagiö hefur
talsveröa samkeppni á Husavík og
hún hetur oröiö til góðs. Öll fyrirtæki
þurfa samkeppni, annars hættir
þeim til aö staöna og þaö væri
neikvæö þróun ef kaupfélögin næöu
undir sig allri verzlun úti á lands-
byggöinni. Það hefur oröiö mikil og
afgerandi breyting á rekstri Kaupfé-
lags Þingeyinga frá því aö þaö var
eingöngu bændafyrirtæki og nú, er
þaö er alhliða þjónustuaöili og meö
aukinn atvinnurekstur, bæöi fyrir
þéttbýliö og sveitirnar. Þaö er eölileg
breyting aö kaupfélög þjóni fleirum
en bændum, en þaö hefur aö mínu
mati orðiö til þess aö KÞ leggur sig
ekki eins fram um þaö og áöur aö
halda niðri veröi á rekstrarvörum til
bænda og það veröur aö teljast miö-
ur," sagði Vigfús ennfremur.
Hver telur þú tengsl Framsóknar-
flokksins og kaupfélaganna?
Vigfús B. Jónsson,
bóndi á Laxamýri
„Þaö eru viss tengsl þar á milli, en
kannski ekkl elns og margir halda.
Andrúmsloftiö kringum Kaupfélag
Þingeyinga hefur batnaö verulega á
seinni árum og sú kenning, aö eng-
inn geti veriö samvinnumaöur án
þess aö vera á mála hjá Framsókn-
arflokknum, er úr sögunni. Þaö er
greinilegt að sífellt fleirum veröur
Ijóst mikilvægi kaupfélaganna og ég
get engan veginn séö aö framsókn-
armenn séu betri samvinnumenn en
aörir. Það er óraunhæf fullyröing
sumra að kaupfélögin lifi á Fram-
sóknarflokknum, þaö er alveg öfugt.
Kaupfélögin eru hagsmunafélög al-
mennings og pólitík á ekkert erindi
inn í þau, en þaö er Ijóst aö fram-
sóknarmenn hafa sótzt eftir því aö
ná tökum á kaupfélögunum og tekizt
þaö víöa. Það hefur oröiö Framsókn
til framdráttar aö ýmsu leyti. Fram-
sóknarmenn hafa notfært sér aö-
stööuna á þann hátt aö þaö hlýtur
aö vera Ijóst aö þeir hafa misnotað
samvinnuhreyfinguna.
Þá er varla hægt aö minnast á
kaupfélög og rekstur þeirra ööru vísi
en minnst sé á SÍS, stærsta heild-
sala landsins. Þaö er meö Sam-
bandiö eins og kaupfélögin, þaö hef-
ur gott af réttmætri gagnrýni. Þaö er
eitt, sem ég og margir aðrir telja at-
hugavert. SiS er er meö verzlun í
Reykjavík, þar sem starfsfólk verzlar
meö ákveönum afslætti. Þaö er Ijóst
aö þeir, sem verzla viö kaupféögin
greiða niður vörurnar fyrir þann fá-
menna hóp, sem þessara fríöinda
nýtur. Hér er um aö ræöa hróplegt
óréttlæti sem ber aö afnema. Þaö er
mikil óánægja meö þetta meöal
kaupfélaganna og ég skil ekki hvern-
ig Sambandiö sér þetta fært," sagði
Vigfús.
Beint samband á milli vel-
gengni KÞ og landbúnaðar
„ÞETTA er vissulega merkur
áfangi og nú veröur staldrað við
og litiö yfir farínn veg. í. því tilefni
geri ég ráð fyrir aö út komi bók
um sögu Kaupfélags Þingeyinga
eftir Andrés Kristjánsson. Við
munum auðvitað einnig horfa
fram á veginn og í því tilefni höf-
um viö sótt um lóð viö höfnina til
að byggja vörugeymslu og af-
greiðslu og vonumst til að við
fáum þá lóð. Það er talið heppi-
legra að hafa geymslu þar til aö
losna viö aö aka vörunni langar
leíðir í geymslur og þá verður
einnig hægt að skipa fóðri beint úr
skipum upp í geymsluna og dæla
„MÁTTUR hinna mörgu“ eru ein-
kunnarorð þessa afmælis og hefur
verið gefið út sérstakt afmælis-
merki með þessum einkunnarorö-
um. Merkið verður notað við ýmis
tækifæri. Þá veröa í tilefni afmælis-
ins sérstök afmælistilboð á ýmsum
vörum og þjónustu kaupfélaganna
og fyrirtækja innan Sambandsins,
meðal annars hja Samvinnuferð-
um, gefnir veröa út ýmiss konar
minjagripir með merki KÞ,“ sagöi
formaður afmælisnefndarinnar,
Finnur Krictjánsson, fyrrverandi
kaupfélagsstjóri KÞ.
„Þetta var svona þaö sem veröur í
gangi mikinn hluta ársins, en síöan
eru auövitaö fyrirhuguö sérstök há-
tíðahöld og ýmislegt fleira. Á afmæl-
isdag KÞ veröa samtök meöal kaup-
félaganna víöa um land og Sam-
Teitur Björnsson
stjórnarformaður KÞ
því síðan á bíla til dreifingar út um
sveitirnar," sagði Teitur Björns-
son, bóndi á Brún og stjórnarfor-
maður Kaupfélags Þingeyinga.
„Það er enn ekki fast ákveöiö
hvert næsta skref fram á viö verður,
en stefnan er og hefur alltaf verið
áfram, enda er KÞ aðal verzlunar-
og þjónustuaöilinn á þessu svæöi.
Því tel óg aö efla beri samvinnu-
hreyfinguna áfram eins og kostur
er, hún hefur þjónaö okkur vel og
dyggilega í langan tíma, enda kem-
Finnur Kristjánsson,
formaður afmælisnefndar
bandsins um aö hafa opiö hús þar
sem boöiö verður upp á framleiöslu-
vörur kaupfélaganna og Sambands-
ins. Hér á Húsavík verður afmælisins
minnst með stjórnarfundi kaupfé-
lagsins og verður hann sennilega
haldinn á stofnstaö þess, Þverá i
Laxárdal og veröa þá væntanlega
teknar frekari ákvarðanir um tilhög-
un afmælisins. Um kvöldiö veröur
síöan árshátíö starfsmannafélags
kaupfélagsins. Aöalfundur kaupfé-
lagsins í maí mun einnig bera svip af
afmælinu.
Aðalhátíðahöldin veröa svo hér
18., 19. og 20. júní í tengslum við
aðalfund Sambandsins, sem á 80
ára afmæli sama dag og kaupfélag-
ur það vel í Ijós í hinni miklu um-
setningu og blómlegum landbúnaöi
í héraöinu. Starfsemi kaupfélagins
hefur alla tíö veriö að aukast hægt
og sígandi, þó erfiðir tíma hafi kom-
ið eins og kreppuárin upp úr 1930.
Þaö hefur alltaf veriö beint sam-
band milli velgengni Kaupfélags
Þingeyinga og landbúnaðar í héraö-
inu.
Annars er mér nú efst í huga
þakklæti til þeirra, sem ruddu veg-
inn í upphafi. Þaö voru framsýnar
aldnar kempur og 2 af 3 í stjórninni,
þeir Jón Sigurðsson, alþingismaöur
á Gautlöndum og séra Benedikt
Kristjánsson í Múla, voru alþýöu-
menn, sem þekktu vel til hlutanna
hér. Sá þriöji var hugsuöurinn gamli
Benedikt Jónsson frá Auönum.
Þessir menn völdust i forystu vegna
ið. Þá verða hér mikil fundahöld og
veröa gestir um 350, bæöi innlendir
og erlendir og veröa því væntanlega
öll hótel héraðsins upptekin. Aðal-
fundur Sambandsins veröur aö vísu
með nokkuð heföbundnu sniöi, en
þó er fyrirhugaö aö þar veröi gengiö
frá nýrri stefnuskrá Sambandsins,
sem hefur veriö í smíöum síöastliðin
tvö ár. 20. júní verður opinber af-
mælishátíö i nýja íþróttahúsinu á
Laugum. Hátíðin veröur opin öllum
og sett veröur upp fjölbreytt dag-
skrá. Þar meö er afmælinu í raun
lokið.
Þar fyrir utan hefur svo veriö
ákveöið aö gera upp elztu hús Kaup-
félags Þingeyinga, sem enn standa,
Jaöar og Söludeildina. Þaö hefur
dregizt nokkuö lengi aö taka um þaö
ákvörðun vegna skipulagsmála, en
nú hefur veriö ákveöið aö láta þau
standa. Húsin eru mjög illa farin
vegna þess að tvívegis hefur kviknaö
í þeim. Fyrirhugaö er aö hluti þeirra
veröi geröur að safni, en hinn hlutinn
hins stóra þáttar, sem þeir áttu í
aödraganda stofnunar KÞ og |>ekk-
fái einhver verkefni þannig aö hann
veröi í fullri notkun. Þá hefur Andrési
Kristjánssyni verið faliö aö skrifa
sögu Kaupfélags Þingeyinga og hef-
ur hann lokið því og vonir standa til
að bókin veröi komin út i vor. Þá er
Helgi Skúli Kjartansson aö skrifa
sögu Sambandsins. Þá hefur Lands-
samband íslenzkra samvinnustarfs-
manna gengizt fyrir því aö átak veröi
gert í snyrtingu utan dyra viö hús-
eignir og athafnasvæöi Sambands-
ins og vinnustaöir veröi geröir vist-
legri. Sambandiö hefur einnig
ákveðiö að gerö veröi videomynd
um skipulag, stefnu og störf Sam-
bandsins og veröur hún sýnd víös
vegar um landiö. Aö lokum má
minnast á þaö aö Póstur og sími
hefur ákveðiö aö gefa út frimerki aö
verðgildi 10.00 krónur og verður
mynd af Jaðri og Söludeildinnl á
því,“ sagöi Finnur.
i afmælisnefnd KÞ og SÍS eiga
sæti 3 menn frá hvorum aöila. Frá
KÞ Finnur Kristjánsson, formaöur.
ingar sinnar. Þá má ekki gleyma
þætti Jakobs Hálfdánarsonar,
fyrsta kaupfélagsstjórans, hann var
ekki siöri. Allir þessir menn höföu
áöur staðið aö undirbúningi pönt-
unarfélaga og þekktu því vel til
verzlunar.
Viö, sem nú erum í stjórn, eigum
eftir að fá okkar dóm og því er ekki
okkar aö dæma um frammistööu
okkar. En mér er einnig ofarlega í
huga þakklæti til þeirra, sem ég hef
starfað með í stjórn KÞ, þar hefur
ætíö veriö gott samstarf á undan-
förnum árum þrátt fyrir skiptar
stjórnmálaskoðanir. Kaupfélag
Þingeyinga er hafiö yfir stjórnmál
enda er þaö sameiginlegt hags-
munafélag héraösbúa.
Megi gæfan fylgja starfsemi
Kaupfélags Þingeyinga um ókomna
framtíð," sagöi Teitur aö lokum.
Baldur Jónsson, Gautlöndum, og
Hreiðar Karlsson, kaupfélagsstjóri.
Frá SÍS Hjalti Pálsson, fram-
kvæmdastjóri, Kjartan P. Kjartans-
son, framkvæmdastjóri, og Haukur
Ingibergsson, framkvæmdastjóri
nefndarinnar.
„Máttur hinna mörgu“ -
einkunnarorð afmælisins
Ör uppbygging mjólkursamlagsins og aukin
mjólkurframleiðsla bænda hafa haldizt í hendur
„1946 hófst bygging mjólkursam-
lags Kaupfélags Þingeyinga og
vinna í því 10. október árið eftir.
Mjólkurinnleggiö 1948 var 1 milljón
og 30.000 lítrar og komst ekki upp
fyrir 2 milljónir fyrir 1954, en nú er
það um 7 milljónir lítra. Ég var róö-
inn hingað í ársbyrjun 1947 og vann
þá við uppsetningu véla þar til
starfsemi hófst. Þaö var byrjað af
miklu vanefnum, bæði hvaö varð-
aði húsakost og tæki og því varð að
endurbyggja húsiö eftir 7 ár,“ sagði
Haraldur Gíslason, mjólkursam-
lagsstjóri KÞ.
„Annars ætlaði ég aldrei að koma
hingaö og hafði ekki sótt um, er um-
sóknarfrestur var liðinn. Ég var þá
að vinna viö Mjólkurbú Flóamanna
og ætlaöi siðan aö fara til Suöur-
Afríku og vinna á mjólkurbúi þar. En
Þórhallur Sigtryggsson, þáverandi
kaupfélagsstjórí haföi samband viö
mig og baö mig endilega aö koma,
ég þyrfti ekki aö vera nema í eitt ár.
Nú hér er ég enn.
Mjólkurframleiöslan hér í sýslunni
var fyrr á árum mjög lítill þáttur í
búskap bænda, sauöfjárafuröafram-
leiöslan var um 80% af framleiösl-
unni, en sauöfjárveiki felldi mikiö af
fé litlu áöur en samlagiö var stofnaö
og því var mjólkurvinnslan tekin upp
þó mörgum þætti þaö fjarstæöa. Nú
hefur haldizt í hendur ör uppbygging
mjólkursamlagsins, sem býr nú viö
mjög nýtízkulega húsakost og vélar,
og aukin mjólkurframleiösla bænda.
Um 60% tekna þeirra eru nú af
mjólkurframleiðslunni. Þaö hefur
einnig sýnt sig að mjólkurbóndinn er
nánast eins og hver annar launa-
maöur, hann fær greitt fyrir afuröir
sínar reglulega allt áriö um kring og
á því ekki í sömu vandræöunum
meö að láta enda ná saman eins og
sauöfjárbóndinn, sem fær greitt fyrir
afuröir sína á haustin. Þaö er þó lítið
Haraldur Gíslason
mjólkursamlagsstjóri
um stór mjólkurbú hér, meöaltals
framleiöslan á bú er um 40.000 lítrar
árlega á móti 90.000 hjá Eyjafjarö-
arbændum. Þrátt fyrir þaö er innlegg
bænda og inneignarstaöa mjög góö
og hefur gert hina öru uppbyggingu
mjólkursamlagsins mögulega og
búskapur stendur hér mjög traust-
um fótum.
Vegna þess mismunar, sem er á
mjólkurframleiöslu sunnalands og
noröan, það er að mjólkurfram-
leiösla norðanlands er mjög jöfn árið
um kring gagnstætt því sem er
sunnanlands, hefur þaö dæmzt á
norðanmenn að sjá aö mestu leyti
um ostaframleiösluna og ef miðað er
við frumosta er mjólkusamlagiö hér
meö fjölbreyttustu ostagerölna.
Smurostar eru aöeins bræddir upp
úr öörum ostum. Aöeins um 22% af
mjólkurinnleginnu fara í framleiöslu
neyzlumjólkur. Fyrst í stað var hór
aöeins ostagerö i gamla stílnum, að-
eins framleiddur brauðostur, en upp
úr 1960 fór fjölbreytnin aö aukast,
byrjað var aö framleiöa stóran
blokkost og Gouda, bæði til sölu
innanlands og utan, 1968 byrjuöum
viö svo fyrstir á óöalsostinum og siö-
an komu Port Salut, Tilsitter og loks
Búrinn, en mysuost höfum viö fram-
leitt frá þvi í upphafi. Viö höfum alltaf
flutt mikið út vegna þess aö mjólkur-
framleiöslan hér hefur verið stööug
allan ársins hring, en það er for-
senda útflutnings.
Ostaframleiöslan hefur gengið
mjög vel hjá okkur og í fyrra var
okkur boöiö aö taka þátt sem auka-
aöiiar á alþjóölegri ostasýningu í
Danmörku og þar vöktu ostarnir
okkar svo mikla athygli, einkum Búr-
inn, að nú hefur okkur veriö boöin
þátttaka sem fullgildum meölimum.
Þvi tel ég okkur hafa mikla mögu-
leika á samkeppni viö erlenda aöila.
Osturinn er lifandi hlutur gagnstætt
því, sem á viö um aðrar mjólkuraf-
uröir og þvi er hann mjög vandmeö-
farinn. Það er því ekki stærö mjólk-
ursamlaganna, sem máli skiptir,
heldur meöferö ostsins og þar hefur
okkur tekizt vel til," sagöi Haraldur
aö lokum.