Morgunblaðið - 14.03.1982, Blaðsíða 20

20
v»_4
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1982
Hann lærði af styrkleika
stálsins
að standa við öll sm heit
„Það eru engir nema góðtemplarar sem drekka bjór til að
finna á sér,“ sagði ísleifur Konráðsson eitt sinn í samtali við
M og bætti við andagtugur: „Að hugsa sér, ef við hefðum
meira að bjór en minna af góðtemplurum á íslandi.“ Kristinn
Vilhjámsson situr í stofu sinni og hlær dátt. Hann er einlæg-
ur góðtemplari. Og hann hefur aldrei bragðað bjór. „Að
hugsa sér, ef við ættum fleiri góðtemplara á íslandi og færri
drykkjurúta!“ l»að gæti Kristinn hugsað andagtugur.
— Áfengisbölið er stærsta vandamál mannkyns á 20stu öld,
segir hann og hleypir í brýrnar. Hann varð sjötugur í gær.
Ágætur karl. Lágur vexti og léttur uppá fótinn. Kennir sér
ekki meins og enginn krankleiki í sálinni á því heimili.
Nei, ég hef ekki fundið á mér
neina elli, segir Kristinn
Vilhjáimsson. Kannski að
ég sé ekki eins þrælminnugur og
ég var áður, en það er ekki til að
hafa orð á. Ég hef verið hamingju-
maður í mínu einkalífi og má
þakka það heilbrigðu líferni og
góðum siðum. Það hefur ekki kom-
ið áfengur drykkur inn fyrir mín-
ar varir í 48 ár!
Ég er fæddur sveitadrengur af
Vetleifsholti í Ásahreppi, Rang-
árvallarsýslu, hinn 13da mars
1912. Foreldrar mínir voru Ingi-
björg Olafsdóttir og Vilhjálmur
Hildibrandsson. Þau bjuggu stór-
búi, að ég hygg á þeirra tíma
mælikvarða, að Dísukoti í Þykkva-
bæ, en brugðu búi, af því faðir
minn ætlaði að snúa sér alfarið að
smíðum. En það atvikaðist svo að
hann tók við búi föður síns að
Vetleifsholti skömmu síðar. Þeir
voru tveir bræðurnir og ætlaði
Sigmundur að taka við búinu — en
hann fórst sviplega með Ingvari í
Viðeyjarsundi 1906. Faðir minn
var mikill smiður, bæði á tré og
járn en frestaði þeirri ætlan sinni
í nokkur ár að snúa sér alfarið að
smíðunum. Seinna þegar við vor-
um komin til Reykjavíkur og
bjuggum á Laufásveginum hafði
hann smiðju í bakhúsi. Þá leigði í
húsinu Hallgrímur Hallgrímsson,
magister. Það komu margir merk-
ismenn á kenderí til Hallgríms,
svo sem Árni Pálsson, Benedikt
Sveinsson, Guðbrandur Jónsson
og Davíð Stefánsson, þegar hann
var í bænum. Faðir minn var
ákaflega árrisull maður og sat
Davíð oft hjá honum eldsnemma
morguns. Ég þekkti föður minn í
kvæði Davíðs „Höfðingi smiðjunn-
ar“. Ég segi ekki að kvæðið sé
beinlínis um hann, heldur sé ég
greinilega að Davíð hefur fengið
neistann að þessu ágæta kvæði í
smiðjunni hjá föður mínum.
Kvæði Davíðs Stefánssonar,
sem Kristinn minnist hér á,
„Höfðingi smiðjunnar", er mikið
kvæði og hæfilegt að birta það hér
allt á þessari „rímlausu skeggöld".
Enda segir Kristinn að í því felist
sínar grundvallar lífsskoðanir.
Hann stingur stálinu í eldinn.
Hann stendur við aflinn og blæs.
Það brakar í brennandi kolum.
I belgnum er stormahvæs.
i smiðjunni er ryk og reykur
og ríki hans taliö snautt.
Hann stendur viö steðjann og lemur
stáliö glóandi rautt.
Hér er voldugur maður aö verki,
meö vit og skapandi mátt.
Af stálinu stjörnur hrökkva.
í steöjanum glymur hátt.
Málmgnýinn mikla heyrir
hver maöur sem veginn fer.
Höndin, sem hamrinum lyftir,
er hörð og æðaber.
Hann réö sínum ráöum sjálfur.
Hann rækir sín skyldustörf.
Þó líkaminn sortni af sóti,
er sálin hrein og djörf.
Fast er um tangirnar tekið,
en tungunni lítið beitt.
Hart dynja höggin á steöjann,
uns höndin er dauðaþreytt.
Hann tignar þau lög, sem lífiö
meö logandi eldi reit.
Hann lærði af styrkleika stálsins
aö standa viö öll sin heit.
Hann læröi verk sín aö vanda
og veröa engum til meins.
Þá væri þjóðinni borgið,
ef þúsundir geröu eins.
Allt sem úr tré er unnið,
mun eyöast og falla aö jörö.
Öllu, sem gert er úr grjóti,
granda sprungur og skörö.
Gler glatast og brotnar,
en gullið í súginn fer...
Stálið er málmurinn mikli,
sem meistarinn valdi sér.
Höndin, sem hamrinum lyftir,
er hafin af innri þörf,
af liknsamri lund, sem þráir
aö létta annarra störf.
Sá frægi framtíöardraumur
er falinn i verkum hans,
að óbomir njóti orku
hins ókunna verkamanns.
Hann vinnur myrkranna á milli.
Hann mótar glóandi stál.
Það lýtur hans vilja og valdi,
hans voldugu, þöglu sál.
Sú hönd vinnur heilagan starfa,
sú hugsun er máttug og sterk,
sem meitlar og mótar stáliö
sinn manndóm — sín kraftaverk.
Arið 1918 fluttumst við til
Reykjavíkur. Ég átti ágæta
æsku; gott heimili og góða
foreldra og að því býr nú hver
maður allt lífið. Ég minnist þess
um það leyti sem við fluttum, að
mig langaði ákaflega að fá að sjá
bifreið. Faðir minn hafði þá ný-
verið ásamt nokkrum bændum
Kristinn Vilhjálmsson
öðrum haft forystu um að fá
sláttuvél í sveitina og þá voru nú
margir sem fussuðu og sveiuðu:
Sláttuvél! Hún á nú eftir að
sökkva niður í díkið í Safamýri og
svo sjáum við ekki sláttuvél meir!
En sláttuvélin kom og gerði fljót-
lega sitt gagn. Ég þóttist viss að
bifreið væri ekki ýkja frábrugðin
sláttuvél, en var nú spenntur samt
að koma til Reykjavíkur og geta
þreifað á bifreið í fyrsta skipti.
Við fórum ríðandi. Þegar við vor-
um komin á móts við Hveragerði
mættum við miklu furðuverki. Það
var hjól. Mér þótti stórkostlegt
undur að maður skyldi geta haldið
jafnvægi á tveimur hjólum! En bíl
sá ég ekki fyrr en við komum til
Reykjavíkur. Og þá var ég svo
undrandi að ég tapaði áttum. Við
komum okkur fyrst fyrir hjá
kunningjafólki á Vesturgötunni.
Morguninn eftir komuna í höf-
uðstaðinn fékk ég að fara út að
leika mér. Það var þá sem ég sá
bílinn. Það var elsti Ford með Hæ
og Ló. Ég gapti á þetta furðuverk
og tók svo að hlaupa á eftir alla
leið niður í bæ. Þá var ég orðinn
rammvilltur. Þá var Reykjavík
stór í augum sveitadrengs. Ég
þekkti ekkert og engan, en svo
man ég eftir því að gömul kona
tók í hendina á mér og leiddi mig
heim á Vesturgötu. Hún kannaðist
við mig og mitt fólk.
Faðir minn réðist til Hafnar-
smiðjunnar og færði ég honum
jafnan, stráklingur, kaffi og brauð
í vinnuna. Þar sá ég ennþá meiri
undur en bílinn. Það var járn-
brautin. Ég fékk oft að fara með
henni og fannst ég vera mikill
maður.
Eins og lög gera ráð fyrir gekk
ég í barnaskóla, en veiktist átta
vetra gamall og missti úr heilan
vetur. Líklega hef ég fengið
berkla. Ég var lokaður inni og
móðir mín faldi skóna mína, svo
ég færi ekki út. Ég var ekki rúm-
fastur, en læknar fyrirskipuðu að
ég væri innandyra allan veturinn.
Um vorið sendi móðir mín mig í
sveit. Það er ekkert betra fyrir
börn og unglinga en sveitavinnan
og bý ég enn að þessari sveitadvöl
minni. Kjarngott fæðið í sveitinni
og útiveran gáfu mér hreysti. Mér
gekk sæmilega námið, en ég var
oft latur að læra eins og gengur
með stráka. Móðir mín var ákaf-
lega trúuð og sá nú um að ég lærði
allt sem tilheyrði kristnum fræð-
um. Annars gekk mér námið vel,
þegar ég máfti vera að því að sitja
yfir skólabókum. Við höfðum
margt að gera strákarnir, fórum í
herleiki og einu sinni settum við
upp leikrit. Þ^ð var þáttur úr
Skugga-Sveini og við seldum við
inn.
Eg hafði ekki hug á
langskólanámi. En eitthvað
varð ég nú að læra samt.
Það var ekki hægt að komast hjá
því. Þegar ég var 16 vetra gamall
fór ég í blikksmíðanám hjá Einari
Pálssyni og Haraldi Andréssyni í
Nýju blikksmiðjunni og stundaði
svo bóklegt nám í Iðnskólanum á
kvöldum. Maður vann til sex og
hafði naumlega tíma til að þvo sér
og háma í sig mat áður en maður
fór í skólann. Hann hófst klukkan
sjö og stóð frameftir kvöldi. Þetta
voru kreppuár og fólk átti erfitt.
Ég hafði 18 krónur á viku fyrsta
árið í náminu, 25 krónur annað
árið, 35 krónur þriðja og 45 krónur
það fjórða. Ég brúkaði þá tóbak,
reykti sígarettur og þá hrukku nú
þessar krónur skammt. Svo flækt-
ist ég í víndrykkju þessi ár. Ég var
þó ekki forfallinn, en það var
stundum lesið yfir manni. Þjóð-
hátíðardaginn 1934 skemmti ég
mér eins og fleiri fram eftir nóttu
og kom ekki heim á Laufásveginn
fyrr en á fimmta tímanum um
morguninn. Faðir minn var þá
kominn út í smiðju, eins og hans
var vani en ég forðaðist að mæta
honum og tókst að komast óséður
uppí rúm. Ég var svo ræstur, eins
og venjulega klukkan sjö, þvi það
var mánudagur, og gekk til vinnu
minnar. Mánudagar til mæðu, seg-
ir máltækið, en um kvöldið bjó ég
mig upp, svo sem kvöldið áður og
móðir mín spurði: — Þú ætlar þó
ekki út í kvöld Kristinn? — Jú, jú,
ég er ákveðinn í því, sagði ég, en
móðir mín þagði við. Ég kom í
þetta sinn heim á skikkanlegum
tíma. Þetta kvöld steig ég eitt mitt
stærsta gæfuspor í lífinu. Ég gekk
í stúku. Það var 18da júní 1934
sem ég gekk í stúkuna Freyju í
Reykjavík. í henni hef ég starfað
síðan.
I stúkunni lærði ég fundarsköp
og sitthvað fleira nytsamlegt í fé-
lagsstarfi og átti það sinn þátt í
því að ég varð formaður Sveinafé-
lags blikksmiða við stofnun þess í
Reykjavík sumarið 1935. Þá var
mikil óánægja með kaup og kjör
meðal blikksmiða. Við vorum fáir,
sem bárum það starfsheiti og
fengum æði misjafnt greitt fyrir
vinnu okkar, allt frá 80 arurum
upp í 160 aura á tímann. Við vor-
um átta sem stóðum að stofnun
Sveinafélagsins í júnímánuði 1935.
Flestir voru þeir menn kvæntir og
áttu fjölskyldur, nema ég, og einn-
ig það átti sinn þátt í því að ég
varð formaður félagsins. Þá er ég
að eðlisfari róttækur í mér og í
þann tíð nokkuð vinstrisinnaður,
þó róttæknin sú hafi beinst með
aldrinum í þveröfuga átt. Núna
myndi ég styðja stofnun Íhalds-
flokks. Én nokkru eftir að við
höfðum stofnað sveinafélag
blikksmiða og gengið í Alþýðu-
samband íslands, efndum við til
verkfalls, sem stóð í hálfan mán-
uð. Þegar búið var að semja, var
ég hinn svarti sauður og átti ekki
að hleypa mér inn í smiðjuna. Þá
var aftur efnt til verkfalls. Stóð
það stutt og ég gekk til minna
fyrri starfa.
Ég hafði staðið í ströngu og
þessi barátta hafði kostað mig