Morgunblaðið - 14.03.1982, Blaðsíða 44

4 4 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. MARZ 1982
, yStjómmálamenn
hafe of mikil völd ...“
Rætt við Curt Nicolin formann sænska vinnuveitendasambandsins
Curt Nicolin formaður sænska vinnuveit-
endasambandsins var gestur aðalfundar
Verslunarráðs íslands á dögunum. Flutti
hann erindi á fundinum, sem hann nefndi:
Efnahagslífid á tímamótum, — vandi vel-
ferðarríkisins, hvað tekur við? Nafn Nicol-
ins er vel þekkt í Svíþjóð og hefur unnið sér
sess í sænskri tungu sem tákn fyrir hagræð-
ingu og árangursríka stjórnun. Sagt er, að
þegar menn standi frammi fyrir stirðbusa-
hætti, skrifræði, slæmri stjórnun og skorti á
hagræðingu hjá því opinbera eða í sænskum
iðnaði, sé viðkvæðið jafnan þetta: „Náið í
Nicolin.“ Má því ef til vill segja, að hann sé
orðinn þjóðsagnapersóna í lifanda lífi í
heimalandi sínu. Curt Réne Nicolin er fædd-
ur í Stokkhólmi árið 1921. Hann er verk-
fræðingur að mennt. Tíu árum eftir að hann
útskrifaðist hannaði hann ásamt samstarfs-
hópi fyrsta sænska þotuhreyfilinn. Fyrir það
afrek veitti sænska vísindaakademían hon-
um gullverðlaun árið 1953. Svo fljótt sé farið
yfir sögu, þá hefur Curt Nicolin endurskipu-
lagt tvö stór fyrirtæki í Svíþjóð, en það eru
flugfélagið SAS og rafvélafyrirtækið ASEA.
Gengu bæði þessi fyrirtæki brösuglega
þangað til Curt Nicolin kom til skjalanna og
lagði grunninn að þeirri hagstæðu fjárhags-
legu stöðu, sem þessi fyrirtæki búa við í dag.
Nicolin var gerður að heiðursdoktor í verk-
fræði árið 1974. Hann er nú stjórnarformað-
ur ASEA AB og í nokkrum fleiri tengdum
fyrirtækjum. I»á hefur hann verið formaður
sænska vinnuveitendasambandsins frá ár
inu 1976.
„Mín skoðun er sú að stjórnmála-
menn hafí of mikil völd og einstakl-
ingurinn hafí of lítil áhrif.“
„Við verðum að framleiða orku f
ríkari mæli, svo við séum ekki
svona háðir olíu.“
Það eru til ýmsar sögur í Svi-
þjóð um snilli Curt Nicolin. Ein
sagan, sem sögð hefur verið til
marks um lagni hans við endur-
skipulagningu ASEA, er að hann
hafi fækkað störfum um 1200 án
þess að til árekstra kæmi. — En
hvað segir þessi merki maður um
efnahagsástand í Svíþjóð um þess-
ar mundir?
„Það er eins með sænskt efna- •
hagslíf og efnahagslíf í mörgum
öðrum löndum, að það er í ójafn-
vægi, sem þýðir að Vií hluti fram-
leiðslunnar er ríkisstyrktur og
greiðslujöfnuður við útlönd er
óhagstæður. Samfara þessu
ástandi er mikið atvinnuleysi, þó
er atvinnuleysið í Svíþjóð minna
en í flestum öðrum löndum."
Ilvernig getur öflugt atvinnulíf
<>g velferðarríki þróast samhliða?
„Þegar velferðarríkið tók sín
fyrstu spor var engin togstreita á
milli örrar efnahagsþróunar og
velferðarríkisins, vegna þess að
það hlutfall þjóðartekna, sem not-
að var til samneyslu, var lágt, en
þetta hefur breyst. I mörgum
hinna vestrænu ríkja er sam-
neysla nú helmingur eða meira af
þjóðartekjum, sem þýðir í raun að
einstaklingurinn hefur minna
ráðstöfunarfé milli handanna.
Margir hafa mjög háa árlega
skatta og skattarnir aukast eftir
því sem tekjurnar verða meiri.
Sumir þurfa jafnvel að borga upp
undir 100% skatta og jafnframt fá
þeir minna af því fé sem fer til
samneyslunnar. Svo eru það auð-
vitað hinir sem fá litla skatta af
lágum tekjum og jafnfram meira
af samneyslunni. Hátekjufólk
kemst þannig að raun um að það
hefur lítil umráð yfir eigin tekj-
um. Það reynir að finna leiðir til
að komast framhjá hinu hefðb-
undna skattakerfi með því að
koma upp „svartri atvinnustarf-
semi“, en það er það rekstrar-
fyrirbrigði, þar sem fjármunum er
veit án þess að staðin séu skil á
opinberum gjöldum. Það er stað-
reynd að í flestum vestrænum
þjóðfélögum þróast „svört at-
vinnustarfsemi“. Á þann hátt get-
ur einstaklingurinn haldið 100%
hlutfalli af tekjum sínum sem
annars væri ekki nema 10—25%.“
Hvernig heldur þú að framtíðin
líti út í velferðarríkjunum?
„Við höfum séð það undanfarna
áratugi hvernig hlutfall samneysl-
unnar hefur aukist hratt og ef
þessu heldur áfram og samneyslan
fer upp í 100% af þjóðartekjum,
þýðir það að vestræn þjóðfélög
fara inn á braut sameignarbú-
skapar án þess að hafa ætlað sér
það. Eg er ekki að spá því að þetta
muni gerast. En það er ljóst að við
verðum að gera eitthvað róttækt
til að breyta þessari þróun.“
Hvaða leiðir eru færar að,þínu
mati?
„Eg er ekki viss um að allar
þjóðir grípi til sömu úrræðanna í
framtíðinni. En mín skoðun er sú,
að stjórnmálamenn hafi of mikil
völd og einstaklingurinn hafi of
lítil áhrif. Það sést best á því hve
verkföll og önnur mótmæli eru tíð,
þó ekki út af launum heldur af
öðrum ástæðum. Einstaklingurinn
finnur að hagsmunir hans og
ríkisvaldsins, til dæmis í formi
laga, fara ekki alltaf saman. Mót-
mælin sýnist mér því stafa af því
að einstaklingnum finnst hann
ekki ráða lífi sínu og örlögum og
finnst yfirvöld ráðskast með hann.
Hann ræður því til dæmis ekki
hvort hann eyðir tekjum sínum í
bíl eða hýbýli, því ríkisvaldið
ákveður með ýmsum ráðstöfunum,
til dæmis í formi niðurgreiðslna
eða skatta, hvað einstaklingurinn
leggur fé sitt í, þannig stýra þeir
ekki aðeins samneyslunni heldur
einnig einkaneyslunni.
Einstaklingnum finnst aftur á
móti að þar sem hann vinnur fyrir
tekjum sínum, þá eigi hann að fá
að ráðstafa þeim að stærri hluta.
Meðan ríkið tók aðeins brot af
tekjum fólks, hafði það ekkert við
velferðarkerfið að athuga en nú er
velferðarþróunin að skapa það
andrúmsloft að fólk telur það ekki
lengur sinn hag að vinna meira og
auka þannig framleiðsluna en
þetta stofnar efnahagslífinu í
hættu. Velferðarríkið grefur
þannig undan eigin undirstöðum
og þetta þarf að laga.
Þess vegna verðum við að byrja
á því að afnema ýmiss konar höft
á framleiðslunni. Hvers vegna
varð iðnbyltingin? Hún varð
vegna þess að efnahagslífið bjó við
frjálsræði, heimspekilegt, trúar-
legt og pólitískt frjálsræði. Hvað
gerist svo? Við erum að takmarka
þetta frelsi að miklu leyti og efna-
hagslífið er að dragast saman. Nú
vilja stjórnmálamennirnir að sett
séu fleiri lög, sem hafa í för með
sér fleiri takmarkanir og fleiri
höft, svo að þeir geti ginið yfir
efnahagslífi þjóðanna. Með að-
gerðum sem þessum gera þeir
þveröfugt við það sem þeir ættu að
gera. Þeir ættu að veita efnahags-
lífinu meira frelsi og svigrúm og
hvetja það til nýrra dáða í staðinn
fyrir að halda því niðri.
Fyrirtæki sem eru á heljarþröm
fjárhagslega ættu ekki að njóta
opinberra styrkja, heldur ætti að
leyfa þeim að „fara á hausinn",
vegna þess að það er greinilega
engin eftirspurn eftir þeirra vöru
og þjónustu. Ríkið veitir margvís-
lega styrki, eins og til dæmis út-
flutningsstyrki, styrki til iðnað-
arrannsókna og svo mætti lengi
telja. En ég segi: látum þá sem
standa sig í samkeppninni vaxa,
svo þeir geti haldið áfram að
framleiða vöru og þjónustu, sem
er undirstaða þess að.efnahagslíf-
ið vaxi og dafni.“
Ert þú ef til vill sammála efna-
hagsstefnu Thatcher-stjórnarinn-
ar?
„Það er of einfalt að svara þess-
ari spurningu játandi. Ég er ekki
undir neinum kringumstæðum að
segja að við eigum ekki að hafa
samneyslu. Við verðum að taka
tillit til þeirra sem minna mega
sín. Ég held þó að góður hlutur
geti orðið slæmur ef hann fer út í
öfgar.“
Ef við víkjum að Svíþjóð, hver
er samkeppnisaðstaða Svía á er-
lendum vettvangi?
„Sænskur iðnaður flytur út
helminginn af framleiðslu sinni.
Við erum þess vegna mjög næmir
fyrir samkeppni á heimsmarkaði.
Þessa gætir í efnahag okkar en á
síðasta ári vorum við ekki nógu
samkeppnisfærir, þar af leiðandi
var greiðslujöfnuðurinn óhag-
stæður og er það enn. Þetta stafar
meðal annars af hækkun olíu-
verðs. En mín skýring er sú, að
vandamálin eigi sér dýpri rætur.
Þeir erfiðleikar, sem komið hafa
upp, hefðu komið í Ijós, en þeir
hefðu komið seinna ef olíuverðs-
hækkanirnar hefðu ekki átt sér
stað. Við erum nú að reyna að lag-
færa það sem olli vandanum. Með-
al annars er ríkisstjórnin að reyna
að minnka ríkisútgjöldin. En þrátt
fyrir tilraunir til að skera niður á
ákveðnum sviðum, þá virðist vera
innbyggð tilhneiging til vaxtar
þannig að heildarútgjöldin
minnka ekki.
Við höfum í hyggju að lækka
skattana á næsta ári. En að mínu
viti er það allt of Iítið til að bera
árangur. Fólk hefur búið svo lengi
við háa skatta að þessi lækkun
verður ekki þess valdandi að fólk
breyti háttum sínum.“
Hvernig vegnar sænskum iðnaði
svo á heimsmarkaði?
„Við búum við opið markaðs-
kerfi og samkeppni er nánast sú
sama heimafyrir og erlendis, því
það eru engin höft, tollar né aðrar
takmarkanir á innflutningi er-
lendra vara.“
Hvar liggja helstu framtíðar-
verkefnin?
„Við verðum að framleiða orku í
ríkara mæli, svo við séum ekki
svona háðir olíu. Ég held að Svíar
geri of lítið í þeim efnum og sama
er að segja um aðrar þjóðir.“
Er ekki öll aðstaða í Svíþjóð til
að framleiða meiri orku?
„Jú, aðstæður eru fyrir hendi.
En ástæðan fyrir að við gerum
minna af slíku en nauðsynlegt er,
er meðal annars sú að umhverf-
ismenn vilja fremur horfa á fall-
vötnin en láta virkja þau! And-
staðan gegn kjarnorkuverum er
líka afar mögnuð í Svíþjóð."
Víkjum að kjaramálum. Hver
hefur þróunin verið undanfarin ár
í heimalandi þínu?
„Undanfarin ár höfum við lækk-
að rauntekjur. Við gerðum tveggja
ára kjarasamning og erum nú á
seinna árinu. Þetta var samning-
ur, sem fól í sér að verkalýðsfélög-
in reyndu að mæta þörfum þjóð-
félagsins um lækkun rauntekna.
Þetta hefur meðal annars haft það
í för með sér að verðbólgan hefur
hjaðnað.
Rauntekjur hafa minnkað og er
ég hræddur um að þær haldi
áfram að minnka, þangað til við
komumst á réttan kjöl.
Árið áður en við gerðum samn-
inginn var 12% verðbólga í Sví-
þjóð, en í kjölfar þessa samnings
„Við höfum séð undanfarna áratugi
hvernig hlutfall samneyslunnar hef-
ur aukist hratt og ef þessu heldur
áfram og samneyslan fer upp í
100% af þjóðartekjum, þýðir það að
vestræn þjóðfélög fara inn á braut
sameignarbúskapar án þess að hafa
ætlað sér það.“