Morgunblaðið - 23.03.1982, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. MARZ 1982
17
150. ártíð
Goethes
Eftir dr. Gylfa
Þ. Gislason
,,Ks bildet ein Talent sich in der
Stille,
Sich ein ( harakter in dem Strom
der Welt“.
Svo mælti Goethe, snillinRur-
inn, sem hlýtur ekki aðeins að
teljast mestur skáldjöfur á þýzka
tungu, heldur jafnframt einn ör-
fárra afreksmanna vestrænnar
menningar, sem kikna ekki undir
því að vera nefndir ofurmenni.
Hvað var það, sem gerði
Goethe að því, sem hann var sam-
tíð sinni, hvers vegna varð svo að
segja hvert orð, sem hann ritaði,
fleygt um víða veröld, hvað olli
því, að hann var virtur af öllum
menntuðum mönnum, tilbeðinn
af vinum og elskaður af konum?
Hvað veldur því, að skáldskapur
hans og lífsspeki á jafnmikið er-
indi til okkar, sem lifum á kald-
rifjaðri kjarnorkuöld, og samtíð-
armanna hans, sem mótuðust af
frakkneskri upplýsingastefnu og
þýzkri hugsæisstefnu? Og hvers
vegna munu rit hans án efa geta
orðið niðjum okkar til gagns og
gleði, hvað sem kann að bíða
þeirra í verkmenningu og sið-
menningu?
„Das erste und letzte, was vom
Genie gefordert wird, ist Wahr-
heitsliebe," sagði Goethe. Hann
breytti eftir þessu boðorði.
Goethe var sannur, sannur mað-
ur. Verk hans voru hvort tveggja
í senn nýtízkuleg og sigild, þau
voru mótuð gullnu jafnvægi,
glæstu samræmi, fögru formi. En
þau voru áreiðanlega ekki aðeins
árangur ósjálfsráðs innblásturs,
fyrirhafnarlaust sköpunarverk
guðlegrar náðargáfu, og þó vant-
aði hvorki innblásturinn né náð-
argáfuna. Hin æðsta snilld, svo
sem hún birtist í verkum Goethes
og Bachs, Shakespeares og Beet-
hovens, grundvallast ekki ein-
vörðungu á innblæstri eða náð-
argáfu. Fegurð getur gert það —
og gerir það líklega oftast. En
fagurt verk verður því aðeins
snilldarverk, að innblásturinn sé
beizlaður af vilja, að náðargáf-
unni sé beitt af andlegum þroska.
Snilldarverk Goethes eru stór-
kostlegt afrek, árangur andlegrar
baráttu, sálrænna átaka, þar sem
skuggaleg, tryllt öfl hafa verið
beizluð, bætt og siðuð og knúin í
þjónustu hins góða og fagra.
Skáldskapur Goethes er ekki að-
eins stórkostlegur vegna hins
guðdómlega, sem í honum felst,
heldur einnig vegna hins djöful-
lega. Getur nokkrum, sem lesið
hefur Faust, dulizt, að orð Meph-
istopfelesar eru sprottin úr djúpi
sömu sálar og orð Fausts? Goethe
er jafnsannur, þegar hann mælir
fyrir munn guðs og djöfulsins.
Hann var jafneinlægur í ástúð
sinni, tign sinni og gæzku og
hann var í ástríðum sínum, ofsa
sínum, hæðni sinni. Sú heiðríkja,
sem yfir honum var, og það jafn-
vægi hugans, sem hann bjó yfir,
áttu ekkert skylt við skapleysi.
Jafnvel á elliárum gat hann
reiðst svo, að allt skalf í kringum
hann. En þeim mun dýpri var sú
ró, sem hann breiddi út frá sér,
þegar hann vildi svo vera láta.
Þetta tvíeðli hugans, þetta
víðfeðmi persónuleikans, er eitt
megineinkenni allra stórmenna.
Hið góða er ekki gott nema í ljósi
hins vonda, hið fagra ekki fagurt
nema í krafti hins Ijóta, hið rétta
ekki rétt nema vegna hins ranga.
Goethe
í gær, 22. mars, var 150.
ártíð Goethes. — Fyrir 25
árum var haldin samkoma í
hátíðarsal Háskólans, þar
sem 125. ártíðar hans var
minnst. Dr. Gylfi Þ. Gísla-
son hélt þá meðfylgjandi
ræðu, og vlll Morgunblaðið
nú minnast 150. ártíðar
snillingsins með birtingu
hennar, þar sem hún hefur
ekki áður komið fyrir al-
menningssjónir.
Af þessum sökum er ekki aðeins
skáldskapur Goethes, hlaðinn
andstæðum, heldur líf hans einn-
ig. Hann, sem sagði: „Die Weis-
heit ist nur in der Wahrheit,"
sagði einnig: „Erlaubt ist, was
gefállt." Hann sagði: „Ein edler
Mensch zieht edle Menschen an,“
en jafnframt: „Die Irrthúmer des
Menschen machen ihn eigentlich
liebenswúrdig." Sá hinn sami,
sem mælti: „Grau, teurer Freund,
ist alle Theorie, und grún des
Lebens goldner Baum,“ sagði
einnig: „Wenn ich die Meinung
eines anderen anhören soll, so
muss sie pOsitiv ausgesprochen
werden. Problematisches hab ich
in mir selbst genug.“ Og hann,
sem var hamingubarn frá vöggu
til grafar, orti:
„Wer nie sein Brot mit Thránen ass
Wer nie die kummervollen Náchte
Auf seinem Bette weinend sass,
lh*r kennt eurh nicht, ihr himmlischen
Máchte.**
Hvers virði er það mannkyni að
eignast snilling eins og Goethe?
Verk hans munu að sjálfsögðu
lifa og reynast þeim, sem koma,
eins og okkur og þeim, sem á und-
an fóru, uppspretta nýrrar feg-
urðar, aukins skilnings og fjórri
lífsnautnar. En gildi stórmennis-
ins er ekki aðeins fólgið í verkum
þess, heldur einnig í því sjálfu, í
því, hvernig það varð stórmenni.
Náðargáfa ein nægir ekki. Þar á
ofan verður að bætast sú þrot-
lausa viðleitni, sem var inntakið í
lífi Fausts, og barátta við þá
kaldhæðnislegu lífsafneitun, sem
var boðskapur Mephistopfelesar.
A þennan hátt verður stórmennið
okkur fyrirmynd. Snilld Goethes
grundvallaðist á því, að hann
fléttaði saman töfrandi skáld-
skap og leiftrandi skynsemi,
tengdi ljósa hugsun við ljúfan
leyndardóm, batt heitar ástríður
hreinu siðgæði. Af þessu megum
við læra, að í farsælu mannlífi
veröa skynsemi og skáldskapur
að haldast í hendur, að það er
jafnheilbrigt að vilja kryfja alla
hluti til mergjar og láta heillast
af lokkandi leyndardómi, að við
getum hvorki verið án ástríðna
né siðgæðis.
Hin æðsta hugsjón Goethes var
einstaklingsþroskinn, einstakl-
ingsmenningin. Sjálfur var hann
glæst fyrirmynd. Hann skildi
gildi kyrrlátrar einveru fyrir efl-
ingu hæfileikanna ekki síður en
hitt, hvernig skaphöfnin styrkist
í ölduróti lífsins. Kjarni þess, sem
hann boðaði í lífi sínu og verkum
er í rauninni þetta: Að við skulum
reyna að vera menn, sannir
menn. En minnumst jafnframt
þessara orða hans:
„Lass uns, geliebter Bruder,
nicht vergessen,
dass von sich selbst der Mensch
nicht scheiden kann.“
Fjölnir hf.
— nýtt útgáfu-
félag í Reykjavík
Fjölnir hf. — útgáfufélag var
stofnað í Reykjavík sl. haust og
hyggst það hasla sér völl á sviði
bókaútgáfu og annarrar
fjölmiðlunar. Eigendur þess eru
Hreinn Loftsson laganemi, Pét-
ur J. Eiríksson framkvæmda-
stjóri, Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson framkvæmdastjóri,
Anders llansen blaðamaður og
Haldur (íuðlaugsson lögmaður
og er hann jafnframt stjórnar-
formaður. Baldur var heðinn að
greina nánar frá hinu nýja út-
gáfufélagi:
— Tilgangur þessa félags er
hvers kyns útgáfustarfsemi og
önnur fjölmiðlun og er m.a. til-
greind í lögum þess útgáfa bóka,
blaða, tímarita, hljómplatna og
myndbanda, einnig kvikmynda-
gerð og gerð annars myndefnis,
en fyrsta kastið munum við ein-
beita okkur að bókaútgáfu. Við
höfum í hyggju að gefa út í
haust 5 til 10 titla af ýmsu tagi,
þýddar bækur sem íslenskar. En
þótt við hefjum starfsemina
með bókaútgáfu viljum við
halda öðrum möguleikum opn-
um og hugsanlegt er að við
myndum síðar snúa okkur að
öðrum verkefnum, sem ég gat
um áður, því fjölmiðlun er nú að
taka ýmsum breytingum og ým-
islegt sem keppir við bókina,
sagði Baldur Guðlaugsson.
Aðspurður um hvort hann
teldi að markaður væri hér fyrir
enn nýtt útgáfufyrirtæki sagði
Baldur Guðlaugsson að eigendur
Fjölnis hf. teldu svo vera, svo
framarlega sem þeim tækist að
gefa út áhugavert lesefni.
U f.l.YSIM, XSIMINN KR:
22480
JBorjjtmblflbib
Iðnaðarbankmn
-tveir áóðir
sem leggja saman
Dæml um nokkmvalkDSti af mörgum sem bjóóast.
Hámark mánaðarlegra innborgana hjá
Iðnaðarbankanum er nú 4.000 kr í
öllum flokkum.
Eftir 3 mánaða sparnað áttu þannig
12.000 kr. á IB reikningi þínum.
Að viðbættum vöxtum þínum og
IB-láni frá Iðnaðarbankanum
hefurðu í höndunum kr. 24.500 til
þinnar ráðstöfunar. - Þremur
mánuðum eftir að þú hófst sparnað.
Þetta er hámarksupphæð, en velja
má aðrar lægri.
Möguleikarnireru margir. Þú mátt
hækka innborganirog lengja
sparnað. Einnig getur þú geymt
þér lánarétt þinn, - ef þér hentar.
Við höfum sagt það áður, - og við
segjum það enn:
Þad býdur enginn annar IB-lán.
BanMjþenTa sem hyggja aö framtíóinnl
lönaðaitankinn
Akureyri: Glerárgata 7
Hafnarfjörður: Strandgata 1
Reykjavík:Dalbraut 1, Drafnarfell 14-18
Háaleitisbraut 58-60. Lækjargata 12
Selfoss: Austurvegur 38