Morgunblaðið - 10.06.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JÚNÍ 1982
Myndlistarskóli íslands
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að miklar umræður hafa
verið um Myndlista- og handíða-
skóla Islands á liðnum vetri, bæði
opinberlega og þó einkum innan
skólans. Nemendafélagið gekkst
m.a. fyrir ráðstefnu um framtíð
skólans nú í vor. Hugðist ég taka
þátt í henni að hluta, en var for-
fallaður þennan dag. í stað þess
vil ég koma sjónarmiðum mínum
á framfæri opinberlega.
Aðalinntakið í umræðunum og
það, sem kom þeim af stað, var, að
stjórnun skólans héngi í lausu
lofti og það kallaði á betra skipu-
lag. — Þetta þótti mér góð upp-
götvun, en hún kemur nokkuð
seint, og undirritaður hefur þrá-
faldlega bent á þessa staðreynd í
gegnum árin bæði innan skólans
og á opinberum vettvangi. Gömlu
lög skólans (frá 1965) og um leið
þau fyrstu, er hann fékk, voru frá
upphafi meingölluð og benti ég á
það strax eftir samningu þeirra,
en á það var ekki hlustað og rök-
semdir mínar léttvægar fundnar.
Þótti máski aðalatriðið að fá ein-
hver lög og treysta þar með
grundvöll skólans og tilveru.
degi. Þannig er ekki einu sinni far-
ið eftir þeim nema þurfa þyki til
málamynda. — Hér má minna á
það, að blómatími íslenzku þjóðar-
innar til forna var, er hún hafði
einungis lög til að fara eftir og
þau voru allt í senn fursti hennar,
kóngur og keisari. Reisn íslenzku
þjóðarinnar á þjóðveldisöld
byggðist þannig á markvissum
lögum, sem ekki var vikið frá
nema að viðlagðri grimmilegri
refsingu.
Þess má geta, að hvorki nem-
endur skólans né kennarar stóðu
dyggilega á bak við nefndina og
sýndi kennarafélagið hér ótrúlegt
andvaraleysi, eftir að ég var geng-
in úr stjórn þess, nema í því að
gagnrýna þann mann, sem ötul-
legast leitaðist við að reka á eftir
störfum nefndarinnar. í slíku
stórmáli, er sköpum getur skipt
um framtíð skólastofnunar, þarf
þó margt fólk að vinna saman, til
þess að góður árangur náist.
Vegna gallaðra laga hafa skóla-
stjórar jafnan einhvernveginn
getað komið sínu fram, hvort sem
það hafi verið skólanum til heilla
eða ekki. Með slíkri allsherjar-
forsjá hafa afdrifaríkar ákvarðan-
ir verið teknar, sem skaðað hafa
stöðugrundvöll skólans. En lista-
skólar eru nú hvergi heimavist-
arskólar né leikskólar kaffihúsa-
örðugleika í þessum löndum hafa
slíkar framkvæmdir forgang, en
hérlendis eiga þær að mæta af-
gangi, sem oftast er enginn, hvort
sem vel árar eða ekki. Það hefur
nefnilega þýðingu til úrslita fyrir
þjóðir að rækta skapandi atriði á
örtölvuöld, og hér má enn einu
sinni vísa til þess, sem höfuðpaur-
ar örtölvubylgjunnar og frægustu
núlifandi vísindamenn veraldar
hafa látið eftir sér hafa, er rætt er
um framtíðina: „Að listaskólar og
skapandi kenndir muni gegna for-
ystuhlutverki í kennslukerfinu, —
mikilvægi listaskóla muni marg-
faldast og upp renni gullöld skap-
andi listamanna."
— Þetta ætti máski að undir-
strika ótvíræða þýðingu Mynd-
lista- og handíðaskóla íslands inn-
an skólakerfisins og stóraukna
þýðingu hans á komandi arum.
Hann er þegar viðurkenndur sem
þakið á íslenzkri myndlistar- og
listiðnaðarfræðslu, en þó er ekki
gerð úttekt á núverandi þörfum
hans né framtíðarþörfum af öðru
en dauðri hönd fjármálavaldsins.
Hins vegar hefur verið reynt að
sveigja hann undir íslenzkt fram-
haldsskólakerfi bók- og almenns
verknáms í stað þess, að það eru
einmitt aðrir skólar, sem eiga að
taka tillit til starfandi sérskóla á
listasviði hverju nafni sem þeir
finna sig sjálft og ákveða svo,
hvaða braut skyldi síðan lagt út á
eða jafnvel hætta í tíma, ef for-
sendur framhaldsnáms reyndust
ekki fyrir hendi. Þá er farsælla að
hætta í tíma en að leggja út í nám,
sem gefur ekki viðkomandi nægi-
lega lífsfyllingu. Myndlistin er þó
svo rík af möguleikum, að flestir
finna þar eitthvað við sitt hæfi.
Menn geta t.d. orðið frambæri-
legir listamenn, þótt ekki sé tekin
stefna á svið lista svo sem mál-
verks, höggmynda- eða grafíklist-
ar. Eitt er þó öllum greinum sjón-
lista sameiginlegt, og það er að
vera harður húsbóndi iðkendum
sínum og enginn kemst áfram,
sem leggur út í listnám með hang-
andi hendi. Þess vegna er svo
mikilvægt að kenna fólki að beita
réttum, skipulögðum vinnubrögð-
um strax í upphafi og skiptir í
raun ósjaldan sköpum um fram-
vinduna. En hér má margt á sig
leggja, því um er að ræða hluti,
sem eru auganu hátíð. Þeir, er
leggja út á listabrautina í ná-
grannalöndunum, eru oft í undir-
búningsskólum árum saman áður
en þeir þreyta inntökupróf í æðri
stofnanir svo sem listaháskóla.
Máski teiknar þetta fólk gipsstytt-
ur daglangt frá 9—5 í tvö ár í ein-
hverju stóru safnanna, og geta
menn séð þetta fólk að vinnu,
öllu betur en margur kennarinn. í
sambandi við könnun í vor um
stofnun sérdeildar í almennum
myndmenntum til dýpkunar
grundvallarnámi, áður en fram-
haldsnámsbraut er valin, þá vildu
31 af 46 nemendum halda slíku
námi áfram og hefðu innritað sig í
þá deild. Lýsir þetta betur en
nokkuð annað þörfinni á mark-
vissri kennslu grundvallaratriða
myndlistar, sem myndi þýða stór-
vandaðri vinnubrögð í fram-
haldsdeildum og betri undirbún-
ing undir lífsstarfið. Það má ekki
verða að skólinn, sem hefur mik-
inn áhuga á að stofna nýjar og
nýjar deildir, setji þeim nemend-
um stólinn fyrir dyrnar, er áhuga
hafa á slíku námi. Þyrfti að stofna
sérdeild, er gæfi nemendum kost á
að þrautþjálfa sig í teiknun, mál-
un, myndmótun ásamt öllum
fræðilegum hliðargeirum, t.d.
formi, myndbyggingu og litafræði.
Þá myndum við fljótlega eignast
listiðnaðarfólk á heimsmæli-
kvarða, er myndi skila sér í bein-
hörðum peningum, hundrað eða
þúsundfalt. Að mínu mati eiga all-
ir, er inn í þennan skóla koma, að
ganga í gegn um fyrsta árið og
einungis þeir, er ná tilskildum lág-
marksárangri inn í einstakar
deildir, að komast inn í þær.
Svo virðist komið vegna óskipu-
Vegna mikillar útþenslu skólans
næstu árin og vegna þess, að kenn-
arar voru vanbúnir á allan hátt og
nutu ekki einföldustu réttinda
kennara gekkst ég fyrir stofnun
kennarafélags árið 1970. Á stefnu-
skrá félagsins var öðru framar að
fá samin ný lög, sem tækju einnig
tillit til framtíðarþróunarinnar.
Síðan komu almenn réttindi kenn-
ara, sem tókst að ná í gegn á
furðuauðveldan hátt, enda hér um
andvaraleysi stjórnar og kennara
skólans að ræða. Við gengum
fljótlega tveir úr stjórninni á fund
þáverandi menntamálaráðherra,
Gylfa Þ. Gíslasonar, er tók mála-
leitan okkar vel, en kvað full fljótt
að breyta svona nýlegum lögum.
En er hann hafði hlýtt um stund á
röksemdir okkar, var hann inni í
málinu og sýndi lofsverðan skiln-
ing og áhuga. Skipaði fljótlega
nefnd til að breyta lögunum og
skipaðist svo, að ég varð einn
nefndarmanna. Dr. Gylfi vildi, að
hraðað yrði samningi laganna, svo
að þau gætu haft samflot með
Kennaraháskólalögunun á Al-
þingi. Yrðu þau sennilega ekki
samþykkt, en þá væri allt komið í
gang. Svo undarlega vildi til, að
formaður nefndarinnar kom í veg
fyrir, að af slíku gæti orðið, með
undarlegum röksemdum. Hófst nú
áralangur barningur við saman-
tekt laganna, en með einhverju
móti tókst formanni að teygja lop-
ann ár eftir ár, og lögin voru fyrst
fullunnin 8 árum seinna og þá
vegna elju starfsmanns Mennta-
málaráðuneytisins. Enn hafa lög-
in þó ekki verið lögð fram á Al-
þingi, og skólinn er því gjörsam-
lega án laga og reglugerðar, vetna
þess að gömlu lögin eru löngu úr-
elt og voru það í raun frá fyrsta
spekinga, nema ef um einkaskóla
sé að ræða — en hér er um skóla
að ræða, sem er kostaður af ríkinu
að 55%, en af borginni að 45%.
Nýjar deildir hafa verið stofnaðar
og skólinn þanizt út og er nú orð-
inn að miklu bákni, sem erfiðlega
gengur að ráða við vegna síauk-
inna útláta. Og það gefur augaleið,
að sífellt verður erfiðara að sinna
þörfum einstakra deilda, eftir því
sem fleiri deildir eru stofnaðar, er
draga til sín ómælt fé til viðbótar.
Ekki er þó rétt, að skólinn sé
alfarið hornreka í þjóðfélaginu,
því að skilningur á stöðu hans og
þýðingu hefur stóraukizt á undan-
förnum árum, sem sést á vexti
hans og viðgangi. En þó er stór-
aukins átaks þörf og þó ekki bein-
línis hvað varðar stækkun skól-
ans, heldur í formi sérhannaðs
húsnæðis, nýrra laga og mark-
vissrar reglugerðar. Þetta með
skilninginn ætti að vera eðlilegur
hlutur, því að menn uppgötva
hvarvetna fyrir á ferðum sínum
erlendis álit manna á gildi og þýð-
ingu skapandi atriða. Hver menn-
ingarmiðstöðin rís upp af annarri
í stórborgum heimsins og í ljós
kemur, að þetta eru ekki einangr-
uð fyrirbæri sérvitringa, heldur
streymir fólk að í margfalt ríkara
mæli en nokkurn óraði. Má hér
nefna Pompideu-menningarmið-
stöðina í París, Barbican-menn-
ingarmiðstöðina í London og hin-
ar mörgu og glæsilegu menning-
armiðstöðvar, er hafa jafnvel risið
upp í Kanada á síðustu árum,
landi sem lítið orð hefur hingað til
haft á sér fyrir menningarást. Við
bætast ótal stærri og smærri
menningarmiðstöðvar um alla
jarðarkringluna.
Þrátt fyrir mikla efnahagslega
nefnast. Svona mikil stofnun á að
halda í sérkenni sín og efla á þeim
tímum sem tilhneiging er til að
steypa alla skóla í sama ófrjóa
mótið.
í umfangsmikilli könnun, sem
gerð var á skólakerfinu í Þýzka-
landi og birtist í „Der Spiegel",
kemur það fram, að fjölbrauta-
skólar hafa sannað gildi sitt, en
þeir hafa einnig sannað og undir-
strikað að ekki megi varpa gamla
kerfinu fyrir róða heldur viðhalda
sem mestri fjölbreytni í menntun-
armöguleikum. Engin allsherjar-
lausn væri til. Þetta var niður-
staðan á mikilli úttekt og hörðum
opinberum umræðum, þar sem
sitt sýndist hverjum. Menn eiga
sem sagt að vera opnir fyrir nýj-
ungum og sýna þeim fyllstu virð-
ingu en hinu gamla og gróna engu
síður...
— Hér vil ég aðeins fara inn á
afleita reynslu af hugmyndum, er
virtust ágætar, er þær voru reifað-
ar og sýndust mikil framför. Þó
grunaði mig sterklega, að þær
stæðust ekki í reynd vegna mis-
munarins á eðli listaskóla og t.d.
listabrauta við almenna skóla. Al-
mennir skólar áttu sem sagt að
taka við því hlutverki, sem hinn
svonefndi „Forskóli" gegndi innan
Myndlista- og handíðaskólans og
átti að leggja hann niður með tím-
anum. En hér kom einnig fram
meinlegur misskilningur á hinu
tveggja ára námi á grundvallar-
reglum myndlista, er var kjarni
þessarar deildar. Nafnið var hins
vegar misvísandi, — hefði frekar
mátt nefna deildina „Almenna
myndmenntadeild" eða eitthvað í
þá áttina.
Deildin var byggð upp með það
fyrir augum að hjálpa fólki til að
heimsæki þeir söfnin á virkum
dögum. Þetta fólk á sína drauma
og vonir um framtíðina, og það vill
athuga sinn gang og þreifa fyrir
sér, áður en það tekur ákvörðun
um geira í listaskóla. Menn skoða
einnig söfnin, lesa og skoða lista-
verkabækur, sækja fyrirlestra
listsagnfræðinga og leitast við að
þroska sjálfsþekkingu sína og
sjálfrýni á þessi flóknu en heill-
andi atriði.
Þetta er afskaplega mikilvægt,
og það á hvorki né má loka þessum
sömu möguleikum fyrir listspírur
hérlendis, heldur miklu fremur
auka þá með tilliti til einangrunar
landsins. Það er einfaldlega úti-
lokað að setja listnám undir eitt-
hvert harðsoðið kerfi og láta
óþroskað fólk, jafnvel neyða það
til að taka ákvörðun strax í upp-
hafi listnáms, er það hefur ekki
gert upp hug sinn, en er sennilega
fullt af léttvægum grillum um sig
sjálft og viðamikla hæfileika sína.
Erlendis þurfa allir, er æskja
inntöku í listaháskóla, að ganga
undir hæfnipróf í einhverri mynd,
og engir aðrir skólar gefa sjálf-
krafa rétt til setu í þeim — slíkt
væri óréttlæti gagnvart öllum
hinum. Þar eru 10 upp í 50 manns
um hvert sæti, sem losnar. Engum
dettur í hug að stækka deildirnar
vegna sveiflukennds áhuga byrj-
enda á listabrautinni, heldur
marka þeim ákveðna stærð í upp-
hafi og henni verður ekki hnikað,
nema að til komi sérstakar ástæð-
ur.
Framhaldsdeildir Myndlista- og
handíðaskólans eru nú þegar farn-
ar að kenna á styttingu grundvall-
arnámsins, og það sem mikil-
vægast er og um leið gleðilegast,
þá sjá nemendur þetta sjálfir og
legrar útþenslu skólans, að nem-
endur eigi að gjalda þess að smala
eigi inn í tómar deildir og þá um
leið gera minni námskröfur, svo
það takist. Það er gefið, að um leið
tekur skólinn á sig ábyrgð á, að
fjöldi nemenda lendi á rangri hillu
í lífinu sjálfu sér og þjóðfélaginu
til tjóns. Grundvallað listnám hef-
ur lengi verið viðurkennt sem
ágætur stökkpallur inn á önnur
svið þjóðfélagsins, og þannig eru
t.d. flestir almennir háskólar í
Bandaríkjunum með sérdeildir í
frjálsri listsköpun. Undantekn-
ingarlítið hafa nemendur þannig
ótvíræðan ávinning af því að
nema í listaskólum, þótt ekki verði
þeir svo endilega starfandi list-
eða listiðnaðarmenn.
Að mínu mati er skólinn á góðri
leið með að verða alltof kerfis1-
bundinn, og ég hef lengi verið á
móti þeirri þróun að einangra
kennslu alfarið við fögin — úr því
verður ekkert annað en „fag-
ídjótí", sem er afskaplega vond
þróun í listaskóla. List er ekki
hægt að setja í kerfi eins og þurrt
bóknám ...
Kennarar skólans hafa fjar-
lægzt nemendur á undanförnum
árum vegna fjölda nemenda í
deildum og hjákátlega stuttra
anna í mikilsverðum og erfiðum
námsgreinum. Slíkt er mikil öfug-
þróun í listaskóla, þar sem kenn-
arinn þarf að geta sett sig í spor
hvers einstaks nemanda og helzt
gjörþekkja, til að kennslan komist
fullkomlega til skila. Nemandinn
er lifandi einstaklingur en ekki
tölva, sem mata þarf, og því er of
fastmótað kerfi listfjandsamlegt.
Nemandinn á að læra að vinna og
hugsa sjálfstætt, þora að taka eig-
in ákvarðanir, má þannig alls ekki