Morgunblaðið - 10.06.1982, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JÚNÍ 1982
35
sagði meiningu sína og skoðanir,
hvort sem mönnum líkaði betur
eða verr. Hún var einörð og vilja-
sterk, en þó ör og heit í skapi og
gekk stundum hratt um gleðinnar
dyr. Skap hennar minnti um
margt á hafið, sem oft er blítt,
lygnt og milt, en þar sem öldurnar
rísa einnig hátt og brimið svarrar.
Hún var tilfinninganæm og til-
finningarík, átti gott og göfugt
hjarta, sem gat elskað og fundið
til. Vissuiega fann hún oft til á
þeim árum, sem ég þekkti hana
bezt og var sérstakur trúnaðarvin-
ur hennar, sem hún trúði fyrir
vonbrigðum sínum, óhamingju og
erfiðleikum. Sársauki hennar var
þó mikiu meiri síðar, er hún árum
saman barðist við banvænan
sjúkdóm.
Hamingjusól þeirra Halldórs og
Renötu var skammvinn. Þau
skildu eftir sjö ára sambúð. Við
skilnaðinn rofnuðu einnig að
miklu leyti tengsl hennar við
okkur vini þeirra frá skólaárun-
um. Ég sá hana ekki mörg hin síð-
ustu ár og mun því ekki rekja nán-
ar æviatriði hennar hér, enda veit
ég, að það munu aðrir gera. Ég
fylgdist þó með lífi hennar og
sjúkdómsstríði og hversu mikið
sálarþrek, kjark og hörku hún
sýndi til hinztu stundar.
Þegar ég i dag fylgi elskulegri
skólasystur til grafar, þá er mér
sár söknuður í huga, en einnig
heilög þökk og bæn. Líf hennar og
örlög minna mig á það, að lífið er
stutt — Vita nostra brevis est —,
að við mennirnir sjáum skammt
áleiðis, erum vanmáttugir og vit-
um lítið um áfangana í lífinu,
sigra þess og ósigra, ljós þess og
skugga. Við erum alltaf að finna
það og reyna, að vonir fæðast og
vonir deyja, ljós koma og hverfa.
Vorblómin bera sína fegurð og
birtu, en fölna síðan og deyja.
Renata Kristjánsdóttir var eitt
fegursta og bezta blómið á akri
þess mannlífs, sem ég þekkti, og
var mér kær á skólaárunum. Og
nú, þegar blómið fagra er fölnað
og að foldu hnigið, vil ég hefja
huga minn í þökk og bæn, þökk
fyrir æskuárin góðu og allt, sem
þau gáfu, og i bæn um blessun
Guðs og náð henni til handa í nýj-
um og fegurri heimi.
Börnum hennar, foreldrum og
ástvinum öllum votta ég mína
dýpstu samúð og bið þann Guð,
sem lífið gefur og lánið blessar, að
styrkja þá, græða og hugga.
Minning góðrar og elskulegrar
móður, dóttur, systur og vinkonu
mun bera birtu, fegurð og hlýju
inn í lífið til hinzta ævikvölds.
Kærleikurinn og fegurðin lifá og
gróa að lokum inn í eilífð Guðs.
„GráU skal barn
góda móður
hún er ímynd (.uAs elsku,
en huggasi skal Guós bnrn
því á himni lifir
(•uó þess góðu móóur.“
Jón Einarsson, Saurbæ.
Hún fæddist inn í Akureyri,
þann sérstæða umdeilda stað, og
ólst þar upp í foreldrahúsum. Hún
var hálfur Deutscher — af þýzku
bergi í móðurlegg, nánar tiltekið
frá Prússlandi. Móðir hennar, Ur-
sula Beate Guðmundsson, fædd
Piernay, var að langfeðgatali
komin af frönskum Húgenottum,
sem flúðu Frakkland í trúar-
bragðastyrjöldinni miklu og ílent-
ust eins og fleiri samlandar í
Prússlandi innan um „vonana"
(framber fonana) og júnkarana
(júngherrana) og blönduðust
Prússum með þeirra hernaðar-
anda, þrautþjálfaðan og fastmót-
aðan gegnum margar kynslóðir,
allt frá dögum Germananna. Þá er
franskar kúltúrhefðir blönduðust
strangleik og sjálfsaga og heraga
Prússanna hlaut að koma eitthvað
út úr dæminu. Beztu liðsforingj-
arnir í þýzka hernum voru margir
hverjir með þessa fransk-þýzku
blöndu í blóðinu — hið listræna og
glæsimennskulega og heims-
mannslega frá Frakkanum og her-
mennskuandann og stílinn frá
Prússunum. Faðir Ursulu, afi
hinnar látnu, var hátt settur og
hátt skrifaður sjóliðsforingi í hin-
um keisaralega sjóher þýzka stór-
veldisins með aðalbækistöð í Kiel.
Hann var um skeið starfandi í ný-
lendum Vilhjálms keisara í Afríku
og víðar. Hann sagði sig úr hern-
um, þegar Weimar-lýðveldið
komst á.
í föðurkyn var hin látna alís-
lenzk af sterkum stofnum. Faðir-
inn, Kristján P. Guðmundsson,
sonur þekkts manns að norðan,
Guðmundur Péturssonar, mikils
athafnamanns og máttarstólpa,
lagði ungur stund á verzlunar- og
viðskiptafræði í Þýzkalandi á síð-
ustu árunum fyrir stríð. Þar var
hann svo lánsamur að kynnast
hinni föngulegu Fraulein Piernay,
sem um þær mundir lagði stund á
læknisfræði við Háskólann í Berl-
ín og starfaði auk þess um skeið í
flugmálaráðuneyti þriðja ríkisins
undir stjórn stríðshetjunnar og
flugkappans fræga, General Udet,
sem í fyrri heimsstyrjöldinni
barðist í sömu flugdeild og annar
„ásinn“, þ.e. Rauði Baróninn, von
Richthoven. Þau Ursula Beate
Piernay og sá ungi verzlunarnemi
norðan frá íslandi felldu hugi
saman og gengust undir festar og
síðar í það heilaga, og brúðurin
unga með nýtt líf í skauti sér og
hinn glæsilegi íslendingur, mað-
urinn hennar, sigldu eins og vík-
ingapar á fleyi heim til Fróns og
settust að í heimabæ Kristjáns,
Akureyri, og hafa lifað þar og
starfað æ síðan. Þetta var 1938
skömmu fyrir harmleikinn mikla,
þá er stórþjóðirnar tóku að berast
á banaspjót.
Dóttirin fæddist 1938 og var
skírð Renata Brynja — sem
merkir hin endurfædda. Hún varð
snemma lífmikil telpa og síðar
forkunnarfögur og glæsileg ung
stúlka, sem geislaði af orku eins
og heil herdeild. Og nú er þetta
mikla líf slokknað að öllu. Og
maður spyr út í tómið: Hvers
vegna? Hvers vegna svona
snemma á ævi, mitt í blóma lífs-
ins, þá mikið, nærri allt, virtist
varðveitast, þrátt fyrir bardaga-
glettur á lífsleiðinni, mótlæti og
töluverðar sorgir, sem flest fólk
verður að upplifa fyrr eða síðar
samkvæmt Stóradómi þess, sem
öllu ræður.
Renata háði hetjulega baráttu,
eins og henni var lagið og hennar
var von og vísa. Hún beitti öllum
herskörum lífsorku sinnar - og öll-
um varaliðssveitum sínum gegn
sjúkdómi þeim, sem hafði heltekið
hana allmörgum árum áður, og
barðist og barðist með slíkri
hetjulund og reisn að nálgað-
ist fegurð. Hún stóð alltaf jafn
keik, varði hvert vígi lífs síns
eins og hún væri að verja föður-
landið í blóðugri styrjöld
unz yfir lauk. Hún dó Drottni
sínum á sjúkrahúsi í Reykjavík
eftir langa legu — í návist tveggja
dætra sinna, sem hún átti með
fyrri manni sínum, Halldóri
Blöndal alþingismanni. Hún á auk
þess einn son, Harald, með Frið-
geiri Guðmundssyni, iðnrekanda á
Akureyri, og sveinninn ungi á nú
um sárt að binda sem hálfsystur
hans, þær Ragnhildur, myndlist-
arnemi, og Kristjana, stud.art.
Þungur harmur er að kveðinn, er
þau systkinin sjá á bak móður
sinni, sem reyndist þeim góð í hvi-
vetna og vildi veg þeirra sem
mestan. Renata hefur ótvírætt
verið uppalandi af guðs náð. Þar
hefur ekkert undandrag ráðið
viðhorfi né lífsstefnu, sem er allt
of algengt á íslandi meðal fólks,
sem á að kallast foreldrar.
Þrátt fyrir oft á tíðum hispurs-
leysi í framgöngu og andlega
djörfung í hverju, sem hún gekk
að í lífi og starfi og leik, var hún
ekki auðveld í viðkynningu, frem-
ur seintekin heldur en hitt. En þá
er hún batzt vináttuböndum héldu
þau naglfast með hörðum skráð-
um sem óskráðum lögum eins og í
stríðsfélagsskap — og að því leyti
ólík þeim hálfkeyptu illa slæmdu
mannlegu samskiptum og kunn-
ingsskap, sem oftlega gengur und-
ir nafninu vinátta meðal fólks á
íslandi.
Renata var gædd ólgandi temp-
eramenti — miklu óstýrilátu
geðslagi, sem lét aldrei undan
neinu nema sanngirni og réttum
lífstón. Hún var engin hvers-
dagsmanneskja og engin mínúta
leiðinleg í návist hennar, hvernig
sem hún var í stakk búin í það og
það sinnið. Hún var gædd ein-
hvers konar aukanæmleik á fólk
og umhverfi, sem gerði það að
verkum, að hún átti það til að láta
sverfa til stáls og tala alveg út um
hlutina, þrátt fyrir það að hún
væri „dama“ alveg út í fingur-
góma, ein sú mesta sem greinar-
höfundur hefur kynnzt á lífsleið-
inni — „une femme continental
typique" með það til að bera, sem
Þýzkarinn nefnir „fingerspitz
gefúhl“ og þá vitaskuld í sálrænni
merkingu. Hennar skaphöfn var
sterk — sterk eins og stál, hert í
eldi — og hún hafði nóg af eldin-
um, sem gat á stundum breytt
kuldalegu veðrinu, sem breiddist
utan um gamla MA á hörðum
norðlenzkum vetri í sól og yl eins
og í Suður-Frakklandi, t.a.m. í
Toulouse.
Það féll í hlut þess, sem þetta
skrifar, að kenna henni ensku í
þriðja bekk. Hún var þá nýkomin
úr skólanum á Laugarvatni fyrir
sunnan, þar sem hún bjó hjá þeim
skólameistarahjónunum frú Þór-
unni Havsteen og dr. Sveini Þórð-
arsyni vegna vinfengis þeirra við
foreldra hennar, Ursulu og Krist-
ján. Það var ekki laust við, að í þá
daga hafi eimt töluvert eftir af
þeim gamla ríg, sem ríkti löngum
milli norðanskólans og skólanna
sunnan heiðar. Og þá þessi Laug-
arvatnsnámsmær, að vísu áður
skóluð á Akureyri, tróð inn í bekk-
inn með hálfgerðu hergöngulagi,
líkast því, að kembdi af makka
gæðingshests — stríðshests —
svona hnarreist og innilega þótta-
full, en afar glæsileg ung stúlka
með framandlegan blæ, sem stakk
í stúf við hin „börnin" í bekknum,
er þó var hið hugnanlegasta ung-
viði hingað og þangað að á landinu
— já, þá hún leit til heyrarans,
læriföðurins, hálf storkandi eins
og bjóðandi honum byrginn, eins
og hann væri óbreyttur liðsmaður
en hún „der offizier" — þá var
kennara í heilmikilli varnarstöðu
nóg boðið. Viðbrögð hans urðu
þau, að hann tók námsmeyna upp
við níðsvarta töflu og lét hana
standa þar án þess að hafa sleitur
á, og spurði hana svo í þaula um
efni lexíunnar og þá er í harð-
bakka sló ákvað hann að spyrja
hana utan við efni lexíunnar sem
hann raunar og gerði. Og það var
um skólauppeldið á Laugarvatni.
Annað þeirra varð að hafa örlítið
betur í fyrsta skákeinvíginu. Hún
stóð sig vel, æði vel, þrátt fyrir
ójafnan Ieik. Þetta var snarpt ein-
vígi, jaðrandi við návígi, en lengst
af beitt ískaldri kurteisi, sem
orkaði tvímælis.
Og nú verður fyrrverandi súsp-
enderaður kennari við norðlenzka
skólann að lýsa vígi á hendur sér
seint og síðar meir. Hann leyfði
sér sem sé að skjóta hressilega yf-
ir markið, sem hitti þó allt of vel í
mark. Þetta var spursmál um aga
og spursmál um skilyrðislausa
hlýðni við kennara upp á gamlan
móð eins og hlýðni við kaptein á
skipi. Hlýðni að minnsta kosti í
kennslustund á meðan kennarinn
reyndi að sinna því hlutverki og
ætlunarverki að troða lærdómi á
ákveðnu kröfustigi inn í kolla ung-
mennanna með öllum tiltækum
ráðum og leiðum upp á heiður og
vinnusiðferði. Þetta virtist Þjóð-
verjinn í Renötu skilja hraðar en
ýmsir aðrir eftir þessa stund. Það
þurfti ekki að gefa henni skýr-
ingar á því atriði upp frá því. Hún
varð einn af eftirlætisnemendun-
um. Ekki brást þessari framand-
legu námsmeyju, nýkominni úr
Laugarvatnsskóla, kunnátta í
enskri tungu. Hún var frábærlega
vel að sér í þvi fagi sem og í öðrum
tungumálum eins og sagt er, að
einkenni svokölluð „tveggja heima
börn“, en svo eru þau börn kölluð,
sem eru af tveim þjóðernum. Hún
misskildi ekki viðleitni og ábyrgð
kennara síns um gramm, og jafn
geðrík og hún var, lét hún vel að
stjórn í enskutímum upp frá því
án þess að láta svínbeygja sig,
gott, ef hún gerðist ekki tiltölu-
lega fljótlega vinur í anda, enda
Sl. föstudag gekkst félagsráð-
gjafadeild Kleppsspítala fyrir
námsstefnu um fjölskyldumynstur
og sifjaspeil. Til námsstefnunnar
var boðið fulltrúum frá Félags-
málastofnun Reykjavíkurborgar,
Útideild, Borgarspítala, Barnageð-
deild v/Dalbraut, Kvennadeild
Landspítalans, Landspítalanum,
Landakotsspítala, Unglingaráðgjöf,
Sálfræðideild skóla, Styrktarfélagi
vangefinna, Fræðsluskrifstofu
Reykjanesumdæmis, Geðdeild
Landspítalans, Félagsmálastofnun
Kópavogs og Kleppsspítala.
Námsstefnan var mjög vel sótt og
þátttakendur yfir 50.
Sigrún Júlíusdóttir, yfirfélags-
ráðgjafi Kleppsspítala, setti náms-
stefnuna. Kvað hún námsstefnu
þessa svo sem fyrri námsstefnur
deildarinnar árangur af fræðslu-
starfi vetrarins. Tilganginn kvað
hún tvíþættan, þ.e. að vera aðhald
og hvata fyrir félagsráðgjafadeild
Kleppsspítala í fræðslustarfinu
annars vegar og efla tengslin við
aðra félagsráðgjafa og samstarfs-
aðila, sem nauðsyn væri á að hafa
sem best samstarf við. Sigrún gat
þess einnig að í þetta skipti hefði
verið valið efni, sem lítt hefur verið
til umræðu á opinberum vettvangi,
efni sem er vissulega umdeilt og
jafnvel afneitað sökum þess hversu
viðkvæmt og ógnvekjandi það er.
Sagði Sigrún ennfremur að sifja-
spell væri efni, sem fjalla mætti um
út frá ótal mörgum sjónarhólum,
svo sem menningarlegum, lögfræði-
legum, siðfræðilegum, geðfræði-
legum og félagslegum.
Hrefna Ólafsdóttir og Kristín
Kristmundsdóttir félagsráðgjafar
við Kleppsspitala fluttu síðan
fræðsluerindi um sifjaspell. Þær
gátu þess m.a. að sifjaspell er brot á
lögum í flestum löndum í hinum
vestræna heimi og er sá fullorðni,
sem framkvæmir verknaðinn alfar-
ið talinn ábyrgur. Þessi staðreynd,
auk annarra, á sinn þátt í því að
stór hluti sifjaspellamála kemur
þótt undarlegt mætti þykja eftir
þessa fyrstu snerru, sem vakti
tðluverðan aðhlátur í bekknum.
Sem nemandi var hún óvenju-
lega skemmtileg, af því að hún var
svo lifandi. Greinarhöfundur
hafði það alltaf á tilfinningunni,
að honum gengi betur að kenna í
bekk hennar, vegna þess að hún
væri þar og gæfi örvun á alla lund,
sem orkaði eins og ferskt flugveð-
ur yfir fjallatindum. Hún gaf sál-
ina inn í kennslustílinn.
Það var einhvern veginn alltaf
hreint loft í kringum hana Ren-
ötu, þrátt fyrir orrustugnýinn,
sem fylgdi henni. Hún var langt-
um, langtum hlýrri stúlka en í
fljótu bragði hefði mátt telja, þús-
und sinnum sannari en mátti
greina fyrst í stað. Hún var góð
stúlka, en skapmikil, og skilaði
orku og lífstíðni inn í andrúms-
loftið, hvar sem hún fór. Hins veg-
ar var hún ekki allra, engin lág-
kúra eða undirlægja, engin vælu-
skjóða eða grátkerling, eins og
sumar manneskjur eru eins og að
atvinnu. Og hún verzlaði ekki með
neitt andlega eða líkamlega —
hvorki sinn sjarma — sína per-
sónutöfra — né vináttu, sem var
ekta. Hún sagði alltaf eins og
henni bjó í brjósti í það og það
sinnið. Óg hún gerði það hnitmið-
að og með stíl — sínum persónu-
lega stíl. Stíllinn er maðurinn
sjálfur, segir Frakkinn. Og það
var ekki nema ein Renata til í
þessum heimi. Far vel, hjartans
vinkona, og hvíl í friði.
stgr
aldrei fram í dagsljósið. Þær sögðu
ennfremur að því hafi löngum verið
haldið fram, að sifjaspell eigi sér
aðeins stað í lægri stéttum þjóðfé-
lagsins auk þess sem misnotkun
vímugjafa spili þar oftast inn í.
Þessar fullyrðingar kváðu þær eng-
an veginn einhlítar, alveg eins og
með annars konar ofbeldi á heimil-
um. Ennfremur sögðu þær Hrefna
og Kristín að einn af erfiðustu þátt-
um í meðferð sifjaspellamála væri
að fá fjölskyldumeðlimi til að skilja
að sifjaspell eru einkenni á trufluð-
um samskiptum innan fjölskyld-
unnar og að hæpið er að gera ein-
hvern einn að sökudólgi.
Að loknu erindi þeirra Kristínar
og Hrefnu var sýnd klukkustundar
löng kvikmynd um sifjaspell, sem
fengin var að láni frá sænska sjón-
varpinu. Var þar rætt við börn og
fullorðna, sem hafa verið á einn eða
annan hátt dregnir inn í sifja-
spellamál. Var þetta mögnuð mynd
sem vakti hjá flestum þátttakend-
um námsstefnunnar áleitnar
spurningar.
Loks var svo hópvinna og hóp-
umræður. Verkefni þau, er tekin
voru fyrir, voru:
1. Sifjaspell og réttarstaða barna.
2. Sifjaspell og kvennakúgun.
3. Viðbrögð og viðhorf starfsfólks í
sifj aspellsmálum.
4. Viðhorf almennings og löggjöfin.
5. Úrræði og meðferðarleiðir.
I umræðunum í lok námsstefn-
unnar, þar sem ræddar voru niður-
stöður hópvinnunnar, komu fram
mörg og ólík sjónarmið og skoðanir.
Flestir virtust sammála um að
sifjaspell eru síður en svo óalgengt
fyrirbæri á íslandi jafnt sem í
nágrannalöndum okkar, og að trú-
lega eru þau að koma meira fram í
dagsljósið hér á landi sem og á
Norðurlöndunum og í N-Ameríku.
Ýmsar tilgátur voru ræddar, sem
varpa mættu Ijósi á vandamálið.
Síðast en ekki síst voru ræddar leið-
ir til úrræða eða möguleikar til úr-
bóta.
Dúddi og Matti starfa nú saman f
Dúddi og Matti hafa opnað nýja glæsilega hárgreiðslustofu í hinum nýuppgerðu húsakynnum i . , að Hótel Esju, Suðurlandsbraut 2, sími 83055 lljd L )úddci Kiclttd
Ráðstefna um fjölskyldu-
mynstur og sifjaspell