Morgunblaðið - 28.09.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1982
Tónlist
Jón Asgeirsson
FIMMTU tónleikar UNM tón-
listarhátíðarinnar voru haldnir í
Neskirkju sl. miðvikudag. Flutt
voru fimm kammerverk. Fyrsta
verkið, Tríó fyrir tvö klarinett
og víbrafón, eftir Anders
Brödsgárd, er byggt á „25 um-
myndunum stefs", og fyrir John Frandsen Rolf Wallin
Kammertónleikar í Neskirkju
bragðið er það nokkuð of langt.
Einstaka þættir þess voru fal-
legir, þar sem heyra mátti bæði
skemmtilega stefjun og blæ-
brigði. String Song, eftir John
Frandsen, var annað verkið á
efnisskránni. String Song er
strengjakvartett og sveiflast
verkið á milli hefðbundinna lag-
gerðar og hljóma og nútíma
tóntækni. Verkið er vel unnið og
á köflum mjög skemmtilegt. Is-
lenska framlagið á þessum tón-
leikum var verk er höfundurinn,
Hilmar Þórðarson, kallar Húm.
Verkið er samið fyrir óbó, fagott
og selló og er ljóst í formi, að
nokkru tónalt og mátti heyra í
því ýmsar gamlar stefvinnsluað-
ferðir, eins og t.d. þrástefjun.
Eftir hlé voru flutt tvö verk
undir stjórn Guðmundar Em-
ilssonar, en hann hefur æst með
sér ungt fólk í að stofna íslenska
hljómsveit, sem hiklaust má
telja einhver ánægjulegustu tíð-
indi í annars mjög viðburðaríku
tónlistarlífi okkar Islendinga
undanfarið. Tuttugu og fimm
manna alislensk hljómsveit
ungmenna lék þriggja þátta verk
fyrir kammersveit og messó-
sópranrödd, eftir Anders Nord-
entoft. Verkið er þétt unnið og
áheyrilegt en ekki sérlega til-
þrifamikið. Söngkonan Bolette
Bruno Hansen átti erfitt með að
halda í við hljómsveitina.
Síðasta verkið á tónleikunum,
Impromptu, eftir Rolf Wallin,
var besta verkið á tónleikum
þessum, kraftmikið, leikrænt og
skemmtilegt verk. Söngkonurn-
ar þrjár, Kirsten Bjerga, Tor-
gunn Birkeland og Ninni Ritzau,
fluttu texta verksins af öryggi en
áttu þungan róður gegn sterkum
hljómi blásturshljóðfæranna og
slagverksins og mætti að ósekju
láta kvennakór syngja verkið.
Flytjendur, sem voru yfir fjöru-
tíu, áttu sinn þátt í að gera tón-
leikana skemmtilega, en fráleitt
að hægt sé að fjalla um hvern og
einn, svo að nægja verður einnig
hverjum og einum það sem öll-
um er ætlað.
Raftónleikar
Líklega er eins ástatt um raf-
tónlist og kammertónlist, að fáir
hafa öðlast þann þroska í hlust-
un, að finna sig í þessari einu
raunverulegu tónnýjung 20. ald-
arinnar. Þetta var áberandi á
raftónleikum UNM í Norræna
húsinu, því þar mættu nær að-
eins erlendir gestir, svo að ætla
má, að ungir íslenskir tónsmiðir
séu ekki ýkja áhugasamir fyrir
gerð raftónlistar. Raftónlist er í
raun og veru eina nýjungin, sem
20. öldin getur státað af á sviði
tónsköpunar og því er spáð, að
þegar tekst að smíða rafhljóð-
gerfil, sem nota má sem hljóð-
færi, þ.e. til að flytja tónverk á
hljómleikapalli, verði í rauninni
hægt að tala um upphaf raftón-
listar. Þátttaka flytjenda í sí-
felldri sköpun tónverka á tón-
leikum er veigamikill þáttur í
lifandi tengslum við hlustendur.
Endanleg gerð raftónverks, sem
á löngum tíma er raðað á tón-
band, hefur af mörgum verið tal-
in dauð gerð stirnaðrar tækni,
list fyrir vélmenni, sem líklega
verða þeir einu, er munu lifa af
ragnarrök atómaldarinnar. Und-
an því verður ekki vikist, að raf-
tónlist, sem nú er á tilraunastigi,
geti sem best verið sá frjóangi er
af muni spretta glæsileg tón-
sköpun, tónsköpun sem trúlega
enginn getur gert sér í hugar-
lund hvernig verði. Á raftónleik-
um UNM voru flutt þrjú rafverk,
fyrst Tapestry II, eftir William
Brunson. Verkið er mjög
skemmtilega unnið, fullt upp
með músik, fjölferli (kontra-
punkt) hugmynda og laust við
þolprófunartiltektir á hlustend-
um.
Annað verkið var Tape Piece
nr. 1, eftir Anders Hillborg.
Verkið er eins konar leikur með
tilbúna yfirtóna, hægferðugt og
blæþokkalegt verk.
Síðasta verkið var Slutfor-
bannelser, eftir Rolf Enström.
Verkið er langt og stórt í sniðum
en á köflum langdregið. Margt í
verkinu minnti á véla-hljóðheim,
sem vel má túlka sem ögrun
vélamenningar nútímans við
mannlíf, er á í vök að verjast,
eins og t.d. síðasti þátturinn, er
má túlka sem þórdunur þeirra
ragnarraka, er við öll berum til
dulinn ótta. Slutfarbannelser er
leikrænt og á köflum sterkt verk.
Kammertónleikar í Hamrahlíð
Þegar litið er yfir sögu tónsmíð-
innar á 20. öldinni og einnig með
hiiðsjón af þekkingu tónlistar-
manna á frumstæðri tónlist og
klassiskri tónlist utan marka
þeirra sem kallast Vesturlönd,
virðast meginmarkmið allrar
tónsköpunar vera leitin að frum-
leikanum. Þörfin fyrir að vera
frumlegur getur af sér óttann við
að verða ófrumlegur og með svipu
ófrumleikans yfir höfði sér, þorir
enginn að andæfa en allir láta
reka undan straumi hugmynda-
fræði og kenninga, er veitir ekki
aðra ánægju en vissu og öryggi
samhygðarinnar. Þessi samhygð
listskapenda er grunnur þeirrar
einangrunar sem háþróuð list
borgarsamfélags nútímans býr
við og vítahringurinn lokast í
fyrirlitningu listamanna á
ófrumlegri list og því fólki, er
ekki kann að meta það sem fag-
menn kalla góða list. Framþróun
hugmyndanna er nauðsynleg, hún
er hlutmengi í endurnýjun list-
málsins, hversu fráleit sem hug-
myndin kann að virðast við
fyrstu upplifun. Lauri Nykopp
flutti á tónleikum UNM, sl. föstu-
dag, frumsamið tónverk, er hann
skilgreinir sem grafiskt verk og
fyigdi efnisskránni teikning er
hann segir að sé rituð gerð verks-
ins. Þessi hugmynd, að leika tón-
Rituð gerð á grafisku tónverki eftir
Lauri Nykopp
verk eftir teikningu er mjög göm-
ul, svo Nykopp er þarna ófrum-
legur í hæsta máta og það sem
verra er, að tónverkið er líka
harla lítilfjörleg og ófrumleg
hugsmíð, sem flutt var þó af tölu-
verðri tækni. Tónieikarnir hófust
með verki eftir Yngve Sletlholm,
er hann nefnir Magma, ritað
fyrir píanó og var flutt vel af
Kristian Evensen. Það var þokki
yfir verkinu og leikið með ýmsar
skemmtilegar hugmyndir. Kaija
Saariaho átti þarna verk er hún
kallar Im traume og er ritað fyrir
cello og píanó. Verkið er í liefð-
bundnum „módernisma" þar er
mikið um glissando, bank á
hljóðfærin, „arpeggió effekta" á
píanóið, leikið fyrir neðan „stól-
inn“ á cellóinu, slegið á strengi
píanósins með bók og stappað á
pedal píanósins, allt gamlar
lummur, sem þó voru ekki
óskemmtilega framreiddar á
köflum. Þrjú verk eftir íslensk
tónskáld voru flutt á tónleikun-
um. Eftir Atla Ingólfsson flutti
J.K.Cheung Fung, Prelúdíu fyrir
gítar. Atli er tvítugur og á eftir
að ganga í gegnum svipugöng
skólalærdóms á sviði tónsmíði og
þá verður hægt að taka hann á
beinið. Sama má segja um sex-
hent píanóverk, eftir Helga Pét-
ursson, jafnaldra Atla, er hann
nefnir Klasa. Verkið er einfaldur
temaleikur, þar sem leikið er með
hljómklasa, fimmtóna tónstiga
og síslegnar nótur. Allt mjög
greinilegt og á köflum áheyrilegt.
Síðasta verk tónleikanna var svo
Brunnu beggja kinna björt ljós,
eftir Guðmund Hafsteinsson, sem
er viðamikið og vel unnið tón-
verk. Undirritaður hefur áður
fjallað um verkið, en einhvern
veginn var sú hugmynd nærstödd
að flutningur Óskars Ingólfsson-
ar, Noru Kornblueh og Snorra
Sigfúss Birgissonar hafi að þessu
sinni ekki verið eins vel heppnað-
ur og áður.
UNM-hátíð í Reykjavík:
Hljómsveitartónleik-
ar í Háskólabíói
Tónlist
Jón Þórarinsson
Flytjendur: Sinfóníuhljómsveit ís-
lands, stjórnandi Guðmundur Em-
ilsson. Einleikari Roger ('arlsson.
Efnisskrá:
Edward Reichel (Danmörk): Con-
figurations.
Karin Rehnquist (Svíþjóð): Strák.
Áskell Másson: Konsertþáttur fyrir
litla trommu og hljómsveit.
Hans Gefors (Danmörk): Slits.
Esa-Pekka Salonen (Finnland):
Giro.
Jan Sandström (Svíþjóð): Éra.
Það mun mega segja, að öll
þau verk, sem hér voru flutt, séu
athyglisverð hvert með sínum
hætti, og a.m.k. sum þeirra bera
höfundum sínum, sem eru á aldr-
inum 24—30 ára, hið bezta vitni.
Hinsvegar virtust sum þeirra í
lengsta lagi, og hefði siagkraftur
þeirra óefað orðið meiri, ef form-
ið hefði verið knappara. Tónleik-
arnir í heild hefðu líka tvímæla-
laust orðið áhrifameiri, hefðu
þeir verið styttri. Það er tak-
mörkum háð, hversu miklu af al-
geru nýmeti, sumu nokkuð tor-
meltu, áheyrandinn getur tekið
við í einu, án þess að eftirtekt
slævist og áhugi dofni. Hitt er
vorkunnarmál, þótt hátíðartón-
leikar af þessu tagi verði langir,
því að ungum tónskáldum liggur
margt á hjarta, og mörgu þarf að
koma að á slíkri hátíð, þar sem
kynna skal vaxtarbroddinn í
tónsköpun fimm þjóða.
Verk Edwards Reichel var
hæfilegur upptaktur þessara
tónleika, stutt, skýrt og skil-
merkilegt. Verkin eftir Karin
Rehnquist og Esa-Pekka Salonen
voru meiri í sniðum og að inni;
haldi, einkum hið síðarnefnda. í
verki Hans Gefors bar það til
nýlundu, að tveimur hópum blás-
ara var stillt upp frammi í sal, og
blasti þessi nýskipan við áheyr-
endum, þegar inn var komið eftir
hlé. Sú eftirvænting, sem þetta
kann að hafa vakið, snerist upp í
vonbrigði, því að verkið reyndist
vera langdregið og efnisrýrt.
Verk Jans Sandström var hins
vegar áhrifamikið og kunnáttu-
samlega unnið. En eftirminni-
legast verður mér frá þessum
tónleikum verk Áskels Mássonar.
Efnismeðferðin var hnitmiðuð og
markviss, og Roger Carlsson lék
einleikinn á litlu trommuna af
slíkri snilld, að þessi ambátt í
hljómsveitinni tók það forystu-
hlutverk, sem henni var ætlað,
með mikilli reisn og sýndi á sér
margar óvæntar hliðar.
Guðmundur Emilsson stjórn-
aði tónleikunum af miklum
myndugleik, og varð ekki annað
heyrt en að öll þessi verk, svo
ólík sem þau eru, fengju hina
beztu meðferð, þrátt fyrir naum-
an æfingatíma.
UNM-hátíð í Reykjavík:
Kammertónleikar
á Kjarvalsstöðum
Tónlist
Jón Þórarinsson
Þetta voru þriðju tónleikarnir
af tíu, sem haldnir eru á átta
dögum á þessari miklu hátíð
ungra norrænna tónskálda (Ung
nordisk musik festival), og voru
hér flutt sjö verk jafnmargra
höfunda frá öllum Norðurlönd-
um, meðal þeirra tvö íslenzk:
Strengjakvartett eftir Hauk
Tómasson og „In æternum“ fyrir
flautu og píanó eftir Mist Þor-
kelsdóttur.
Líklega er varla jafn „spenn-
andi“ að vera ungt tónskáld nú á
dögum og var fyrir svo sem 20
árum, meðan enn var hægt að
koma áheyrendum á óvart og
jafnvel hneyksla suma með ým-
iss konar óvæntum og óvenju-
legum uppátækjum. Ef marka
má þessa tónleika, virðist þörfin
fyrir þetta líka hafa rénað, jafn-
framt því sem erfiðara hefur orð-
ið að fullnægja henni. Hér voru
engir tilburðir hafðir til að koma
áheyrendum hastarlega á óvart.
Enginn kippir ser upp við það
lengur, þó að píanóleikari skríði
hálfur inn í hljóðfæri sitt og fitli
við strengina milliliðalaust í stað
þess að leika á nótnaborðið með
venjulegum hætti, né heldur þótt
strengjaleikari berji í belginn á
hljóðfæri sínu í stað þess að
strjúka strengina. Þetta hefur
verið gert of oft til þess að það
veki sérstaka athygli eða nokkur
óvenjuleg viðbrögð. Enda létu
þessir ungu höfundar sér yfir-
leitt nægja að tjá sig með nokkuð
hefðbundnum eða a.m.k. marg-
reyndum aðferðum, og varð ekki
annað heyrt en að þeir nálguðust
viðfangsefni sín af fyllstu alvöru
og einlægni. Engu að síður voru
verk þeirra mjög fjölbreytileg og
mörg hver ágætlega áheyrileg. Á
það ekki sízt við um íslenzku
verkin tvö, sem áður voru nefnd.
Af öðrum viðfangsefnum þóttu
mér áhugaverðust íburðarmikið
píanóverk eftir Jouni Kaipainen
(Finnland), pg verk eftir Niels
Rosing-Schow (Danmörk) og Sid-
ney Friedman (Svíþjóð). Gítar-
verk eftir Glenn Erik Haugland
(Noregur) virtist hversdagslegt í
þessu samhengi og strengja-
kvartett eftir Olli Koskelin
(Finnland) var fremur þurrleg,
en annars vafalaust vönduð
tónsmíð. Flytjendur voru þarna
fleiri en hér verði talið, allt ungt
fólk, en ákaflega vel verki farið á
sínu sviði.
Tónleikahald að Kjarvalsstöð-
um er mikilvægur þáttur í því
merka menningarstarfi, sem þar
fer fram, og dregur sjálfsagt líka
marga að öðrum þáttum þeirrar
starfsemi. Þessir tónleikar voru
mjög fjölsóttir eins og vænta
mátti, þegar nokkuð á annað
hundrað erlendra gesta, sem hér
er á UNM-hátíðinni, bætist við
þann trygga hóp áheyrenda, sem
jafnan sækir tónleika af þessu
tagi hér í Reykjavík.
Við slík tækifæri verður til-
finnanlegt, að ekki skuli vera
betur búið að tónleikahaldi að
Kjarvalsstöðum en raun ber
vitni. Þar vantar einkum hreyf-
anlega palla, sem nota mætti
fyrir tónleikasvið. Ný stjórn
Kjarvalsstaða ætti að taka það
mál til vinsamlegrar athugunar
og úrlausnar hið fyrsta. Þannig
mundu margir ánægjulegir
Kjarvalsstaðatónleikar verða
enn ánægjulegri, bæði fyrir flytj-
endur og áheyrendur.