Morgunblaðið - 28.12.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. DESEMBER 1982
Andrúmsloft
og minningar
að norðan
Hugleiðing um Ijós-
mgndabók fíallgríms
Einarssonar, Akur-
egri — eftir Steingrím
Sigurósson
Síminn hringdi eldsnemma að
morgni. Hvernig sem á því stóð,
flögraði að sú hugsun, að rösk-
leikamanneskja hlyti að eiga er-
indi. Stundum er eins og hægt sé
að finna á sér vissa hluti. Og þessi
upphringing hlaut að boða eitt-
hvað gott. Það hafði snjóað um
nóttina og aldrei betra að vakna
til hressandi vetrardags. Þegar
heyrnartólið var borið að eyranu,
sagði röskleg rödd með norðlenzk-
um áherzlum: „Góðan daginn,
Steini — þetta er Maggi Hall-
gríms. Mig langar til þess að gefa
þér bókina hans pabba."
„Komdu í morgunte, fóstri — þú
ert hvort eð er allra manna hvat-
astur.“ „Ég kem,“ segir Maggi.
Það er skapgerðaratriði að taka
daginn snemma — og það var líka
sérstakur karakter yfir þessari
heimsókn vinar að norðan, Magn-
úsar Hallgrímssonar, verkfræð-
ings og þess hins horska fjalla-
garps og safaríleiðangursmanns,
„ sem er eitt af mörgum börnum
Hallgríms heitins ljósmyndara á
Akureyri — þau voru ellefu tals-
ins úr tveim hjónaböndum.
Og þarna lá bókin allt í einu á
eldhúsborðinu og sýndist hin lag-
legasta. Hún geymir fjölmargar
ljósmyndir Hallgríms og spannar
yfir langt tímabil og ber titilinn
Akureyri 1895—1930. Bókin er
gefin út í samvinnu við afkomend-
ur listamannsins og skapandans
og sá niðjanna, sem lagt hefur
mikið af mörkum og sennilega
mest til þess að gera bókina glæsi-
lega úr garði, er dóttursonur Hall-
gríms, nafni hans Hallgrímur
Guðmundsson (einn hugsjóna-
manna í Torfu-samtökunum
m.m.); hann er sonur Olgu Hall-
gríms, sem einnig lagði ósleitilega
til sitt liðsinni og með ráðum og
dáð eins og Hallgrímur junior —
heiður sé þeim mæðginum og öðr-
um, sem lögðu hönd á plóginn.
Hallgrímur Einarsson tók ljós-
myndir í gamal-klassískum
Rembrandt-stíl, þá honum tókst
upp — og stíll hans er í andlegum
skyldleik við myndgerð Jóns heit-
ins Kaldals ljósmyndara, sem
upprunalega lagði stund á málara-
list úti í Dresden í Þýzkalandi.
Það hvarflar að manni sú hugsun
að ljósmyndarar sumir hér áður
fyrri hafi tekið fag sitt með sömu
ströngu grundvallar-lögmálum
listrænnar myndbyggingar og
kennd var löngum við beztu list-
akademíur í Evrópu — og raunar
hefur greinarhöf. það fyrir satt.
Hvað sem því líður, þá þarf ekki
annað en að fletta þessari bók,
sem upp að vissu marki er sýnis-
horn af auga og næmleik og leikni
og menningarkunnandi atvinnu-
Hallgrímur Einarsson ungur.
ljósmyndara síns tíma. Á hinn
bóginn er einhvers að sakna úr
minningum um andlitsmyndir eða
portret-gerð Hallgríms sáluga,
sem var einkar sýnt um að ná
fram skapgerðarlýsingu af fólki,
alls kyns fólki, í mannamyndum
sínum. Það er aðeins eitt verulega
glöggt sýnishorn af slíkri gerð
ljósmyndunar hans í allri bókinni
— það er myndin „Sjómaður“, sem
er snarlifandi og segir ótrúlega
mikið. Það er hrein „atelier"-
vinna, ef svo má að orði .kveða.
Þessu er ekki slegið fram til þess
að varpa rýrð á eða gera lítið úr
hinum myndunum — myndum af
fólki á vinnustöðum, beint úr líf-
inu og lífsbaráttu; lífinu í verzlun-
unum (þær voru gróflega margar
miðað við fólksfjölda á gömlu
Ak.); myndum frá sjúkrahúsi
(„Gudmanns Minde“); hrossa-
útskipun; heyskap; síldarsöltun;
vinafagnaði (Hallgr. sjálfum með
vini sínum Halldóri Gunnlaugs-
syni lækni sitjandi að skytningi
undir stoltum hlyni); vöruvali
Sápubúðarinnar (Magasin de
Nord) og mynd af elztu prent-
smiðjunni á Ak., sem kennd var
við Björn Jónsson.
Hallgrímur hefur gert interiör-
myndir, sem minna stundum á
franska málarann Bonnard;
myndir af öllum verzlununum með
útlenzku nöfnin, Braun, Hamburg,
Edinborg, Gudmanns Efterfölger;
og þá er mynd af skemmtiferða-
skipi á Pollinum (það vekur sér-
stakar minningar); og ekki má
gleyroa hesthúsi Caroline Rest;
mynd af konungskomunni, þar
sem Christian Rex X og Alexandr-
ina drottning stíga á land á Tul-
inius-bryggju 26. júní 1926 og
heiðurskempan Jón Sveinsson
bæjarstjóri (faðir Hrafns Jóns-
sonar — „Krumma" í Brautar-
holti) gengur þeim við hlið gler-
fínn með pípuhatt; og þá er ekki
síður gaman að mynd af föngu-
legum framleiðslustúlkunum í
veizlu, sem haldin var til heiðurs
dönsku konungshjónunum í það
sinnið. Og þá kemur allt í einu
mynd af liði ungra kattarslátt-
armanna ( það var og er enn til
siðs á Ak. „að slá köttinn úr tunn-
unni“ — það er hefð þar langt aft-
ur úr, trúlega að fengin frá dönsk-
um kaupmönnum, sem taldir eru
hafa mótað stílinn yfir „staðnum"
eins og margir vita). Á þeirri
mynd, sem er forvitnileg eins og
uppljóstran um margar þekktar
persónur, sjást andlit, sem þrátt
fyrir allt þekkjast á bak við grím-
una og dulargervið. Það er stór-
kostlegt. Svona má lengi telja.
Afkomendur Hallgríms heitins
voru svo rausnarlegir að gefa hin-
um íhaldsama Akureyrarbæ og þá
jafnframt fastheldna á menning-
arleifðir og hefðir, myndasafn,
plötur og myndavélar ljósmyndar-
ans og að auki sona hans, Krist-
jáns og Jónasar, sem báðir eru
komnir til feðranna. Þeir voru
báðir í sér umslagi sem listrænir
ljósmyndarar og kröfuharðir við
sjálfa sig í faginu.
Myndabók Hallgríms heitins
kom eins og forgjöf — jólaforgjöf
— inn á heimilið og flutti með sér
andrúmsloft og minningar að
norðan frá gömlu Akureyri. Það lá
við, að myndirnar, sem gefa á sinn
hátt þverskurðarmynd af Akur-
eyri, veittu lausn — gæfu ákveðna
hamingjukennd með aðeins örlitl-
um sársauka þó — til þess eins að
skerpa andlega bragðið af horfn-
um tímum. Þetta er merkileg saga
í myndum, með félagslegt og
menningarlegt inntak og gætt
manneskjulegum tón og ívafi —
raunsæileg einsog sönn kvikmynd,
sett saman úr ótal kyrramyndum.
Þrátt fyrir virðuleikablæ, sem
hlaut að koma fram í öllum þess-
um mörgu myndum af sérkennum
Akureyrar, götunum, húsunum
með sinn klassíska byggingarstíl
evrópska, þá iðar þessi blessaða
bók af lífi á sinn hljóðláta hátt,
þar sem hugur og hjarta Hall-
gríms Einarssonar eru á bak við
snertingu og handbragð manns,
sem vinnur eins og artisti til þess
að endurspegla sannleik um líf í
gamla kaupstaðnum fyrir norðan.
Gáfur og listrænn hagleikur og
skáldskaparnáttúra liggja í sum-
um ættum og þetta erfist eins og
annað. Hallgrímur var náskyldur
síra Hallgrími heitnum Péturs-
syni, síra Hallgrími Eldjárnssyni
og síðast en ekki sízt Jónasi Hall-
grímssyni listaskáldinu góða — og
þar þarf ekki fleiri vitnanna við.
Jón Stefánsson listmálari, sem
vann að listmálun sinni af bull-
andi gáfum og skarpri greind
(akademískur í hugsun í þokka-
bót) og Hallgrímur heitinn Ein-
arsson voru systkinasynir. Ólöf
móðir Jóns kúnstners og Einar
Thorlacius Hallgrímsson, verzlun-
arstjóri Gránuhöndlunar, voru
systkin — það er ein sönnun fyrir
því, að listhæfileikinn sé gen eða í
geninu og meðfæddur hæfileiki og
renni fram eins og heitt blóð-
streymi.
Þegar á heild er litið, er þetta
vel heppnuð bók og smekklega
unnin, yfirlætislaus, en þó gædd
kyrrlátri reisn. Það er líka kyrrlát
spenna í sumum myndanna eins og
Jón Stefánsson sagði eitt sinn í
spjalli í tímaritinu Líf og list,
sællar minningar, að væri hverri
mynd lífsnauðsynleg. Vonandi
verður framhald á þessari mynd-
verkabók Hallgríms Einarssonar.
Gesturinn í morgunteið á dög-
unum er horfinn til Austurríkis —
þar ætlar hann um jólin að stunda
skíði af lífs- og sálarkröftum með
eiginkonu sinni — og ef greinar-
höfundur þekkir hann rétt, þá eru
nú áreiðanlega að fæðast í hans
skarpa og skipulagslega verk-
fræðings-kolli þarna í snjónum
hátt uppi í Ölpunum nýjar og nýj-
ar hugmyndir um það, hvernig
eigi að heiðra minningu föður
hans, snillingsins, af þvi að héðan
í frá falla verk Hallgríms heitins
Einarssonar ekki í gleymsku.
stgr
Opið bréf til stjórnvalda frá Sófusi
Aiexanderssyni, bátsmanni á v/s Óðni:
Er stefnt að því að
leggja Landhelgis-
gæzluna niður?
— Er forsvaranlegt að láta tvö varðskip
vera bundin við bryggju á mesta hættu- og
slysatíma íslenzkra sjómanna?
Sófus Alexandersson
MIKIL er rausn fjárveitingavalds-
ins nú rétt fyrir jól, eins og sést á
fjárveitingum til ríkisfjölmiðlanna
og Landhelgisga>zlu. Kíkisfjölmið-
larnir fá 12 milljón króna hækkun
frá fjárlagafrumvarpi til að bæta
við einni rás i útvarpi og halda
sjónvarpinu opnu í júlímánuði og
er vel, en Landhelgisga-zlan fær 3
milljón króna hækkun til að halda
varðskipi tveimur mánuðum leng-
ur á sjó á næsta ári.
Tvö af fjórum varðskipum
okkar liggja nú bundin við
bryggju en tvö eru á sjó og þann-
ig hefur að verið undanfarin ár.
Mig langar að spyrja fjárveit-
ingavaldið hvort það telji þetta
forsvaranlegt núna í svartasta
skammdeginu þegar einn mesti
hættu— og slysatími íslenzkra
sjómanna er að ganga í garð? Sé
það svo er ekki mikill skilningur
íslenzkra stjórnvalda á hættum
þeim er sjómenn búa við á hafi
úti.
Mér er einnig spurn hvernig
stjórnvöld ætlast til þess að
Landhelgisgæzlan anni þeim
verkefnum sem hún á að gera
samkvæmt lögum um Landhelg-
isgæslu nr. 25 frá 1967, þegar
fjármagn er af svo skorn'um
skammti. í lögunum er yfirlýst
hlutverk Landhelgisgæzlunnar,
auk almennrar löggæzlu á ha-
finu umhverfis Island, jafnt inn-
an sem utan landhelginnar, að
veita hjálp við björgun úr sjáv-
arháska eða á landi, svo og að
annast aðkallandi sjúkraflutn-
inga:, að aðstoða eða bjarga bát-
um eða skipum sem kunna að
vera strönduð eða eiga í erfið-
leikum, ef þess er óskað:, að
veita afskekktum stöðum eða
byggðarlögum nauðsynlega
hjálp eða aðstoð, þegar eðlilegar
samgöngur bregðast. Hér er að-
eins upptalið fátt eitt, því auk
þessa á Landhelgisgæzlan að
annast og taka þátt í ýmis konar
rannsókna— og eftirlitsstörfum.
Á sama tíma og flest lönd í
kringum okkar efla strandgæzlu
sína, þá drögum við úr henni. Á
sama tíma og við fögnum undir-
ritun hafréttarsáttmála Samein-
uðu þjóðanna þar sem fengin er
alþjóðleg viðurkenning á þeim
miklu auðæfum sem eftirlitssv-
æði Landhelgisgæzlunnar, —
hafið umhverfis Island, — hefur
að geyma, þá láta íslenzk stjórn-
völd tvö af varðskipunum okkar
liggja bundin við bryggju. Heitir
þetta ekki að spara eyririnn en
henda krónunni? Þá er hlutur
sjómanna í öflun þess fjár, sem
fjárveitingavaldið skammtar úr
hnefa á þennan hátt, ekki hvað
minnstur. Þrátt fyrir þá stað-
reynd hlýtur það að vera
kappsmál hverrar þjóðar að
veita þegnum sínu allt það ör-
yggi sem unnt er. Hvernig sem
litið er á málið þá virðist skiln-
ingur stjórnvalda á starfsemi
Landhelgisgæzlunnar vægast
sagt takmarkaður. Væri ekki al-
veg eins gott að leggja hana
niður og sýnist mér allt stefna í
að það gerist sjálfkrafa með
þessu áframhaldi.
Sófus Alexandersson
bátsmaður v/s Óðni
Qpið bréf til fjármálaráðherra:
Jólin 1982
Hátíðarþankar smáfuglanna
Kæri herra fjármálaráðherra!
Gleóilega hátíð!
Eftir að hafa verið úti og gefið
snjótittlingunum korn á hjarnið,
þá líður mér betur.
Sjálf er ég ein af smáfuglum
þjóðfélagsins. Einstæð móðir með
5 börn á aldrinum 5—14 ára. Tekj-
ur mínar sl. ár voru 33.700.— + kr.
41.915 í meðlag og kr. 15.603 í
mæðralaun. Aðstæður setja mér
þau takmörk að geta ekki unnið
nema hálfan daginn og satt að
segja tel ég mig orðna hálfgerðan
sérfræðing í „aurastrekkingum"
(Býð hér með fram aðstoð til ráðu-
neytisins, ef á þarf að halda).
Það gladdi mig ósegjanlega,
þegar fréttir bárust um, að loks
skyldi viðhaft réttlæti — og lág-
launafólk fengi smá uppbót á laun
sín, sem þó ekki duga. í rausn-
arskap mínum ákvað ég því að
teygja krónurnar fyrir nauðþurft-
um, samkvæmt venju, en láta lág-
launauppbæturnar renna óskertar
til jólagjafakaupa fyrir börnin
mín, þau eiga það skilið.
Tíminn leið, jólin nálguðust.
Allt í kring um mig var fólk, sem
fékk umslög frá fjármálaráðu-
neytinu, margir alveg steinhissa.
Þeir vissu ekki að þeir væru svona
illa á vegi staddir — en ég fékk
ekki neitt. Lengi vel skellti ég
skuldinni á póstþjónustuna, en
þar kom daginn fyrir Þorláks-
messu að ég kannaði málið á rétt-
um stöðum. Þar var mér tjáð af
mikilli kurteisi að því ætti ég ekki
rétt á neinum bótum, því ég væri
fyrir neðan lágmark í tekjum. —
Frábært. — Hvar grófuð þið upp
þvílíkt kerfi?
Eftir að mestu sárindin hurfu
úr brjóstholinu og ég hafði af
veikum mætti reynt að skýra fyrir
börnunum mínum, að við værum
svo neðarlega í mannfélaginu að
við ættum ekki einu sinni rétt á
láglaunabótum, þá settist ég niður
og hugsaði málið. — Ég er svo
lánsöm að vera alin upp við, að
reyna að koma auga á ljósu punkt-
ana í lífinu, jafnvel þó þeir séu
stundum agnarlitlir — þetta hefur
fleytt mér yfir marga erfiðleika.
— Kannske gat ég bara verið stolt.
— Á íslandi hefur það fram til
þessa ekki þótt neitt til hrósa sér
af að þiggja ölmusu, en ekki hafði
mig samt órað fyrir að ég með
mína ómegð ætti eftir að verða
einn af máttarstólpum þjóðfélags-
ins. í þeirri von að þetta framlag
mitt (að fá ekki láglaunabætur)
megi verða þjóðarbúinu til hjálpar
og ef til vill forða skútunni frá að
verða hirt upp í skuld hjá ein-
hverju stórveldinu, þá óska ég yð-
ur gleðilegs nýárs.
F.h. smáfuglanna.
Virðingarfyllst
Þórunn Christiansen,
Miklabergi, v/ Hafnarfjörð.