Morgunblaðið - 11.02.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir Guðmi. Halldórsson
Walesa ræðir við
vestræna blaðamenn
lega verður fleirum sleppt þegar
páfi kemur í heimsókn síðar á
árinu. Jaruzelski hefur sagt að
Pólland verði áfram kommún-
istaríki, en umbótum verði aftur
komið á þegar meiri ró komist á,
og stuðningsmenn umbóta hafa
haldið velli í kommúnistaflokkn-
um. Hagræðingu hefur verið
haldið áfram í efnahagsmálum.
Yfirvöld reyna stöðugt að
treysta sig í sessi. Síðasta ráð-
stöfun þeirra í þá átt er stofnun
samtakanna Pron (Ættjarðar-
hreyfingar þjóðlegrar viðreisn-
ar) í því skyni að lægja ólguna í
landinu, en viðbrögð almennings
við stofnun þeirra einkennast af
tortryggni. Samtökin eiga að
vera eins konar „stuðari" „litla
mannsins" gegn hrokafullum
VETUR í VARSJÁ
FIMM Samstöðu-leiðtogar, sem fara huldu höfði, hafa boðað áframhald-
andi baráttu gegn stjórn Jaruzelskis hershöfðingja í Póllandi og undir-
búning hugsanlegs allsherjarverkfalls í stefnuskrá, sem þeir hafa dreift.
Peir hvetja til róttækra breytinga í félagsmálum, efnahagsmálum og
stjórnmálum, en segja að slíkura breytingum verði að koma til leiðar
smám saman til að valda ekki truflunum í samskiptunum við Sovétríkin.
Leiðtogarnir segja að vilji til tilslakana yrði túlkaður sem veikleikamerki
og mundi lengja lífdaga kúgunarstjórnarinnar.
embættismönnum. En miðað við
fyrri reynslu er þetta aðeins enn
ein tilraun til að auka áhrif
kommúnistaflokksins og þessi
tilraun verður líklega ekki lang-
líf. Þing samtakanna verður
haldið í maí og þá verður stefnu-
skrá þeirra lögð fram.
Leiðtogarnir, sem undirrita
stefnuskrána — Zbigniew
Bujak frá Varsjá, Bogdan Lis frá
Gdansk, Wladyslaw Hardek frá
Kraká, Jozef Pinior frá Wroclaw
og Eugeniusz Szumiejko —
ganga lengra en Lech Walesa,
fyrrverandi aðalleiðtogi Sam-
stöðu, sem lét þau orð falla um
stefnuskrána að hann væri sam-
mála markmiðum hennar, en
ekki þeim baráttuaðferðum, sem
þar væru boðaðar. Til dæmis
kvaðst hann ekki fylgjandi alls-
herjarverkfalli að svo stöddu,
þótt sú skoðun sín kynni að
breytast.
Samstöðuleiðtoga greinir
þannig á um hvaða leiðir skuli
fara næst og þeir eiga undir
högg að sækja. Handtökur hafa
höggvið skörð í raðir þeirra og
vinsældir þeirra hafa greinilega
dvínað. Þeirri skoðun virðist
hafa vaxið fylgi að það verði að-
eins vatn á myllu harðlinuafla í
kommúnistaflokknum ef þeir
halda áfram örvæntingarfullri
baráttu sinni og kaþólska kirkj-
an hefur tekið hófsamari af-
stöðu. Enn eru 1.000 manns í
haldi vegna brota á herlögum,
sumir ákærðir fyrir glæpi gegn
ríkinu, og mörgum frelsisskerð-
ingum hefur ekki verið aflétt,
þótt herlög hafi verið felld úr
gildi.
Yfir stendur svo róttæk
hreinsun listamanna, mennta-
manna og stjórnarandstöðuleið-
toga að forstöðumaður Aspen-
stofnunarinnar í Bandaríkjun-
um, Zygmunt Nagorski, heldur
því fram að afleiðingarnar geti
orðið hættulegri og víðtækari en
afleiðingar hreinsananna á Stal-
ínstímanum og tilgangurinn sé
enginn annar en sá að „breyta
Póllandi úr leppríki í nýlendu".
Hreinsuninni stjórnar Mieczysl-
aw Rakowski varaforsætisráð-
herra, sem hefur lengi verið tal-
inn fulltrúi hins „frjálslynda"
arms kommúnistaflokksins.
Ýmsum aðferðum hefur verið
beitt til að lama stjórnarand-
stöðuna. Talsvert margir pró-
fessorar, rithöfundar, leikarar,
kvikmyndaleikstjórar og aðrir,
sem eru taldir hættulegir ríkinu,
hafa hrökklazt úr landi. Þeim
hefur verið sagt að þeir eigi enga
framtíð fyrir sér í Póllandi og
þeir hafa verið sviptir atvinn-
unni og skömmtunarseðlum sín-
um. Fjölskyldur þeirra hafa sætt
áreitni og börnin hafa verið
svipt tækifærum til menntunar.
Síðan hefur þessum mennta-
mönnum verið boðin vegabréf
gegn því að þeir komi aldrei aft-
ur til Póllands. Þeirri aðferð hef-
ur einnig verið beitt að kveðja
menn í herinn — t.d. talsvert
marga þeirra sem voru látnir
lausir eftir afnám herlaga. Á
þennan hátt hefur verið grafið
undan Samstöðu með því að
svipta hreyfinguna leiðtogum
sínum úr hópi menntamanna.
Efnahagsástandið er ennþá
bágborið — gífurleg hækkun
hefur orðið á verði matvöru og
matvælaskömmtun heldur
áfram. Viðskiptaráðherrann,
Tadeusz Nestorowicz, viður-
kenndi nýlega að Pólverjar
þyrftu að flytja inn fjórar millj-
ónir lesta af korni á þessu ári.
Vegna slæmrar kartöfluupp-
skeru í fyrra er líklegt að kjöt-
framleiðsla minnki um einn
fimmta á þessu ári. Matvæla-
neyzla minnkaði um einn sjötta í
fyrra, enda var verð á matvælum
hækkað um 300% í febrúar (við
það styttust a.m.k. biðraðirnar).
Rauntekjur lækkuðu um
a.m.k. 40% í fyrra, en fara nú
hækkandi á sama tíma og vöru-
framboð eykst hægt, og í fyrra
minnkaði iðnaðarframleiðsla um
2%. Meiri verðhækkanir virðast
nauðsynlegar á þessu ári, þótt
verð á matvælum verði líklega
ekki hækkað. Hins vegar hefur
kolaframleiðsla aukizt um 26
milljónir lesta og sykurfram-
leiðsla virðist hafa slegið fyrri
met.
Stjórn Jaruzelskis hefur sagt
að hún búist við margra ára bar-
áttu við andspyrnuöfl í Póllandi
þrátt fyrir afnám herlaga.
Ástandið gæti verið verra: þrátt
fyrir hrottaskap lögreglu er ekki
haldið uppi hreinræktaðri
ógnarstjórn, mannfall hefur ver-
ið lítið, Walesa og aðrir fangar
hafa verið látnir lausir og senni-
Hugmyndin með stofnun Pron
er að samtökin verði eins konar
öryggisventill og taki upp vissa
þætti úr starfsemi Samstöðu,
sem eru jákvæðir að dómi yfir-
valda. Leyfa á óánægju að koma
upp á yfirborðið án þess að
kommúnistakerfinu sé ógnað.
En samtökin verða að sýna að
starf þeirra beri ávöxt til þess að
öðlast tiltrú fólks, einkum fólks
innan við þrítugt, sem er rúmur
helmingur þjóðarinnar. Það geta
þau ekki með því að beita yfir-
völd þrýstingi eins og Samstaða
gerði — það eina sem þau geta
gert er að senda frá sér áskoran-
ir.
Kaþólska kirkjan hefur ekki
viljað lýsa yfir stuðningi við
Pron, þótt hún sé hlynnt þeirri
hugmynd að baráttuþrek þjóðar-
innar verði eflt. Kirkjan vill
forðast að almenningur komist á
þá skoðun að hún styðji við bak-
ið á samtökum, sem geti reynzt
eins konar Trójuhestur komm-
únista. Á meðan þessu fer fram
er unnið að því að stofna deildir
Pron víða um Pólland með hjálp
þekkts fólks á hverjum stað, t.d.
þjálfara knattspyrnufélaga,
skátaforingja og stríðshetja.
Gefið er í skyn að Pron geti
hjálpað mönnum utan kommún-
istaHokksins til að bjóða sig
fram í byggðakosningum og
flokksstarfsmenn láta lítið á sér
bera.
Almenningur er greinilega
fullur efasemda í garð hinna
nýju samtaka. En stjórnin hefur
yfir ýmsum öðrum vopnum að
ráða til að treysta völd sín. Al-
gengast er að peningum sé beitt,
en kúgunaraðgerðir eru áhrifa-
mesta aðferðin. Enn hafa and-
spyrnuöflin ekki verið brotin á
bak aftur, en þrátt fyrir sterka
andspyrnustrauma er ekki hægt
að útiloka þann möguleika að
Pólverjar hljóti sömu örlög og
Tékkar á sínum tíma. Pólverjum
finnst þeir vera hjálparvana,
þeim finnst umheimurinn hafa
snúið við þeim baki, en þeir hafa
ekki gefið upp alla von. Þetta á
einkum við um unga fólkið, sem
er staðráðið í að breyta þjóðfé-
laginu, þótt síðar verði.
Vetrar-Gilwell á
Akureyri um páskana
ÁKVEÐIÐ hefur verið að halda
vetrar-Gilwell 1983 dagana 27. mars
til 4. aprfl nk. við Akureyri. Tæp tvö
ár eru síðan síðasta Gilwell nám-
skeið var haldið að Úlfljótsvatni.
Gilwellnámskeiö eru fyrir skátafor-
ingja er náð hafa 18 ára aldri. Nauð-
synlegt er að þátttakendur hafi ein-
hverja foringjareynslu að baki og
æskilegt að þeir hafl áður tekið þátt
í foringjanámskeiði.
Hugmyndin að Gilwell-þjálfun
kom frá Baden Powell, stofnanda
skátahreyfingarinnar. Hann
hugsaði sér að árangursríkt væri
að safna saman foringjum til
lengri útilegu, og tengja saman
foringjafræði og upplifun í skáta-
starfi. Fyrsta námskeiðið var
haldið í Gilwellpark 1919. Fram til
1969 var öllum Gilwell-námskeið-
um stýrt frá Gilwellpark. Fyrsta
Gilwell-námskeiðið á Islandi var
haldið 1959 - að Úlfljótsvatni.
Björgvin Magnússon D:C.C. var
helsti máttarstólpinn í Gilwell-
-skólanum, sem annaðist þjálfun-
ina hérlendis fram til 1973. Síð-
ustu ár hefur foringjaþjálfunar-
ráð haft forgöngu um Gilwell-
þjálfun, segir í fréttatilkynningu
frá skátahreyfingunni.
Áhrif hvalveiðibannsins:
Hrefnuveiðarnar
hafa stöðvað héðan
hreinan fólksflótta
— segir Ragnar Guðmundsson bóndi á Rrjánslæk
„ÞETTA hvalveiðibann kemur mjög
illa við okkur hér, enda hefur allt hér
miðast við hrefnuveiðarnar undan-
frin ár,“ sagði Ragnar Guðmundsson
bóndi á Brjánslsk í Barðastrandar-
sýslu í samtali við blaðamann Morg-
unblaðsins í gær. „Hrefnuveiðarnar
og vinnsla kjötsins hefur verið aðal-
þátturinn í uppbyggingu staðarins
hér á Brjánslæk," sagði Kagnar
ennfremur, „þetta hefur orðið þunga-
miðja atvinnulífsins hér um slóðlf.
Árlega höfum við veitt 60 til 80
dýr og við höfum flutt út vel á
annað hundrað tonn af kjöti, en
þetta fer mest allt á utanlands-
markað, til Japan nánar tiltekið.
Japanir hafa fylgst mjög vel með
því hvernig kjötið er unnið, og oft
verið með menn hér til að fylgjast
með. Verðmæti framleiðslunnar er
breytilegt eftir árum, og ekki gott
að áætla fram í tímann, en ætli
megi ekki reikna með um 3 millj-
ónum króna í útflutningsverð-
mæti. Hér hafa 15 til 20 manns
haft atvinnu í tvo tl þrjá mánuði á
sumrin, og færri allt árið. Bátarnir
sem hér hafa lagt upp hafa verið
tveir, báðir frá Isafirði."
— Og uppbyggingin hefur öll
miðast við hrefnuveiðarnar?
„Já, eingöngu. Það er tiltölulega
stutt síðan þessar veiðar hófust
hér, en þær hafa orðið mjög mik-
ilvægar. Það var hér gamalt slát-
urhús, sem var endurbætt og byggt
við, og síðan hefur þetta verið
stækkað smám saman, og á vet-
urna vinnum við skelfisk hér.
Þetta áfall í hvalmálunum er ákaf-
lega beiskur biti fyrir okkur að
kyngja. Hér hefur ekki síst verið
treyst á hrefnuna vegna samdrátt-
ar á öðrum sviðum: Samdráttur
hefur orðið í landbúnaði, niður-
skurður á sauðfé vegna riðuveiki,
fallandi verð á grásleppuhrognum,
og svo fáum við tiltölulega lítið af
skelinni, sem aðallega er unnin í
Stykkishólmi. Tilkoma hrefnu-
vinnslunnar varð því til að stöðva
héðan hreinan fólksflótta.
Við biðum spennt eftir niður-
stöðum málsins á Alþingi, og ég
held að enginn hafi átt von á þess-
um niðurstöðum í raun og veru.
Enda er þetta endaleysa, að
minnsta kosti að svo miklu leyti
sem snýr að hrefnuveiðunum. Hér
úti í bugtinni eru til dæmis veidd
um 50 dýr árlega á mjög litlu
svæði, og miðað er við það er
óhemju mikið af henni við landið.
Enda hefur margt einkennilegt
komið upp í sambandi við þetta
mál, það einkennilegasta var þó að
heyra til Eyþórs Einarssonar, sem
ekkert gat rætt um annað en fisk-
markaðina, þótt hann væri tals-
maður náttúruverndarmannanna.
Það er til marks um þetta mál allt
að talsmaður náttúruverndar-
manna hugsaði aðeins um markað-
ina!“
— Og hver verður nú framtíðin
hjá ykkur; er Flóki hf. sem vinnur
hrefnuna, nú búinn að vera?
„Enn hafamenn nú lítið hugsað
um hvað verður þegar fram í sæk-
ir, en ég trúi því varla að af þessu
verði. Við erum ekki svo svartsýnir
enn, að við teljum þessum veiðum
lokið! Ég trúi því ekki að hrefnu-
veiðarnar líði undir lok, hrefnan er
ekki inni á þessu „hvalakorti", og
hér kemur það ekkert málinu við,
þótt aðrir hvalastofnar séu þverr-
andi,“ sagði Ragnar að lokum.