Morgunblaðið - 11.02.1983, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1983
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1983
21
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 150 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 12 kr. eintakiö.
Bush snf r heim
Tíu daga ferð George
Bush, varaforseta
Bandaríkjanna, til sjö Atl-
antshafsbandalagslanda í
Evrópu lauk í gær. Tilefni
ferðarinnar var að treysta
samhug Bandaríkjanna og
öflugustu bandamanna
þeirra í Evrópu í upphafi
þess árs, sem mörgum þykir
skipta sköpum fyrir Atl-
antshafsbandalagið. Hina
örlagaríku stöðu sem mynd-
ast hefur í samskiptum
Bandaríkjanna og Vestur-
Evrópu má rekja til þess að
nú í ár mun á það reyna
hvort með samkomulagi
verður unnt að fá Sov-
étmenn til að fjarlægja all-
ar meðallangdrægar kjarn-
orkueldflaugar sínar, sem
ógna Vestur-Evrópuþjóðum,
en koma fyrir bandarískum
kjarnorkueldflaugum í
Vestur-Evrópu ella. Banda-
ríkjastjórn hefur lagt fram
tillögu um niðurrif meðal-
langdrægra eldlauga í heim-
inum öllum. í Berlín las
George Bush opið bréf til
Evrópubúa frá Ronald
Reagan, Bandaríkjaforseta,
sem sagðist reiðubúinn að
hitta Júrí Andropov, leið-
toga Sovétríkjanna, á fundi
og rita undir yfirlýsingu
sem bannaði tilvist meðal-
langdrægra kjarnorkueld-
flauga um víða veröld. Áður
en sólarhringur var liðinn
hafði Andropov hafnað
þessari hugmynd.
Þótt athyglin beinist að
Evrópukjarnorkuvopnunum
er mun meira í húfi en þau,
þegar ferð George Bush er
metin. Sovétmenn lifa í
þeirri von að með áróðri og
blíðmælgi takist þeim að
hafa þau áhrif á almenn-
ingsálit á Vesturlöndum, að
samningsstaða Bandaríkja-
manna í afvopnunarviðræð-
unum í Genf sé eyðilögð.
Áróður Sovétmanna miðar
að því að íbúar Vestur-
Evrópu hafni bandarísku
kjarnorkueldflaugunum og
geri þar með að engu hótun-
ina um að þeim verði komið
fyrir fallist Sovétmenn ekki
á „núll-lausnina“. Takist
Sovétmönnum þetta hafa
þeir í raun náð þeirri stöðu
að með yfirburðum í vopna-
búnaði geti þeir skipað
Vestur-Evrópuþjóðum fyrir
verkum. Kremlverjar væru
þá komnir í óskastöðu
sérhvers herveldis, að geta
náð sínu fram í krafti hern-
aðarlegra yfirburða án þess
að grípa til vopna.
Hér er því gífurlega mikið
í húfi fyrir þjóðir Vestur-
landa annars vegar og
valdhafana í Kreml hins
vegar. í þingkosningunum í
Vetur-Þýskalandi sem fram
fara 6. mars næstkomandi
er tekist á um bandarísku
eldflaugarnar og þar með
um það hvort almenningur í
vestrænu lýðræðisríki lætur
útsendara Kremlverja róa í
sér. Ef kröfur friðarhreyf-
inganna um einhliða af-
vopnun Vesturlanda hefðu
ráðið stefnu stjórnvalda
hefðu Sovétmenn aldrei ljáð
máls á því að fækka SS-20-
-eldflaugum sínum eins og
þeir hafa þó gert í viðræð-
unum í Genf. Verði það
sjónarmið ofan á í Vestur-
Evrópu, að ekki skuli reistar
skorður við vígbúnaðaræði
Kremlverja mun það halda
áfram hömlulaust og þeir
seilast til meiri áhrifa í lýð-
ræðisríkjunum.
Af yfirlýsingum sem
George Bush gaf í London
áður en hann sneri heim til
Washington má ráða að
hann er bjartsýnn að lok-
inni ferð sinni og viðræðum
við stjórnarleiðtoga. Vara-
forsetanum hefur og tekist
að koma viðhorfum Banda-
ríkjastjórnar til skila við
evrópskan almenning. Um
áhrifin skal engu spáð á
þessari stundu, en ljóst er
að við samningaborðið verð-
ur ekki fallið frá „núll-
lausninni“ fyrr en í fulla
hnefana og nái hún ekki
fram kann að takast sam-
komulag um fækkun sov-
ésku eldflauganna og viðun-
andi gagnráðstafanir í
Vestur-Evrópu.
„Framsóknarmenn“ sameinast
Ragnar Arnalds, fjár-
málaráðherra, lýsti því
yfir í Tímanum, málgagni
framsóknarmanna, í gær, að
hann gerði ágreining í þing-
flokki Alþýðubandalagsins
vegna kjördæmamálsins.
Falla viðhorf Ragnars vafa-
laust saman við sjónarmið
Páls Péturssonar, þing-
flokksformanns Framsókn-
ar, sem talaði fjálglega um
framsóknarviðhorfin í út-
varpinu á þriðjudag. Blaða-
mönnum Tímans hafa lík-
lega verið gefin um það
fyrirmæli að leita með log-
andi ljósi að „framsóknar-
mönnum" í þinginu og fá þá
til að vitna á forsíðu mál-
gagnsins. Verður það vafa-
laust hinn fríðasti flokkur
að lokum en harla fylgislít-
ill, enda keppikefli hans að
komast inn á þing með sem
fæst atkvæði að baki án til-
lits til sjónarmiða fjöldans.
í gær var framhaldiö í Hæstarétti málflutningi í málum fjór-
menninganna, sem sátu að ósekju í gæzluvarðhaldi fyrri hluta
árs 1976 í sambandi við svonefnt Geirfinnsmál. Fjórmenn-
ingarnir, Einar G. Bollason, Magnús Leópoldsson, Sigurbjörn
Eiríksson og Valdimar Olsen fara allir fram á háar skaðabætur
frá ríkissjóði. Málflutningnum í öllum málunum lauk í gær. Hér
fer á eftir endursögn frá málflutningnum í gær.
Valdimars. Með þessum orðalagi,
sagði Gunnlaugur, að verið væri að
segja það beinum orðum, að dómar
Hæstaréttar í Reykjavík nægðu
ekki til að hreinsa mannorð Valdi-
mars, heldur aðeins háar bætur.
Málflutningi í máli Einars Gunnars
Bollasonar gegn fjármálaráðherra f.h.
ríkisssjóðs var fram haldið í Hæsta-
rétti í gærmorgun. Lögmaður aðal-
áfrýjanda, ríkissjóðs, Gunnlaugur
Claessen, hélt ræðu sinni áfram, en
gera varð hlé á henni á miðvikudag.
í síðari ræðu sinni á miðvikudag
vísaði Gunnlaugur til dóma í sam-
bærilegum málum, þ.e. gæsluvarð-
hald að ósekju, í Noregi. Var það
niðurstaða dómstóla þar í landi, að
einungis bæri að greiða sannanlegt
tjón vegna vinnutaps, ekki annan
miska. Lagði hann fram skjöl frá
ríkissaksóknaranum í Noregi því til
stuðnings.
Smáatriðatínsla
Gunnlaugur sagði allt of mikið
gert úr einstökum smáatriðum í
máli Einars. Allt væri tínt til og
reynt að gera sem mest úr hverju
atriði. Undirstrikaði hann, að
hneisa Einars hefði verið tímabund-
in og hann hefði fengið mannorð
sitt hreinsað að fullu. Sagði Gunn-
laugur ennfremur, að hann teldi að
Einar Bollason hefði ekki fjártjón
af gæsluvarðhaldinu þar sem hann
hefði haldið launum sínum.
Er hann hóf mál sitt að nýju í
gærmorgun sagði hann, að við
framreiknun bótakrafa hefði upp-
runanlega verið stuðst við meðal-
talsvísitölu þess árs er dómur gekk.
Taldi hann ennfremur í ljósi þess og
annarra málsatriða, að hrópandi
ósamræmi væri í kröfum gagnáfrýj-
anda, þegar tekið væri tillit til fyrri
bótagreiðslna í málum svipaðs eðlis.
í hnotskurn, sagði Gunnlaugur,
að Ingvar Björnsson væri í mál-
flutningi sínum að fara fram á, að
öllum hingað til viðurkenndum
sjónarmiðum væri varpað fyrir róða
með það fyrir augum að fá fram
eins háar bætur og kostur væri
skjólstæðingi sínum til handa.
Einstætt mál
Ingvar Björnsson mótmælti í síð-
ari ræðu sinni samanburði á fyrri
fordæmum Hæstaréttar vegna bóta
vegna gæsluvarðhalds að ósekju.
Sagðist Ingvar vilja leggja áherslu á
það fjártjón og þann miska, sem
skjólstæðingur sinn hefði orðið
fyrir. Aðbúnaðurinn í fangelsinu
hefði verið lélegur og þar hefði verið
hart lagt að honum að játa á sig
glæp, sem hann átti enga aðild að,
auk þess sem honum hefði verið
meinað að hafa samband við lækni
og prest.
„Þetta mál er svo sérstakt, að
ekki verður líkt við nein önnur mál,
sem upp hafa komið á síðari tímum
á íslandi," sagði Ingvar að endingu
og endurtók þau ummæli sín, að
tekið yrði tillit til þessa við ákvörð-
un bótagreiðslna.
Háar bætur,
hreinsað mannorð?
Þvínæst var mál Valdimars Olsen
tekið fyrir. Gunnlaugur Claessen
flutti það fyrir hönd ríkissjóðs, eins
og reyndar öll málin fjögur, en Haf-
steinn Baldvinsson flutti málið fyrir
hönd Valdimars Olsen og Jóns G.
Zoega, að svo miklu sem málið
snerti hann.
í ræðu sinni krafðist Gunnlaugur
þess, að áfrýjun dómsins yrði
hnekkt og að bótagreiðslur og
málssóknarlaun yrðu lækkuð í mikl-
um mæli. Þá krafðist hann niður-
fellingar málskostnaðar fyrir hér-
aði og Hæstarétti.
Að öðru leyti vísaði hann í flest-
um tilvikum til máls síns í fyrradag,
er hann rakti málsatvik í máli Ein-
ars G. Bollasonar. Hann gerði hins
vegar að umtalsefni þá staðreynd,
að Valdimar , Olsen hefði haft
skammbyssu undir höndum á heim-
ili sínu án tilskilinna leyfa og það
hefði ekki orðið til þess að styrkja
líkurnar hinum grunaða í hag.
Þá vakti Gunnlaugur máls á orða-
laginu, þar sem sagði að verulegar
bætur gætu undirstrikað sakleysi
Máli sínu lauk hann með því að
viðurkenna bótaskyldu, en lagði
jafnframt áherslu á, að ekki hefðu
verið hafðir í frammi tilburðir af
hálfu gagnáfrýjanda, Valdimars
Olsen, að tíunda þann miska, sem
hann hefði orðið fyrir.
Tæp 500 þúsund í bætur
Hafsteinn Baldvinsson hóf mál
sitt á að krefjast þess, að hinn
áfrýjaði dómur yrði staðfestur og
skjólstæðingi sínum greiddar bætur
að upphæð kr. 497.688.75, auk 13%
vaxta frá 26. janúar 1976 til 21. maí
sama ár, 16% vaxta frá þeim degi
til 21. febrúar 1978, 19% vaxta frá
Þá hefði nafn hans ekki borið á
góma hjá Erlu fyrr en 3. febrúar.
Augljóst væri því, að utti samantek-
in ráð þeirra þriggja Væri að ræða.
Hafsteinn sagði ennfremur, að sú
afstaða, sem fram hefði komið í til-
kynningu Sakadóms þegar gæslu-
varðhaldinu lauk, hefði verið sett
fram á særandi hátt og hún hefði
engum tilgangi þjónað. í ofanálag
hefði ferðafrelsi verið skert að
ástæðulausu í kjölfar gæsluvarð-
haldsins.
Verulegt miskatjón
Ljóst sagði Hafsteinn vera, að
það sem bæta beri sé fjárhags- og
miskatjón það er skjólstæðingur
hans varð fyrir meðan á 105 daga
gæsluvarðhaldi stóð. Að auki hefði
umbjóðandi sinn sætt skertu ferða-
frelsi í 50 daga eftir að gæsluvarð-
haldi lauk og hann verið undir al-
mennu Iögreglueftirliti.
Megintjónið taldi Hafsteinn vera
þann miska, sem gæsluvarðhaldið
hefði valdið skjólstæðingi sínum.
Veruleg sérstaða hefði valdið því, að
tjón hans af völdum atvinnumissis
hefði ekki orðið það er ætla hefði
mátt. Hefði hann unnið þannig
vinnu, að unnt var að skjóta verk-
Aldrei
mælt
hversu
djúpt rógurinn risti
Síðumúlafangelsi að innan og utan, en þar dvöldu fjórmenningarnir í gæzlu-
varðhaldi í 90—105 daga árið 1976.
mál, og fyrir utan fjölmiðla yrði það
aldrei mælt hversu djúpt sögusagn-
irnar og rógurinn risti, og enn yrði
umbjóðandi sinn að þola athugá-
semdir tengdar þessu máli frá fólki,
sem hann þekkti ekkert. Við mat á
miska yrði að meta þetta auk rösk-
unar á stöðu og högum.
Sigurbjörn Eiríksson sat í gæzlu-
varðhaldi frá 11. febrúar 1975 til 9
maí sama ár. Þessa 90 daga sagði
lögmaður að Sigurbjörn hefði aldrei
verið yfirheyrður fyrir dómi vegna
þess máls sem hann sat inni fyrir og
ekki hefði verið um það að ræða að
samprófa framburð hans og þeirra
ungmenna, sem báru á hann sakir.
Lögmaður sagði, að fjórmenn-
ingarnir yrðu ekki endanlega
hreinsaðir af grun fyrr en dómur
hefði gengið í þessu máli fyrir
Hæstarétti. Jón Ólafsson sagði að
þarna hefðu hræðileg mistök átt sér
stað og sagði að sér virtist sem
rannsóknarmenn hefðu í upphafi
gefið sér niðurstöðu, sem þeir hefðu
síðar ætlað sér að sanna.
þeim degi til 31. mars 1979, 22%
vaxta frá þeim degi til 14. júní sama
ár, 34,5% vaxta frá þeim degi til 1.
september sama ár, 39,5% vaxta frá
þeim degi til 1. desember sama ár,
43,5% vaxta frá þeim degi til 1. júní
1980, 46% vaxta frá þeim degi til 1.
mars 1981, 42% vaxta frá þeim degi
til 1. júní sama ár, 39% vaxta frá
þeim degi til 1. nóvember 1982 og
47% vaxta frá þeim degi til dagsins
í gær að telja, auk dómsvaxta frá
þeim degi.
Til vara krafðist Hafsteinn þess,
að ríkissjóður greiddi lægri upp-
hæð, sem Hæstiréttur ákvæði með
sömu vöxtum og tilgreindir voru. Þá
krafðist hann þess, að hinn áfrýjaði
málskostnaður yrði staðfestur.
Hafsteinn rakti í stuttu máli at-
burðarásina eins og hún kom
skjolstæðingi hans fyrir sjónir fyrir
réttum 7 árum og vakti fljótlega at-
hygli á þeim rangfærslum, sem
fram hefðu komið í skýrslu rann-
sóknarnefndarinnar, að framburður
þeirra Erlu Bolladóttur, Sævars
Ciecielskis og Kristjáns Viðars Við-
arssonar hefði verið ástæðan fyrir
gæsluvarðhaldi Valdimars Olsen.
„Þetta er einfaldlega rangt,“
sagði Hafsteinn. Því til stuðnings
benti hann á, að hvorki Erla né
Kristján Viðar hefðu nefnt nafn
Valdimars Olsen í yfirheyrslum áð-
ur en hann var látinn sæta 45 daga
gæsluvarðhaldi að morgni hins 26.
janúar 1976, sem síðan var tvívegis
framlengt í 30 daga í hvort skipti.
Hins vegar sagði Hafsteinn, að
Sævar hefði nefnt Valdimar Olsen á
nafn í yfirheyrslum þann 22. janú-
ar, en dregið þann framburð sinn til
baka þremur dögum síðar. Kristján
Viðar hefði ekki minnst á hann fyrr
en 27. janúar, daginn eftir að Valdi-
mar var hnepptur í gæsluvarðhald.
Frá málflutningi fyrir Hæstarétti vegna bóta
fyrir gæzluvarðhald að ósekju
efnum hans á frest þar til hann
losnaði úr gæsluvarðhaldinu og gat
þá tekið til við þau á ný.
Auk þeirra þjáninga, sem skjól-
stæðingur sinn hefði liðið í fangelsi,
hefði hann orðið fyrir verulegum
óþægindum og röskun á stöðu sinni
í þjóðfélaginu vegna gæsluvarð-
haldsins. Enn þann dag í dag brydd-
aði enn á þeirri hneisu og þeim
mannorðsmissi, sem hann hefði orð-
ið fyrir vegna máls þessa. „Mér er
til efs, að mannorðsmissir skjól-
stæðings míns verði nokkru sinni
bættur," sagði Hafsteinn.
Mannréttindabrot
Þá gerði lögmaður að umtalsefni
sinnuleysi fangavarða í garð um-
bjóðanda síns og vakti máls á þeirri
staðreynd, að honum var ekki leyft
að lesa dagblöð, né hlýða á útvarp.
Hann undirstrikaði að eingangrun
af því tagi, sem skjólstæðingi sínum
hefði verið gert að sæta, bryti í bága
við mannréttindalöggjöf Evrópu.
Hafsteinn sagði, að þáttur fjöl-
miðla væri stór í þessu umfangs-
mikla máli. Nafnbirtingar hefðu
hafist strax eftir að menn voru
hnepptir í gæsluvarðhald og dag-
blöðin hefðu gengið vasklega fram í
rógburði. Þá hefðu þættir í útvarpi
og sjónvarpi, auk hlutdeildar mik-
ilsmetinna manna í þjóðfélaginu,
átt drjúgan þátt í að móta almenn-
ingsálitið á þann veg er varð. „Um-
ræðan fór jafnvel inn í sali Alþing-
is,“ sagði Hafsteinn og bætti því við,
að allir hefðu verið orðnir sann-
færðir um, að hérlendis væru komin
á fót skipulögð glæpasamtök, sem
ekki víluðu fyrir sér að myrða menn
ef svo bæri undir.
Uppreisn æru
Þá vék lögmaður að bótum þeim
er skjólstæðingi sínum bæru og
vitnaði þar til 151. greinar laga nr.
74 frá árinu 1974. Er hann fjallaði
um bætur skjólstæðingi sínum til
handa vitnaði hann til máls frá ár-
inu 1955, er Bandaríkjamaður var
að ósekju látinn sæta frelsissvipt-
ingu og vist á Kleppi í sólarhring.
Sagði lögmaður honum hafa verið
dæmdar bætur að upphæð kr.
15.000. Þær væru jafnvirði 3.374.500
nýkróna í dag.
Hafsteinn sagði það tilhneigingu í
fyrri dómum Hæstaréttar að
ákvarða tiltölulega lægri bætur eft-
ir því sem gæsluvarðhald væri
lengra. Sagðist hann telja að þessu
ætti að vera þveröfugt farið að sínu
mati, þar sem langt gæsluvarðhald
að ósekju hefði óumdeilanlega meiri
áhrif til hins verra en stutt. Enn-
fremur sagðist hann ekki telja, að
veita bæri ríkinu magnafslátt á
frelsisskerðingu.
Lokaorð Hafsteins Baldvinssonar
voru á þá leið, að umbjóðandi hans
hefði í hartnær 7 ár verið að sækja
bætur til ríkisins. Því skipti hann
miklu máli, að hann fengi á tilfinn-
inguna, að þjóðfélagið viðurkenndi
skuld sína við hann og væri reiðubú-
ið að bæta honum tjón hans og veita
honum uppreisn æru.
Aldrei mælt hversu
djúpt rógurinn risti
Jón Ólafsson lögmaður gerði
kröfur um 475 þúsund krónur í bæt-
ur fyrir umbjóðanda sinn, gagn-
áfrýjanda Sigurbjörn Eiríksson,
auk sömu vaxta og í kröfu máls
Valdimars Olsen, og að dómur hér-
aðsdóms varðandi málskostnað yrði
staðfestur í Hæstarétti. Lögmaður-
inn sagði, að til að gera sér grein
fyrir þeim miska, sem Sigurbjörn
hefði orðið fyrir, þyrfti að hafa í
huga stöðugt upplýsingastreymi og
ótímabærar yfirlýsingar frá rann-
sóknaraðilum til fjölmiðla. Einnig
slúðursögur, sem mjög hefðu beinzt
að Sigurbirni og fyrirtæki hans,
veitingahúsinu Klúbbnum.
Hann sagði, að umbjóðandi sinn
hefði orðið að þola mikla ófræg-
ingarherferð, og rógur hefði bitnað
á rekstri veitingahússins. Margoft
hefði verið fullyrt, að fjórmenn-
ingarnir hefðu farið frá Keflavík
oftar en einu sinni til að sækja
smygl, og í fyrirsögn í dagblaði frá
þessum tíma hefði staðið, að nú
væri öll skipshöfnin komin undir lás
og slá, en þá hefðu þeir fjórir verið
úrskurðaðir í gæzluvarðhald. Þó
svo, að þeir hefðu verið látnir lausir,
hefðu þeir ekki verið hreinsaðir af
grun í hugum margra, og með tak-
mörkuðu ferðafrelsi að gæzluvarð-
haldi loknu hefðu rannsóknaraðilar
reynt að afsaka gerðir sínar, en þó
ekki með öllu viðurkennt mistök sín.
Auk stöðugra rógskrifa hefði verið
sérstakur sjónvarpsþáttur um þetta
Líðanin vægast sagt slæm
Um aðstæður Sigurbjörns sagði
lögmaður, að fjölskylda Sigurbjörns
væri stór og því hefði þessi tími í
gæzluvarðhaldi verið mjög erfiður.
Tillitsleysi hefði verið sýnt við
handtöku Sigurbjörns og Sigur-
björn hefði lýst því yfir í frásögn,
sem ekki væri vefengd og talin ýkju-
laus, að í gæzluvarðhaldi hefði líðan
hans í einu orði sagt verið slæm.
Þar segði hann frá því, að hann
hefði ekki vitað hvort rannsókn-
armenn væru að tala í gamni eða
alvöru, hann hefði ítrekað verið
beðinn að lýsa bátnum, sem þeir
áttu að hafa farið á, og einnig að
teikna þennan bát. Eftir að þeir
hefðu verið látnir lausir hefði við-
mót fólks verið einkennilegt og það
hefði loðað við þá, að þeir væru ekki
saklausir, heldur staðið málið af sér
með hörku.
Andlegt og veraldlegt tjón, sem
umbjóðandi sinn hefði orðið fyrir,
sagði lögmaður erfitt að meta.
Hann nefndi sem dæmi, að Sigur-
björn hefði orðið að selja bifreiðir
og afurðir bús síns á lægra verði en
annars. Kröfuhafar hefðu gengið
harðar fram en ella, lánastofnanir
hefðu haldið að sér höndum vegna
Geirfinnsmálsins og þvi moldviðri,
sem þyrlað hefði verið upp í kring-
um það. Þar sem Sigurbjörn væri
sjálfstæður atvinnurekandi væri
erfitt að meta bein vinnulaun hans.
í því sambandi benti lögmaður á
gögn erlendis frá, sem lögð hefðu
verið fram í máli Einars Bollasonar.
í þeim kæmi fram að fjártjón væri
aðeins metið, ekki miski, en mestar
bætur hefðu verið dæmdar sjálf-
stæðum atvinnurekanda.
Að lokum sagði Jón Ólafsson lög-
maður Sigurbjörns Eiríkssonar, að
tímabundin mannorðsskemmd væri
eitt, en auk þess væri ljóst, að svona
hlutir gleymdust ekki. Enn væri
verið að minna umbjóðanda sinn á
þetta mál. Til að veita honum upp-
reisn æru þyrfti að veita .honum
bætur, sem sýndu að hann hefði set-
ið alsaklaus í gæzluvarðhaldi. Kraf-
an væri alls ekki ósanngjörn miðað
við þann miska, sem Sigurbjörn
hefði orðið fyrir.
Ásetningur réttar-
þjóna ríkisins
Hafsteinn Baldvinsson lögmaður
Magnúsar Leópoldssonar gerði
kröfu um 497.700 króna bætur, auk
vaxta, til handa umbjóðanda sínum
og greiðslu málskostnaðar. Lögmað-
ur vitnaði í mál Valdimars Ols^n
um aðdraganda gæzluvarðhaldsins,
en vék síðan talinu að gerð leir-
myndar.
Sagði hann að 23. nóvember 1974
hefðu tveir aðilar verið fengnir til
að teikna mynd af manni þeim, sem
kom inn í Hafnarbúðina í Keflavík
kvöldið sem Geirfinnur Einarsson
hvarf. Hafði þá verið lýst eftir
manni þessum og var teikningin
gerð samkvæmt lýsingu tveggja
sjónarvotta. Síðan hefði verið mót-
uð leirsytta af höfði þessa manns
samkvæmt lýsingu sjónarvotta (að
sögn), en styttuna hefðu ýmsir talið
líkjast Magnúsi Leópoldssyni.
Lögmaður sagði hins vegar að nú
væri staðfest að annar þessara sjón-
arvotta hefði ekki komið í Hafnar-
búðina umrætt kvöld og líkur bentu
til, að leirstyttan hefði verið gerð
eftir ljósmynd af Magnúsi Leó-
poldssyni, en ekki lýsingu sjónar-
votta. Ekki hefði verið um mistök að
ræða heldur hefði þetta verið skipu-
lagt. Lögmaðurinn sagði, að Magnús
Leópoldsson tengdist þessu máli
fyrir hrein afglöp eða beinan ásetn-
ing réttarþjóna ríkisins. Síðan rifj-
aði hann upp mál Guðpbjarts Ein-
arssonar og þátt Hauks Guð-
mundssonar í því. Auk þeirrar rösk-
unar á högum og þeirrar martraðar,
sem fylgt hefði gæzluvarðhaldinu,
hefðu réttarins þjónar einnig unnið
markvisst að því, að tengja Magnús
þessu máli.
Lögmaður sagðist hafa bent
rannsóknarmönnum á fjögur vitni,
sem hefðu getað staðfest hvar
Magnús hefði haldið sig að kvöldi
19. nóyember 1974, en þau vitni
hefðu verið yfirheyrð seint og sum
aldrei og hann hefði m.a. fengið þau
svör, að rannsóknarmenn hefðu ým-
islegt annað að gera, en að hlaupa á
eftir tilbúnum framburði starfs-
fólks Klúbbsins. Þá 105 daga, sem
Magnús hefði setið í gæzluvarð-
haldi, frá 26. janúar til 9. maí 1976,
hefði hann aðeins tvívegis verið yf-
irheyrður fyrir dómi. Hann vitnaði í
norska doktorsritgerð um gæzlu-
varðhald um að í mörgum tilvikum
væri gæzluvarðhaldi beitt til að
brjóta menn niður og fá þá til að
játa, en slíkt bryti í bága við lög.
Hafsteinn Baldvinsson sagði það
myndi óhjákvæmilega koma til
hækkunar bóta, að umbjóðandi sinn
var handtekinn að nóttu til að konu
og börnum ásjándi. Einnig stöðugt
upplýsingastreymi til fjölmiðla,
sem hefði gefið þeim, tilefni til
rangra ályktana og vitnaði lögmað-
ur síðan í frásagnir í fjölmiðlum. Þá
sagði hann það þyngja bótaskyldu,
að rannsóknaraðilar hefðu haldið
blaðamannafundi um gang rann-
sóknarinnar. Málið hefði gengið svo
langt, að það hefði verið rætt á Al-
þingi íslendinga.
Angist og sálarkvöl
Lögmaður rakti síðan angist og
sálarkvöl Magnúsar er hann var rif-
inn frá heimili sínu og fjölskyldu
um miðja nótt og lokaður inni í litl-
um klefa og tengdur hvarfi Geir-
finns Einarssonar. Lýsti hann líðan
Magnúsar í vistinni, innilokunar-
kennd, sem jókst dag frá degi,
magakvölum, andlegu niðurbroti,
tilraunum til að fá flutning á
sjúkrastofnanir og jafnvel á Litla-
Hraun til að losna úr þessum klefa.
Við málflutning fyrir undirrétti ár-
ið 1979 kom fram, að eftir að Magn-
ús losnaði úr gæzluvarðhaldinu
hefði hann mátt þola glósur tengdar
máli þessu og viðskipti hefðu jafn-
vel verið dregin til baka er ljóst var
hver átti í hlut og enn hefði Magnús
ekki þá náð andlegri eða líkamlegri
heilsu.
Meðan gæzluvarðhaldið stóð yfir
sagðist Hafsteinn hafa ritað ríkis-
saksóknara og farið fram á vistun á
sjúkrastofnun þar sem það þjónaði
ekki rannsókn málsins að svipta
umbjóðanda sinn geðheilsunni. Því
hefði verið synjað. Magnúsi hefði
verið gefin 30 milligrömm af valium
á dag og 10 grömm af mogadon, en
valiumskammturinn hefði verið
lækkaður niður í 10 milligrömm að
ósk Hafsteins Baldvinssonar. Lög-
maðurinn vitnaði síðan í handbók
um lyf þar sem segir, að valium sé
ekki ráðlegt að nota í lengri tíma
vegna hættu á ávananotkun. Þá
sagði hann, að Heilbrigðisráð
Reykjavíkur hefði á þessum tíma
talið hámark vistunartíma í miðju
Síðumúlafangelsis einn sólarhring.
Klefi Magnúsar hefði einmitt verið í
miðju hússins og þar hefði Magnús
dvalið í 54 daga. Aðbúnaðurinn
hefði enn aukið á kvalir hans, and-
legar og líkamlegar, auk þess, sem
hann hefði ekki staðist heilbrigð-
iskröfur.
Á Alþingi hefðu fjórmenningarn-
ir verið úthrópaðir sem úrþvætti.
Hægt væri að leggja fram blaða-
úrklippur sem sýndu hve miklum
mannorsðsskemmdum Magnús
hefði orðið fyrir. Hins vegar væri
ekki hægt að mæla slúður og gróu-
sögur, en ljóst væri að æra og
mannorð Magnúsar hefðu hlotið
tímabundinn og varanlegan skaða.
Fjölskyldan hefði haft mikil óþæg-
indi af máli þessu. Dætur Magnúsar
hefðu verið sendar í burtu og eig-
inkona hans hefði tekið við starfi
Magnúsar í Klúbbnum til að
atvinnufyrirtækið yrði rekið áfram.
Eftir að Magnús var laus úr gæzlu-
varðhaldinu hefði hann verið gjör-
breyttur maður og flúið frá borg-
inni í fámenna sveit. Fjölskyldan
hefði verið rænd glaðværð, þrúg-
andi þögn hefði tekið við.
Þó Magnús hefði haldið launum
sínum meðan hann sat í gæzlu-
varðhaldi hefði það verið vegna
aukinnar vinnu konu hans. Skuld-
heimtumenn hefðu gengið harðar
fram en áður og að lokum hefði
Magnús orðið að selja íbúð sína í
Kópavogi til að tryggja rekstur
fyrirtækisins og þar sem lá á að fá
peninga hefði hann orðið að taka
fyrsta tilboði, sem þó hefði verið
verulega lægra, en talið var að fást
myndi fyrir íbúðina.
Stórar ályktanir dregnar
af litlu efni
Gunnlaugur Claessen, lögmaður
aðaláfrýjanda, fjármálaráðherra og
ríkissaksóknara, gerði kröfur um að
bótakröfur fjórmenninganna og
lögmanna þeirra yrðu lækkaðar til
mikilla muna. Hann sagðist í mál-
flutningi sínum hafa reynt að skýra
hvernig mál hefðu horft við á sínum
tíma frá sjónarhóli rannsóknar-
manna. Þá gat hann þess, að fjór-
menningarnir hefðu allir fengið fé
að láni frá ríkissjóði. í Morgunblað-
inu í gær er nánar greint frá mál-
flutningi lögmanns aðaláfrýjenda.
Varðandi mál Magnúsar Leó-
poldssonar sagði Gunnlaugur Claes-
sen, aðaláfrýjandi, að í stefnu og
greinargerð lögmanns kæmi fram,
að hann hefði á sínum tíma meðan á
gæzluvarðhaldi stóð óskað eftir, að
Magnús Leópoldsson yrði vistaður á
sjúkrastofnun þar sem geðheil-
brigði hans væri í hættu. Læknir
fangelsisins hefði verið spurður
álits og hefði hann ekki talið ástæðu
til sérstakrar vistunar, hans vanda-
mál hefðu verið svipuð þeim, sem
fjölmargir fangar ættu við að
stríða. Ástand Magnúsar hefði síð-
an breyzt til hins betra.
Gunnlaugur sagði, að í ræðu Ha-
fsteins Baldvinssonar væri langt
seilst og stórar ályktanir dregnar af
litlu efni. Á sínum tíma hefði vitni
hins vegar sagt Vilmundi Gylfasyni,
þá blaðamanni, að maðurinn, sem
styttan var af væri allt annar mað-
ur en Magnús Leópoldsson. Haf-
steinn Baldvinsson hefði mikið
stuðst við frásagnir þessa sama
vitnis. Um dvölina í Síðumúlafang-
elsi vitnaði Gunnlaugur í fangavörð
þar, sem gerði ýmsar athugasemdir
við frásögn Magnúsar.