Morgunblaðið - 15.05.1983, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1983

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 210 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 18 kr. eintakiö.
Veiðisókn
og veiðiþol
Afyrri hluta þessarar ald-
ar var síldarstofninn
einn af hornsteinum sjávar-
vöruframleiðslu og gjaldeyr-
istekna okkar. Ekki þarf að
orðlengja um afdrif hans,
orsakir né afleiðingar, bæði
fyrir þjóðarbúið í heild og
þau sjávarpláss, sem byggðu
atvinnu og afkomu sína al-
farið á síldariðnaðinum.
Síðar kom loðnan til sög-
unnar sem veigamikill þáttur
í þjóðarbúskapnum. Hluti út-
vegsins sérhæfði sig til
loðnuveiða og vinnsla loðn-
unnar varð uppistaða í at-
vinnulífi ýmissa útgerðar-
staða, ekki sízt þeirra sem
fyrrum treystu á síldina. En
sagan endurtók sig. Loðnu-
stofninn hrundi. Þjóðarbúið
og sjávarplássin urðu nú
fyrir verulegu skakkafalli.
Það gengur í raun krafta-
verki næst að byggðarlög eins
og Raufarhöfn og Siglufjörð-
ur, sem í tvígang hafa sætt
hruni fiskstofna er vóru
hornsteinar í atvinnulífi
þeirra, skuli hafa komizt yfir
slík áföll.
Þorskurinn, sem verið hef-
ur mestur nytjafiskur á ís-
landsmiðum um langan ald-
ur, fer nú snarminnkandi
bæði að tonnatölu afla og sem
hlutfall í heildarbotnfiskafla.
Skiptar skoðanir eru um,
hvort ofveiði valdi eða aðrar
orsakir. Full ástæða er þó til
að staldra við og huga að
stöðu mála, ekki sízt í ljósi
þess bitra lærdóms, sem
reynslan af síld og loðnu hef-
ur fært okkur.
Öllum, sem hafa heildar-
sjónarmið í sjávarútvegi í
huga, má ljóst vera, að veiði-
sókn okkar er of mikil miðað
við veiðiþol helztu nytjafiska.
Eða með öðrum orðum: veiði-
flotinn er of stór. Ef svo væri
ekki væri sú skerðing á veiði-
sókn, sem viðhöfð er, óþörf.
Nauðsynlegt er að standa svo
að ýmsum stjórnsýsluþátt-
um, að þróa fiskiflotastærð
niður í það horf, sem sam-
rýmanlegt er afrakstursgetu
fiskistofnanna.
Þetta þarf ekki að þýða það
að skipasmíðar í landinu
verði stöðvaðar. Hluti veiði-
flotans er gamall og nauðsyn-
legt er að koma við eðlilegri
endurnýjun — og halda þann
veg á nýsmíði fiskiskipa að
hér verði til staðar sá skipa-
iðnaður, sem viðhaldsþjón-
usta flotans krefst. Nauð-
synlegri viðhaldsþjónustu
verður ekki haldið uppi nema
að nokkur nýsmíði sé jafn-
framt til staðar. Hinsvegar á
að stöðva innflutning fiski-
skipa, eftir því sem hægt er,
ekki sízt innflutning gamalla
og úreltra fiskiskipa, sem
enganveginn er réttlætanleg-
ur við ríkjandi aðstæður.
Öll viðleitni hlýtur að miða
að því að fiskistofnar geti náð
eðlilegri stofnstærð. Stærri
fiskistofnar þýða þrennt:
Hagkvæmari veiðar, öryggi,
og minni sveiflur í afla. Um
þetta markmið hljóta allir að
vera sammála, þó spurnig sé,
hvernig skuli ná því marki og
hvenær hægt sé. Hóflegri
veiðisókn, þ.e. færri veiðiskip
í samræmi við veiðiþol stofn-
anna, þýðir jafnframt meiri
hagkvæmni í útvegi, minni
kostnað á hvert aflatonn, þ.e.
betri hlut útgerðar og sjó-
manna.
Hér, eins og hvarvetna í at-
vinnulífinu, ber að leggja
áherzlu á rannsóknir. Þeim á
einkum að beina að þrennu:
1) Að skilgreina þau lífrænu
og efnahagslegu takmörk.
Erlend langtímalán eru
komin yfir hættumörk.
Heildarskuldin samsvarar
hátt í helft árlegrar útflutn-
ingsframleiðslu og greiðslu-
byrðin hátt í fjórðung árlegra
útflutningstekna. Ef lengra
verður haldið á þessari braut
blasir þjóðargjaldþrot við.
Skuldaskil þjóðarinnar geti
ekki farið fram með öðrum
hætti en hjá heimilum og ein-
staklingum. Hún verður að
minnka eyðslu — og það gild-
ir ekkert síður um ríkisút-
gjöldin en önnur útgjöld.
Raunar fremur þau en önnur,
þar sem sú aðgerð er nauð-
synlegur þáttur samræmdra
aðgerða til hjöðnunar verð-
bólgu, sem nú setur ýmsum
atvinnufyrirtækjum stólinn
fyrir dyrnar um framtíðar-
rekstur.
Hollt er að gera sér í hug-
arlund, hverjar afleiðingar
það muni hafa, ef svo færi að
þjóðin gæti ekki staðið í skil-
um með afborganir og vexti
af skuldasúpunni, sem efnt
hefur verið til síðustu árin.
Hvað yrði þá um efnahags-
legt sjálfstæði þjóðarinnar?
sem sjávarútveignum eru
sett. 2) Að benda á leiðir til
arðbærustu nýtingar afla. 3)
Að kanna leiðir til hagkvæm-
ari nýtingar framleiðslu-
þátta. Af þessu þrennu er hið
fyrsta mikilvægast.
Samhliða skuldaskilum
þarf að byggja upp atvinnu-
vegina, sem nú hanga á hor-
rim, og gera þeim kleift að
færa út kvíar. Jafnframt þarf
að skjóta nýjum stoðum und-
ir verðmætasköpun og lífs-
kjör í landinu, ekki sízt á
sviði orkuiðnaðar og fiskeld-
is. Það er engin önnur leið
fær út úr efnahagsvandanum
og skuldasúpunni, né til
atvinnuöryggis eða batnandi
lífskjara, en að minnka
eyðslu, slá á verðbólguna og
auka þau verðmæti/þjóðar-
tekjur, sem til skiptanna
koma.
Á hengiflugi 100% verð-
bólgu, erlendrar skuldasöfn-
unar sem komin er yfir
hættumörk, verulegs tap-
reksturs í flestum undir-
stöðuatvinnuvegum, rýrnun-
ar þjóðarframleiðslu og þjóð-
artekna eigum við ekki ann-
ars kost en að snúa bökum
saman og takast á við
vandann. Nú dugar ekki leng-
ur að vilja, það þarf að taka á
vandanum — áður en það
verður of seint.
Skuldasöfnun
verður að linna
►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Rey kj a víkurbréf
»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 14. maí
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Heimkoma
hefst á brottför
íslendingar hafa gert víðreist
um veröldina hina síðari áratug-
ina. Ferðir utan hafa haft marg-
víslegan tilgang: nám, viðskipti,
ráðstefnur, menningarsamstarf,
forvitni eða fróðleiksfýsn um
háttu annarra þjóða, eða fóllk leit-
ar sér lækninga, hvíldar, skemmt-
unar o.s.frv. Þetta hefur allt verið
af hinu góða, þó muna megi hið
fornkveðna, að hóf skuli hafa á
hverjum hlut. Ferðafrelsi er
óaðskiljanlegur hluti af grund-
vallarmannréttindum sem fslend-
ingar vilja ekki án vera. Og skatt-
lagning þegnréttar eins og ferða-
frelsins, sem hér tíðkast, er meira
en vafasöm.
Þessar ferðir hafa víkkað sjón-
deildarhring landans og búið hann
betur í stakk að takast á við hin
daglegu störf, sem hver og einn
verður að sinna í önn hvunndags-
ins, bæði sjálfs sín vegna og sam-
félagsins. Og þær hafa fært okkur
þann lærdóm, sem ekki er minnst
um verður, að landið okkar þolir
samanburð, og vel það, við það
fegursta og stórbrotnasta í hinum
stóra heimi. Við metum landið
okkar örugglega betur eftir en áð-
ur að utanferðir vóru gerðar
mögulegar jafn mörgum og nú er.
En hvern veg höfum við farið
með landið okkar?
„Eyðing lands og jarðvegs á ís-
landi frá landnámsöld er samfelld
sorgarsaga. Gróið land hefur
minnkað úr 65 þúsund ferkíló-
metrum í 25 þúsund ferkíló-
metra," sagði Ingvi Þorsteinsson
náttúrufræðingur í erindi sínu,
„Tap og endurheimt gróðurlendis
á íslandi", sem hann flutti nýlega
á stjómarfundi VÍ. Það kom fram
í máli hans að við sætum uppi með
aðeins 20% af þeim landgæðum í
jarðvegi og gróðri, sem hér vóru
við landnám. Skóglendi var þá að
hans mati, svo dæmi sé nefnt, 25
þúsund ferkílómetrar, en er nú að-
eins tæplega 1.300 ferkílómetrar.
„Menn segja oft, að náttúruöflin
eigi hér sök á,“ segir Ingvi, „en
landnámsmenn fluttu ekki með
sér náttúruöflin. Búsetan er höf-
uðsökin. Að sjálfsögðu þurfum við
að lifa í landinu, en við þurfum
ekki að fara svona ilia með það.“
Þrjár leiðir nefnir Ingvi til að
endurheimta landgæði: land-
græðslu, skógrækt og hóflegri nýt-
ingu. Sjálfgefið er að fara þessar
leiðir allar, samhliða og samtímis,
en stefnumörkun í landnýtingu,
sem brýnt er að samfélagið móti,
verður að gera í fullu samráði við
bændastéttina í landinu.
Hér er mörg
matarholan
Fáir munu draga í efa nauðsyn
þess að samræma veiðisókn fisk-
veiðiflota okkar veiðiþoli helztu
nytjafiska. Eða með öðrum orðum,
að byggja upp fiskstofna, sem út-
flutningsframleiðsla, gjaldeyris-
tekjur og lífskjör okkar hvlla fyrst
og fremst á, þann veg, að þeir geti
gefið hámarksafrakstur í þjóðar-
búið, án þess að gengið sé á höfuð-
stólinn, eðlilega stofnstærð þeirra.
Jafnframt þarf að fylgja vel eftir
þeim gæfusporum sem þegar hafa
verið stigin í fiskirækt og fiskeldi
með frumkvæði og framtaki nokk-
urra athafnamanna, en á þeim
vettvangi eru miklir möguleikar
enn ónýttir.
Ef mæta á vinnuþörf 20 tii 30
þúsunda einstaklinga, sem bætast
við á íslenzkan vinnumarkað á líð-
andi áratug, og auka svo þjóðar-
tekjur, að rísi undir batnandi
lífskjörum, er og óhjákvæmilegt
að stíga stór skref á sviði virkjana
og orkuiðnaðar, en þau mál hafa
því miður verið í skammarkróki
þröngsýninnar í ráðherratíð
Hjörleifs Guttormssonar.
En „fleira er matur en feitt
kjöt“ segir gamalt máltæki. Og
„mörg er matarholan" segir ann-
að. Á liðnu þingi, sem ekki þótti
stórum merkilegt, var þó hreyft
ýmsum athugunarefnum, sem
kanna þarf, og hugsanlega geta
lagt nokkurn skerf til betri tíðar.
Þar af má nefna:
• 1) Nýting surtarbrands
(brúnkola), sem eru í stórum stíl i
Stálfjalli í Barðastrandarsýslu, og
hugsanlega má nota sem orku-
gjafa í fiskimélsverksmiðjur, sem-
entsverksmiðju, til orkufram-
leiðslu o.fl.
• 2) Nýting á aukaafurðum í
fiskiðnaði, en þar fara mörg verð-
mætin forgörðum sem kunnugt er,
lyftur o.fl.
• 3) Nýting á perlusteini (súrt
gosberg með efnasamsetningu
sem líkist mjög hrafntinnu og líp-
aríti), en talið er að um 17 milljón-
ir rúmmetra af nýtanlegum perl-
usteinni séu í Prestahnjúk. Perl-
usteinn er notaður í einangrun,
múrblöndur, léttsteypu, klæðn-
ingarplötur og sem síuefni fyrir
efnaiðnað.
• 4) Nýting á ilmenit (sem inni-
heldur titan), sem víða er að finna,
m.a. í Húnavatnssýslum, en rann-
sóknir skortir á vinnsluhæfni þess
og arðsemi hugsanlegrar vinnslu.
Hér eru aðeins tíunduð fá dæmi
af mörgum — í þeim tilgangi að
minna á nauðsyn rannsókna í
þágu íslenzks atvinnulífs, bæði á
ýmsum van- og ónýttum landgæð-
um, sem hugsanlega gætu aukið
fjölbreytni í þjóðarbúskapnum, og
vinnsluaðferðum og tækni at-
vinnugreina sem fyrir eru, til að
stuðla að meiri framleiðni og
styrkja samkeppnisstöðu fram-
leiðslunnar.
Fáar þróaðar þjóðir, ef nokkur,
verja jafn litlu hlutfalli þjóðar-
tekna sinna í rannsóknir og Is-
lendingar, en hvarvetna í hinum
iðnvædda heimi eru rannsóknir í
þágu atvinnuveganna taldar hin
arðsamasta fjárfesting. Þar er
hins vegar búið þann veg að at-
vinnurekstri að hann getur sjálfur
fjármagnað nauðsynleg rannsókn-
arstörf. Her eru þau mikið til í
höndum ríkisstofnana í fjársvelti
eins og atvinnuvegirnir.