Morgunblaðið - 15.05.1983, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1983 25
Francoise Giroud, kvenna-
málaráðherra Frakka, var spurð
eftir að hún fór í pólitíkina (tík-
ina, ekki hundana, vel að
merkja), hvort hún sæi þar ein-
hvern mun á vinnubrögðum
kvenna og karla f starfi. Hún
neitaði þvl, en bætti svo við: —
Jú, annars, mér sýnist karlarnir
kannski vera mun iðnari við að
„bóka“ á fundinum skoðanir sín-
ar og andstöðu, ef þeir verða
undir. Líklega til að geta vitnað í
það síðar, sagt: — Sagði ég ekki!
Slíka forsjálni hafa konurnar
nær aldrei. Eftir að ég las þetta
svar og tók að líta í kring um
mig á nefnda- og stjórnafundum,
sýndist mér að hún kynni að
hafa rétt fyrir sér. En svo komst
ég á þá skoðun, að líklega væri
það bara meðan konurnar væru
óvanar að þær voru ekki alltaf
að bóka. Svo byrjuðu þær á þess-
um skolla líka.
Þetta svar kom upp í hugann
nú, þegar aðskilnaðarstefna
kynjanna í störfum virðist aftur
komin á dagskrá og undir smá-
sjá hvað er ólíkt með körlum og
konum.
En sú hin sama Francoise Gir-
oud gaf annað svar á sínum
tíma, þegar hún varð fyrsti ráð-
herra Frakka með sérstök
kvennamál á sinni könnu. Hún
hafði eitthvað verið þung í taumi
við forsetann að setjast hljóð-
lega í sitt ráðherrasæti. Er hún
var spurð í blaði hvað hefði dval-
ið orminn langa, svaraði hún: —
Af því mitt nýja ráðuneyti var
kvennamálaráðuneyti, átti það
sýnilega að verða ósköp óveru-
legt. Nánast til málamynda —
vegna kosningaloforða. Karlarn-
ir höfðu um annað og merkilegra
að hugsa i upphafi stjórnar-
starfs. Ef ég hefði gefið eftir
þarna í byrjun, þá hefði ég áður
en vika var liðin verið farin að
hita kaffi frammi í eldhúsi i El-
ysée-höll handa hinum ráð-
herrastrákunum.
Þegar koma upp umræður um
hvort konur eigi að tala við kon-
ur í stjórnmálum og karlar við
karla getur verið dulitið skondið
að líta i kring um sig og sjá við-
horfin til starfa og radda kvenna
í félagsmálum og stjórnmálum.
ósjálfrátt birtist á sálarskján-
um mynd frá réttarhöldunum i
kjördæmamálinu i Gamla Biói
nú fyrir kosningarnar. Þarna
fluttu margir karlar vel mál sitt
og höfðu margt fram að færa i
hlutverkum málflytjenda og
dómara. Á milli þeirra á sviðinu
sátu tvær fallegar konur. Þær
höfðu fengið það hlutverk að
vera timaverðir. Ekkert á móti
þvi ábyrgðarstarfi. Til þess voru
bara valdar konur, sem hafa að
jafnaði skoðanir og heilmikið að
segja í umræðum. Þetta voru
þær Guðrún Ágústsdóttir vara-
borgarfulltrúi og Bryndís
Schram, sem er eiginlega stofn-
un út af fyrir sig. í hléinu nefndi
ég við þær að mér sýndist aug-
ljóst hvernig þær hefðu verið
valdar til að ýta á takkann á
klukkunni í augsjá fundar-
manna. Einhver hefði áreiðan-
lega sagt, eins og títt er, þegar
búið er að velja í öll hlutverkin:
— Ha, engin kona? Það verður
að vera kona! Verðum að fá ein-
hverja á sviðið. Guðrúnu og
Bryndísi! En þetta jafnaðist þó
verulega þegar vali karlanna
sleppti og tölvan kom til sögunn-
ar við að draga út fólk í kvið-
dóminn. Líklega enginn „pró-
grammerað“ slíka viðhorfsþætti
inn í hana.
Oft heyrast þessi orð, þegar
verið er að stinga upp á fólki í
stjórnir eða til að tala á fundum.
Þá er gjarnan hringt á síðasta
stigi í einhverja: — Okkur vant-
ar konu í stjórnina, getur þú
ekki verið með! Eða þegar búið
er að velja ræðumenn, sem eiga
að fja.Ha um málefnið: — Engin
kona! Við verðum að hafa mynd
af konu í auglýsingunni. Biðjum
Sigríði eða Höllu að vera fund-
arritara. Þá má birta mynd af
henni með, þótt ekki sé búið að
tilnefna ritarann fyrr en á fund-
inum. Sama „lögmálið" gildir svo
þegar vantar ritara á fundi, þá
snýr formaður eða fundarstjóri
sér eins og vélmenni til einu kon-
unnar í stjórninni og segir: —
Getur þú ekki ritað fundargerð!
Og sé svarið nei — púkinn í
gáruhöfundi hefur í fjöldamörg
ár gert það með laumulegu glotti
enda getur ritari illa tekið þátt í
umræðum — þá snýr formaður
sér að næstu konu og gengur á
röðina. Þetta gera þessar elskur
alveg ósjálfrátt, án þess að taka
eftir því. Takið þið bara eftir
þessu sjálf á fundum! Og kon-
urnar leika oft með, segja: Það
vantar konu! Og sætta sig
ánægðar við þessar lausnir.
Næsta skrefið er kannski að
koma sér úr ritarastólnum á eft-
ir kaffihituninni í eldhúsinu.
Nýlegt dæmi um það að minna
máli skiptir hvað konurnar segja
en að þær sjáist var þegar við
„friðarhópur" kvenna úr öllum
flokkum og félögum höfðum á
löngum fundum komið okkur
ábúðarfullar saman um orðalag
á ávarpi fyrir friði og afvopnun
til að senda frá okkur. Þá birtist
á baksíðu Þjóðviljans fjögurra
dálka mynd af okkur og nöfnin
okkar sem undir skrifuðum, en
látin duga ein eða tvær setn-
ingar af því sem við höfðum að
segja í textanum. Það þótti mér
dálítið skondið á stað, þar sem
tíðum er haldið fram eignar-
haldi á konum og friði í heimin-
um, að það skipti engu máli hvað
kvennafylkingin hafði að segja
um frið og afvopnun.
Svo ég verði nú ekki sökuð um
að sjá ekki flísina, vera bjálkann
í annars auga, má vitanlega líka
draga dæmi úr þessu blaði. í
kosningabaráttunni um daginn
birtust tvær myndir af kven- og
karlframbjóðendum Sjálfstæðis-
flokksins að boða fagnaðarerindi
sitt á vinnustöðum. Þegar litið
var á textann stóð á annarri að
þarna væri Pétur Sigurðsson á
vinnustaðafundi og hinni að
Guðmundur Garðarsson væri á .
vinnustað. Við hlið þessara
ágætu manna sátu frambjóðend-
urnir Sólrún Jensdóttir og Esth-
er Guðmundsdóttir. Gleymdist
bara að geta þeirra með nafni.
Ekki af illvilja, heldur athugun-
arleysi. Og þegar nóbelsverð-
launahafinn Álva Myrdal hlaut
önnur merk friðarverðlaun, stóð
á forsíðu blaðsins sem skýring á
þessari konu, sem hafði verið
sendiherra, þingmaður og fræg-
ur fulltrúi á afvopnunarráð-
stefnum: Alva Myrdal er eigin-
kona hins heimsþekkta hag-
fræðings Gunnars Myrdals.
Ekkert um hennar eigin frægð
og verkefni.
Svona getur þetta verið, ef
maður fer að líta stjórnmála-
sviðið og kvennaliðið með augum
Einars Benediktssonar skálds:
„Vort heimslíf er tafl fyrir
glöggeygan gest“. Lítið bara í
kring um ykkur með þetta sjón-
arhorn geymt einhvers staðar I
ónotaðri heilasellu. Gáið hvað
þið sjáið! Karlar góðir, sjáið þið
nokkuð skrýtið! Nei, það er ein-
mitt kjarni málsins!
Ég vandamálin
nú víða finn
í veröld sagði
kerlingin
segir Gunnar Dal svo spekings-
lega í visu um annað mál.
Laxveidar Fær-
eyinga í sjó
íslendingar vilja halda frið og
vinsemd við allar þjóðir. Einkum
og sér í lagi vilja þeir ástunda
vinskap við sína næstu granna,
Færeyinga, en milli okkar og
þeirra hefur jafnan verið góð
frændrækni. Því ber að harma að
upp er komið deiluefni milli Fær-
eyinga og íslendinga, sem varpar
skugga á sambúð þjóðanna.
Allkunna er að sjávarveiði Fær-
eyinga á laxi hefur stóraukizt hin
sfðari ár. Þeir hófu laxveiðar í sjó
1968. Árleg veiði þeirra fyrsta ára-
tuginn var að meðaltali liðlega 20
tonn. 1978 kemst hún upp í rúm-
lega 50 tonn og óx ört úr því. 1979
var hún 194 tonn, 1980 718 tonn,
1981 1.027 tonn. Veiðikvótinn 1982
var 750 tonn.
Stórauknar laxveiðar Færey-
inga hafa átt sér stað samtímis
því að laxveiðar hér á landi hafa
snarminnkað, hvað tölu laxa
snertir, þ.e. á árunum 1980, 1981
og 1982. Þetta gerizt í kjölfar
kostnaðarsams ræktunarstarfs,
sem stundað hefur verið í flestum
laxveiðiám okkar. Ýmsir hafa
tengt þetta tvennt saman og kennt
stóraukinni sjávarveiði Færey-
inga um veiðirýrnun á laxi hér á
landi undanfarin ár.
Orsakir rýrnandi laxveiði hér
eru efalítið fleiri en ein: Þar kann
t.d. að koma við sögu vetrar-, vor-
og sumarkuldarnir 1979 og lágur
sjávarhiti fyrir Norður- og Aust-
urlandi það ár. Þetta kann að hafa
sagt til sín í tregari göngu laxa-
seiða til sjávar sumarið 1979 en
ella. Skilyrði í sjónum hafa og ver-
ið óhagstæðari fyrir seiðin af
þessum sökum. Vísbending um lé-
lega afkomu sjógönguseiða kemur
fram í því, að lítið var af eins árs
laxi úr sjó í veiðunum 1980 og lítið
af tveggja ára laxi úr sjó í veiðun-
um 1981.
Þekking á ferðum laxins um út-
hafið var af skornum skammti þar
til laxveiðar við Vestur-Grænland
hófust fyrir alvöru fyrir tveimur
áratugum og síðar veiðar í Nor-
egshafi og við Færeyjar. Rann-
sóknir við V-Grænland hafa leitt í
ljós að um helmingur laxsins, sem
þar veiðist, er upprunninn í Amer-
iku, aðallega í Kanada, og hinn
helmingurinn í laxalöndum Evr-
ópu. Um uppruna laxins sem veið-
ist við Færeyjar er minna vitað
með vissu. Merkingar hafa þó gef-
ið til kynna að verulegur hluti
hans komi frá Noregi, Skotlandi
og írlandi. Mikilvægt er að afla
ðyggjandi vitnesku um það, m.a.
með auknum rannsóknum, hve
mikil tengsl séu á milli stórauk-
innar sjávarveiði Færeyinga og
minnkandi laxveiði í íslenzkum
ám, sem miklu hefur verið til kost-
að að rækta upp.
íslendingar bönnuðu laxveiðar í
sjó með lögum og sjávarveiði á
laxi er þeim andstæð. Laxinn er að
þeirra dómi hluti af náttúru síns
upprunalands — og veiðisókn af
því tagi, sem frændur okkar
stunda, mælist hér illa fyrir. Eðli-
legt er að við knýjum á um að
löndin við Norðanvert Atlantshaf
austan Grænlands, sem leggja lax
til Færeyjaveiðanna, kanni sam-
eiginlega, hvað hvert þeirra leggur
tii umræddra sjávarveiða, með
það m.a. í huga, að sjávarveiði á
laxi verði bönnuð með öllu áður en
langir tímar líða.
Fyrirbyggjandi
adgerdir vegna
fíkniefna-
hættunnar
Neyzla ýmiskonar ávana- og
fíkniefna leggur fleiri einstakl-
inga að velli vítt um heim, unga og
aldna, en staðbundin hernaðar-
átök. Margt bendir til þess að
þessi ófögnuður, sem til skamms
tíma var hlutfallslega minni hér
en víða erlendis, færi nú ört út
kvíar í íslenzkri mannhelgi.
Óþarfi er að eyða orðum að þvl,
hvers konar vágestur er hér á ferð,
bæði fyrir þá einstaklinga sem
fórna velferð sinni, heilsu og jafn-
vel lífi, sem og vini og aðstandend-
ur, sem eru tilfinningalega tengdir
fórnardýrum fíkniefnanna.
Skaði samfélagsins er og
ómældur, ekki aðeins í glötuðum
vinnustundum og starfskröftum,
heldur jafnframt í sjúkrakostnaði
margs konar, sem samfélagið
greiðir.
óhjákvæmilegt er að þjóðfélag-
ið búi sig undir að takast á við
þennan vágest með öllum þeim
ráðum, sem tiltæk eru. Sjálfgefið
er að efla löggæzlu og herða refs-
ingu fyrir fíkniefnabrot. Sá eða
þeir, sem gera sér ógæfu annarra
að féþúfu með dreifingu fíkniefna,
eiga að sæta hörðum viðurlögum.
Meira máli skiptir þó að efna til
fyrirbyggjandi starfs, m.a. með
skipulagðri fræðuslu í skólakerf-
inu öllu, frá grunnskólum og upp
úr. Átak þarf að gera í grunn-
menntun kennara og endurmennt-
un, þeirra er sinna eiga fræðslu-
starfi af þessu tagi, og vinna
námsgögn við hæfi. Óvarlegt er þó
að byggja einvörðungu á fræðslu-
starfi í skólum, þó nauðsynlegt sé.
Hér þurfa fleiri aðilar til að koma
í samvirku starfi: heimili, æsku-
lýðsfélög, söfnuðir og ekki sizt
fjölmiðlar.
Enginn vafi er á því að fjölmiðl-
ar geta haft mikil og jákvæð áhrif
í slíku fyrirbyggjandi starfi. Ekki
sízt sjónvarpið, sem er sterkur
miðill, bæði til góðs og ills, eftir
því hvern veg á er haldið. — Það
er vissulega þörf á því að takast á
við hinn svokallaða efnahags-
vanda, sem títt er á tungu manna
þessa dagana, en byrgja þarf fleiri
hættubrunna, en verðbólguhítina,
sem nú er komin í alfaraleið hér
sem annars staðar.