Morgunblaðið - 15.05.1983, Qupperneq 36
36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1983
Tilraunastöðin Upernaviarsuk við Julianeháb.
verður oft mjög heitt inni í fjarð-
arbotnunum á sumrum. Hitinn
getur farið upp í 20—25 stig dag
eftir dag, en fellur svo niður undir
frostmark á nóttunni. Ekki er
ýkja snjóþungt á þessum slóðum á
vetrum. Þessu veldur fönvindur,
sem er hlýr suðaustanvindur og
kemur inn yfir vetur og sumar. En
þessi vindur veldur líka miklum
umhleypingum. Við kvörtum
gjarna undan miklum umhleyp-
ingum hér á landi, en þarna eru
þeir enn meiri. Umskiptin verða
mjög snögg á vetrum og það gerir
skilyrði erfið fyrir gróður. Öðrum
þræði er þessi fönvindur ein meg-
inástæðan fjtrir því hve landið er
vel gróið, en setur jafnframt strik
í reikninginn. Inni í fjörðum er
meginlandsloftslag, en sjávar-
loftslag þegar utar dregur. Fyrir
utan strendurnar lónar hafísinn
og inni í fjörðunum brotnar stöð-
ugt af landísnum. Allur þessi ís
hefur mikil áhrif á gróðurfar og
mannlíf í landinu og möguleika til
búsetu.
— Hvað er það sem gerir beiti-
landið svo miklu betra en hér?
— í kjölfar skóganna fylgir fal-
legur gróður, eins og við sjáum
þar sem bezt er í okkar skóglend-
um, en því miður finnst á alltof
fáum stöðum. Frá fagurfræðilegu
sjónarmiði er þetta einstakt. Og
frá nytjasjónarmiði er það einmitt
þetta, sem gefur gróðrinum svo
hátt beitargildi. Þetta er einhver
besti beitargróður fyrir sauðfé,
sem gerist á norðurhveli og þótt
víðar væri leitað. Fjölbreytni teg-
Beitilönd eru þrefalt betri
á Grænlandi en á íslandi
Gróður, ofbeit og beitarþol hafa af gildum ástæðum verið mikið í
umræðu hér á landi á undanförnum áratug, enda þjóðum á norður-
hveli mikilvægt. í vetur kom út lokaskýrsla rannsókna á beitarþoli
og ástandi gróðurs á Grænlandi, sem íslenzkir vísindamenn hafa
unnið að á árunum 1977—81 undir forustu Ingva Þorsteinssonar,
magisters. Er býsna fróðlegt fyrir íslendinga að kvnnast niðurstöð-
um þessara gróðurrannsókna og bera saman viö íandgæði hér. En
Ingvi segir að gróðurlendið á Suður-Grænlandi hafi að meðaltali
reynzt vera þrisvar sinnum betra beitiland en gróðurlendi íslands.
Ingvi Þorsteinsson rakti í upp-
hafi viðtals um þetta tildrög rann-
sóknanna. Grænlendingar hafa
áhuga á að auka fjölbreytni í at-
vinnulífi landsins með því að auka
sauðfjárrækt. En afkoma þeirra
byggist fyrst og fremst á fiskveið-
um, sem er ótrygg atvinnugrein,
eins og fslendingar þekkja mæta
vel. En áður en þeir tækju að
fjölga fé hjá sér, vildu þeir fá út-
tekt á beitarþoli landsins og
möguleikum til ræktunar lands til
heyöflunar, svo að tryggt væri að
ekki yrði gengið á landgæðin.
Sauðfjárrækt hafði verið á
Grænlandi á dögum forfeðra
okkar, en lagðist niður fyrir 5—6
öldum, þegar byggð norrænna
manna leið þar undir lok. í byrjun
þessarar aldar, eða nánar tiltekið
á árunum 1906—1915, var flutt inn
fé frá Færeyjum og síðan frá ís-
landi og hafin á ný sauðfjárrækt.
Sauðfjárræktin var sem fyrr í
Eystribyggð, eins og við köllum
byggð þá á Suðvestur-Grænlandi,
sem spannar yfir um 7 þúsund
ferkm. þurrlendis. Til Vestri-
byggðar, Godthábsfjarðar, var
einnig flutt fé og af þeim stofni
finnast enn leifar sem villifé. En
það eru aðeins nokkrir tugir
kinda, að því er Ingvi segir. Fær-
eyski stofninn dó út, en sá íslenzki
lifði af og hefur haldið velli. Fénu
smáfjölgaði, þar til það varð
16—17 þúsund talsins árið 1945.
Þá kom harður vetur og hann
hrundi niður. Seinna kom annar
kuldavetur 1966—67 og enn
1971—72. Féll þá meira en helm-
ingur fjárins í hvort skipti, þar
sem ekki var nægilegt fóður. En
Grænlendingar byggðu fjárbú-
skapinn að verulegu leyti á úti-
göngu. Mest komst fjárstofn
þeirra upp í 35—40 þúsund fjár, en
er nú ekki nema 23 þúsund.
— Nú vilja Grænlendingar gera
sauðfjárræktina að stærri þætti í
grænlensku efnahagslífi og
tryggja afkomuna. Eru Jónatan
Motzfeldt og ungur ráðunautur,
Kaj Egede, aðal hvatamenn þess,
útskýrir Yngvi. Grænlendingum
er mjög í mun að byggja sauð-
fjárrrækt sína á traustum grunni.
Þar ganga þeir á undan með góðu
fordæmi, því að áður en nokkur
aukning yrði hafin á fjárbúskapn-
um, vildu þeir láta gera úttekt á
þoli og ástandi beitarlandanna og
hugsanlegri ræktun. Þeir ganga út
frá því að láta ekki ganga á landið
og vilja því vita hversu mikil
fjölgunin megi verða. Eru semsagt
staðráðnir í að láta ekki eyði-
leggja beitarlöndin með of mikilli
beit. Af þessum ástæðum leituðu
þeir til Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins, enda gróðurfar
líkt og hér, sami sauðfjárstofninn
og við höfum stundað slíkar gróð-
urrannsóknir í yfir 20 ár. Við vor-
um semsagt þarna í 5 sumur og
beittum svipuðum rannsóknum og
hér. Vorum 10—15 manns þar á
hverju sumri og unnum að rann-
sóknunum í náinni og góðri sam-
vinnu við Grænlendinga og Dani.
Fjölbreytni tegund-
anna svo mikil
— Og hvað kom svo út úr þess-
um rannsóknum?
— Við höfðum sáralitla hug-
mynd um hvers væri að vænta,
þegar við fórum til Grænlands.
Hugmyndir. okkar um landið voru,
eins og flestra íslendinga, tengdar
ís og kulda, sagði Ingvi. — En það
kom í ljós að af þessum 7 þúsund
ferkm. af þurrlendi í Eystribyggð,
Ingvi Þorsteinsson
Viðtal við Ingva
Þorsteinsson um
5 ára gróður-
rannsóknir
*
Islendinga
á Grænlandi
sem var kjarninn í íslandsbyggð-
inni á sínum tíma, eru 2500 ferkm.
af einhverju því fallegasta beitar-
landi fyrir sauðfé, sem ég hefi séð.
Mikið af þessu gróðurlendi er nán-
ast ósnortið af beit enda víðáttan
svo mikil að maður sá víðast að-
eins kind og kind á stangli þrátt
fyrir þennan fjárfjölda. Þetta
gróðurlendi er svipað að gróður-
fari og grósku og það land sem við
finnum bezt á Islandi og þar sem
gróður hefur verið hóflega nýttur
eða friðaður. Mætti nefna Horn-
strandir, þar sem blómaskrúð og
kjarr eru að verða allsráðandi og
þann hluta Þjórsárvera sem
minnst fé er í. Það er þessi nátt-
úrulegi gróður, sem á að vera í
landinu en finnst nú aðeins á
fáum svæðum, sem er allsráðandi
í Grænlandi. Þar eru nánast sömu
plöntutegundir og við finnum þar
sem ástandið er bezt hér. Þegar
dæmið er gert upp, kemur í ljós að
á Suður-Grænlandi er að jafnaði
um þrisvar sinnum betra beitiland
en gróðurlendi fslands.
— En þú sagðir að þeir beittu fé
mikið á vetrum?
— Já, fjárbændur sem reka
sauðfjárrækt sem aðalbúgrein eða
aukabúgrein með fiskveiðum, eru
90—100 talsins. Og í kring um
þessi sauðfjárbú, a.m.k. þau sem
lengst hafa verið við lýði, hefur
beitin haft mikil áhrif á' gróður-
inn. Ekki sízt vegna mikillar vetr-
arbeitar, sem þar tíðkast. Þarna
er allur trjágróður, kjarr og lyng,
gjörsamlega upp urinn og annar
miklu rýrari gróður hefur tekið
yfirhöndina. Þetta sést á ákveðn-
um hring eða hálfhring út frá
búunum. Nú ber að geta þess að
þessir bæir eru yfirleitt byggðir á
sömu stöðum og til forna. Nor-
rænu landnemarnir völdu beztu
staðina til búsetu. Við sjáum áhrif
búsetunnar enn í dag á stöðum,
þar sem ekki hefur verið bú síðan.
Gróður hefur þar ekki náð að
endurnýja sig á 5—6 öldum. Þarna
standa hin gömlu tún norrænna
manna enn upp úr hvanngræn en
skóglaus, eins og skilið hefði verið
við þau í fyrra. Þó hefur ekki verið
borið á þau í margar aldir. Þetta
sýnir hve hægar allar gróður-
breytingar verða í þessu kalda
loftslagi. En þarna er hver einasti
mánuður kaldari en í byggð á ís-
landi. Þetta er ástæðan fyrir því
að þeim er svo annt um að valda
ekki eða sem minnstum skemmd-
um á gróðri.
— Lýstu betur gróðrinum á
Grænlandi. Hvaða plöntur eru
þarna?
— Gróðurinn á Suður-Græn-
landi er miklu fjölbreyttari og
gróskumeiri en maður hefði getað
látið sig dreyma um. Þar eru víð-
áttumikil svæði með víðikjarri og
skógum. Hávaxinn birkiskógur
jafnvel og þar voru upp í 4—5
metra há birkitré. Ástæðan er sú,
að þrátt fyrir lágan meðalhita.
undanna er svo mikil, að á öllum
tímum sumars hafa skepnurnar
úr nógu að velja. Þetta er mjög
mikilvægt frá næringarsjónar-
miði og gerir þetta land svo miklu
betra en okkar. Víðast hvar í
okkar landi er gróðurinn orðinn
svo einhæfur að hann hefur miklu
minna beitargildi en hann gæti
haft og hafði áður. Og það var ein-
mitt sjónarmiðið sem Grænlend-
ingar og við lögðum til grundvall-
ar að þessu gróðurfari yrði við-
haldið hvað sem það kostar. Að
fénu yrði aldrei fjölgað meira en
svo að haldist þessi blómgróður og
kjarrlendi, sem er svo mikilvægt.
Túnræktun setur takmörkin
— Hvað teljið þið þá að þeir
geti mest haft af fé?
— Til að vera vissir um að aldr-
ei komi til ofbeitar og með fyrr-
greint sjónarmið í huga, þá höfum
við reiknað út að þarna megi vera
um 60 þúsund fjár, en þá er miðað
við lengri beitartíma en hér. Síðan
hefur verið reiknað út hve margt
megi vera á hverju svæði. En
Suður-Grænlandi hefur verið
skipt í 40 beitarsvæði, sem að vísu
hafa ekki verið girt af, en eru víða
aðskilin af fjörðum og fjöllum.
Það er mjög mikill munur á beit-
argæðum svæðanna. Bezt eru þau
inni í fjörðunum, þar sem kjarni
norrænnar byggðar var.
— Sextíu þúsund fjár, segirðu.
Hvað ætla þeir svo að gera við allt
þetta kjöt? Er það fyrir innan-
landsmarkað eða hyggja þeir á út-
flutning?
— Eins og sakir standa er ekki
markaður fyrir svo mikið kinda-
kjöt í landinu, m.a. af því að
Grænlendingar borða mikið af
selkjöti. Þeir hugsa sér því að
flytja úr landi umframframleiðsl-
una. Hyggjast selja kjötið sem
sérstakt góðmeti. Enda er þetta
eitthvert bezta lambakjöt, sem ég
hefi smakkað, með fullri virðingu
fyrir íslenzka lambakjötinu.
Þarna er um sama stofninn að
ræða, en fjölbreytnin í gróðri ger-
ir gæfumuninn og sú staðreynd að
þetta fé kemur aldrei á ræktað
land.