Morgunblaðið - 02.06.1983, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. JÚNÍ 1983
Landbúnaðarvörur hækka
að meðaltali um 22
VERÐLAGSGRl NDVÖLLUR landbúnaðarvara hækkar um
22,51% frá og með deginum í dag að telja, sem hefur í fór
með sér 22-33% hækkun á útsöluverði algengustu landbúnað-
arvara, samkvæmt útreikningi svokallaðrar sexmannanefnd-
ar, sem kynnti niðurstöðurnar á blaðamannafundi í gærdag.
Uær vörur sem eru í grundvellinum, þ.e. mjólk, nautakjöt,
kindakjöt, ull og gærur hækka því sem þessu nemur til
bænda.
Einstakir gjaldaliðir hækka
þannig að kjarnfóðurliður hækk-
ar um 42%, áburðarliðurinn um
69,7%, liðurinn viðhald útihúsa
um 20,3%, liðurinn kostnaður við
vélar um 10,3%, flutningskostn-
aður um 16,7%, svokallaður ann-
ar kostnaður um 17,5%, liðurinn
til endurnýjunar húsa og búvéla
hækkar um 33% og launaliður
bóndans hækkar um 8%.
Vinnslu- og heildsölukostnað-
ur mjólkur hækkar um 21,3%.
Þessari hækkun er ætlað að
mæta framkomnum hækkunum 1
rekstrarkostnaði mjólkursam-
laganna. Sömuleiðis er 14%
hækkun á krónutölu smásölu-
álagningar ætlað að mæta fram-
komnum hækkunum á ýmsum
rekstrarliðum smásöluverzlana.
Á fundinum kom fram, að verð
til bænda á kartöflum og hrossa-
kjöti hefur enn ekki verið hækk-
að, en hins vegar hækkaði pökk-
unarkostnaður á kartöflum um
31,7%.
Útsöluverð á algengum land-
búnaðarvörum hækkar um 22-
33% eins og áður sagði. Sem
dæmi um það má nefna, að lít-
ersferna af mjólk hækkar úr
12,55 krónum í 16,45 krónur, eða
um 31%. 1/4 líter af rjóma
hækkar úr 21,30 krónum í 26,70
krónur, eða um 25%. Hvert kíló
-33%
af skyri hækkar úr 19,80 krónum
í 25,95 krónur, eða um 31%. Kíló
af smjöri hækkar úr 144,40 krón-
um í 192,70 krónur, eða um 33%.
Þá hækkar 45% ostur úr 135,25
krónum kílóið í 165,95 krónur,
eða um 23%.
Af kjötvörum má nefna, að
hvert kíló af kindakjöti, 1. verð-
flokki, kostar í heildsölu 90,12
krónur, en kostaði 72,24 krónur.
Hækkunin er því 24%. Kílóið af
blönduðu súpukjöti hækkar úr
86,10 krónum í 106,25 krónur, eða
um 23%. Kíló af hrygg hækkar
úr 104,15 krónum í 126,90 krónur,
eða um 22%. Þá hækkar hvert
kíló af kótilettum úr 112,30 krón-
Afmæliskveðja:
Friðrik J. Friðriks-
son héraðslæknir
Hinn 17. febrúar 1983 átti Frið-
rik læknir afmæli. Hús hans var
þá lokað. Hann hafði þá brugðið
sér til Reykjavíkur, líklega til þess
að geta horft til Esjunnar á af-
mælisdaginn. Nýlega spurði ég
hann, hvort hann væri fæddur í
Þingholtunum í Reykjavík. Hann
neitaði að segja mér það og bann-
aði mér að skrifa. Hann mun þó
vera fæddur og alinn upp í Þing-
holtunum, en hvað langt frá
Landshöfðingjahúsinu veit ég
ekki, en ættstuðlar hans standa
ekki þar, heldur fyrir norðan.
Foreldrar Friðriks læknis voru
Friðrik Klemensson, bóndi á
Vatnsleysu í Viðvíkursveit, og
kona hans, María Jónsdóttir, ætt-
uð úr Strandasýslu. Það sagði mér
Árni Hafstað í Vík, að Friðrik
Klemensson hefði haft afburða
námsgáfur, en þeir gætu hafa ver-
ið saman í Hólaskóla, en Friðrik
lauk námi þar 1905. Um Klemens
á Vatnsleysu er það skráð, að
hann hafi verið góður bóndi, farið
vel með allar skepnur og haft af
þeim góðan arð, hestamaður og
vefari. Hann naut lítiliar fræðslu í
æsku, en skrifaði þó laglega rit-
hönd og vel fær í reikningi. Ættir
Klemensar liggja til Húnavatns-
sýslu og svo er hann kominn af
séra Sveini Pálssyni í Goðdölum,
sem var þar um miðja 18. öldina.
Þar liggja saman ættir okkar
Friðriks læknis, en það held ég að
skyldleikablóð okkar sé orðið
þunnt eftir 6 eða 7 ættliði. Þegar
ég vissi að Hallgrímur Jónsson,
yfirkennari og rithöfundur, var
móðurbróðir Friðriks læknis, óx
hann stórkostlega í áliti hjá mér,
að ég sagði honum.
Friðrik Klemensson gekk í
kennaraskólann og var kennari í
Reykjavík og víðar. Síðar var
hann póstafgreiðslumaður í
Reykjavík. Hann varð ekki gam-
all, andaðist árið 1932 og hafði þá
lengi verið heilsubilaður. Þá var
sonur hans Friðrik Jens 9 ára.
María Jónsdóttir var kennari og
vann fyrir börnum sínum eftir að
hún missti mann sinn.
Friðrik læknir man vel eftir
kreppuárunum, þegar peningar
voru ekki í umferð og ekki hægt að
kaupa nema það allra nauðsynleg-
asta, en hánn átti stutt að ganga
eða hlaupa ofan í Menntaskóla og
þar varð hann stúdent 19 ára,
1942. Svo fór hann í Háskólann og
var þar átta ár. Ég spurði hann,
hversvegna hann hefði verið svo
lengi í þessum skóla, hvort honum
hefði gengið illa, eða hvort læknis-
fræðin væri svona flókin. Ekkert
svar.
Friðrik Jens fékk almennt lækn-
ingaleyfi árið 1950. Eftir það var
hann á Blönduósi tvívegis undir
handarjaðri Páls læknis Kolka.
Svo var hann í Svíþjóð hinni
hlýrri og héraðslæknir á Patreks-
firði eitt ár og þaðan mun hann
hafa komið er honum var veitt
Sauðárkrókshérað 1. janúar 1956.
Hann er nú búinn að vera hjá
Skagfirðingum 27 ár eða jafn lengi
og Jónas læknir Kristjánsson er
gerði garðinn frægan þar sem
hann var.
Á fyrstu árum sínum var Frið-
rik læknir stundum að spyrja mig
um Jónas lækni Kristjánsson. Ég
sagði honum, að ef hann vildi líkj-
ast Jónasi þá yrði hann að eiga
sauðfé, láta það ganga sjálfala í
Drangey, heyja þar líka handa
kúm og hestum og láta baggana
detta ofan í fjöru vestur af Hær-
ingshlaupi, sextugu bjargi.
En Friðrik læknir heyjaði ekki í
Drangey. Fyrstu 5 árin stundaði
hann lækningar í gamla spítala
hjá kirkjunni. Þar vantaði gólf-
pláss sagði hann og það var alveg
rétt. Þar var engin biðstofa, en
fólkið sat í röð á mjóum gangi og
þegar læknirinn kom gat hann
með naumindum rennt sér inn
með þilinu. En hversvegna gat
þessi ungi læknir unað við þessar
aðstæður. Ég vissi að nýtt sjúkra-
hús var að rísa, var skýring Frið-
riks læknis á því og hann átti
drjúgan þátt í, að sjúkrahúsið
nýja var reist á Sauðárhæð. Þegar
staðsetning nýja sjúkrahússins
var rædd í sýslunefnd var sá fyrir-
vari að hitaleiðslan mætti ekki
vera of dýr. Þó munu hafa verið
ráðdeildarmenn í sýslunefndinni,
sem ekki vildu eyða að óþörfu í
eitt eða neitt. Á Sauðárhæð er fal-
legasta hússtæði í víðri veröld.
Sjúkrahúsið á Sauðárhæð gnæfir
yfir staðinn eins og höll í Tíbet.
Þar geta þeir sem eru á förum
horft niður á svallið undir Nöfun-
um.
Sjúkrahúsið á Sauðárhæð var
opnað í ársbyrjun 1961. Ólafur
Sveinsson kom þá frá námi í Sví-
þjóð, var þá skipaður yfirlæknir
og hefur verið það síðan. Ólafur er
runninn upp við Djúp og hefur
gert garðinn frægan eins og Jónas
Kristjánsson.
Það má vel vera, að Friðrik J.
Friðriksson sé góður læknir og
marga hef ég heyrt lofa hann fyrir
lækningar, en aðra ekki. En það er
víst að hann er sérstaklega hand-
laginn og það kemur sér vel við
skurðlækningar. Svo er hann
snillingur að járna hesta, þó hann
járni ekki utansóknar-stóð eins og
séra Jón Prímus.
Fyrir alllöngu var gamall bóndi
í minni sveit til lækninga hjá
Friðrik lækni. Þessi maður sagði,
að læknir þessi væri sálfræðingur
þó próflaus væri. Ég hygg að þetta
sé rétt. Hann er sérstaklega góður
við gamalt fólk, ræðir við það
glaðlega um sitthvað milli himins
og jarðar, segir sögur og fer með
ljóð.
En hvaða læknar eru bestir, er
oft trúaratriði hjá fólki. Flestir
læknar eru trúir þjónar og gera
allt sem þeir geta til að halda fólki
lifandi fram í rauðan dauðann.
Áhugamál Friðriks læknis eru
mörg og nefni ég fyrst náttúru-
fræði, en læknisfræðin er ein
grein hennar. Svo er heimspeki,
þókmenntir, stærðfræði og fleiri
eru áhugamál hans, allt niður í
golf, sem mér finnst ómerkilegt.
Náttúruskoðun er lækninum
hugstæð og svo er honum tamt að
fara með vísur og kvæði. Hann
kann utanbókar mikið af lóðmæl-
um Tómasar Guðmundssonar og
Steins Steinarr. Stundum er hann
að reikna út einhverjar óravíddir,
sem ég skil ekki, enda hef ég aldrei
getað reiknað neitt.
Við Friðrik læknir höfum ferð-
ast saman um fjöll flest sumur í
18 ár, eða frá 1959 til 1977. Oftast
höfum við verið tveir saman, en
stundum með fleira fólki. Við vor-
um með 7 eða 8 hesta og þar af tvo
undir klyftöskum.
Við Friðrik læknir erum báðir
sagðir skrýtnir. Ef það er rétt, þá
er ég allt öðruvísi skrýtinn en
hann og þess vegna höfum við átt
skap saman. Margt man ég frá
þessum ferðum, þó mikiu fleira sé
gleymt. En þegar ég hugsa um öll
þessi ferðalög, er mér það hug-
stæðast, hvað læknirinn var góður
ferðamaður og góður félagi, að
vísu agaði hann mig strangt. Ég
mátti aldrei fara á skónum inn í
tjaldið og ég held að ég hafi aldrei
lært að brjóta saman tjaldið á
móti honum. Hann sagði að eitt
væri gott við sóðaskapinn, ef sóða-
skapur væri ekki til, kynni fólk
ekki að meta þrifnaðinn. Allur út-
búnaður til fjallaferða var góður
hjá Friðrik lækni. Það var vel
fyrir öllu hugsað og ég þurfti ekki
að hugsa fyrir neinu. Hann gaf
mér matinn, sem hann eldaði á
pínulitlum spútnik, sem líklega er
réttara að nefna gastæki. I fórum
læknisins var einn leyndardómur.
Það var taska, sem ég sá aldrei
ofan í. í henni munu hafa verið
skurðarhnífur, skæri og tengur og
líklega fjöldi af meðalaglösum
með nöfnum á latínu. Annað sá ég
sem hann var alltaf með. Það voru
spelkur til að binda um beinbrot,
en aldrei þurfti að nota þær, sem
betur fór.
Einhverju sinni spurði ég lækn-
inn, hvort hann gæti skorið mig
upp undir Arnarfelli. Já, hann
bjóst við því, en það væri áhætta,
sagði hann, og ef illa tækist til,
yrði hann að fá leyfi til að bera
grjót að líkinu þar á staðnum.
Af því að Friðrik læknir sá um
allt í tjaldinu, fannst mér að ég
ætti að passa hestana einn og
óstuddur, en það vildi hann ekki.
Hann var alltaf með mér og hann
þurfti líka að tala við sína hesta
og gefa þeim brauð.
Aðeins einu sinni skipaði lækn-
irinn mér að þvo upp, sem ég hafði
eiginlega aldrei gert. Þetta var í
Suðurárbotnum um morgun í sól-
skini. Ég fór með leirtauið í ána,
en fita var á diskunum og Suðurá
köld og ekki náðist af tauinu. Þá
heimtaði ég heitt vatn og þvotta-
efni og þá varð leirtauið hreint.
í þessari sömu ferð var það, að
við tjölduðum í Hvannalindum við
hraunjaðarinn að sunnan við
graslendið og heftum hestana rétt
hjá tjaldinu. Ég vaknaði um kl. 2
um nóttina, en þá var dimmt því
komið var fram í ágúst. Ég lædd-
ist út úr tjaldinu og vildi ekki
vekja hinn ágæta félaga minn, því
hann svaf. Hestarnir voru farnir
og ég göslaði norður yfir flárnar
og þar voru hestarnir í jaðrinum á
graslendinu að norðan. Þeir vissu
eina átt „áttina heim og norður".
Þegar ég var búinn að taka hest-
ana úr höftunum og var að leggja
við þá kom Friðrik læknir. Þannig
var hann, hugsaði um mig og hest-
ana bæði vakandi og sofandi. Þeg-
ar við komum heim að tjaldinu
var orðið bjart, en hestarnir fengu
þá refsingu, að þeir voru bundnir
það sem eftir var nætur.
Þessi ferð stóð yfir 10 daga og
það var sólskin alla dagana nema
einn, þá var þokuloft og einhver
súld. Við Friðrik læknir vorum
alltaf heppnir með veður í fjalla-
ferðum. Við fórum venjulega af
stað um mánaðamótin júlí-ágúst
og þá er hásláttur og vantar
stundum þurrk á hey. Bændur sem
fylgdust með okkur sögðu að eina
ráðið til þess að fá þurrk væri að
koma því til leiðar að við færum á
fjöll.
Sumarið 1965 fórum við suður
Sprengisand undir Arnarfell og
þaðan til Kerlingarfjalla og á
Hveravelli. Með okkur í þessari
ferð var Ingólfur Nikódemusson
smiður á Sauðárkróki. Þegar við
vorum lagðir af stað var kveðið:
í sveitinni ríkti sæla og friður,
sólin skein vfir land,
þefvar oddviti, la'knir og líkkistusmiAur
voru lagdir á Sprengisand.
Fyrstu nóttina tjölduðum við í
Vestri-Pollum á Hofsafrétti. Á
leiðinni fram eftir var ég eitthvað
lasinn, var með höfuðverk og
ógleði, en einhver vesöld hafði ver-
ið að ganga. Um kvöldið fór læknir
að rannsaka heilsufar mitt, greip
um púlsinn á úlnlið mínum og
sagði svo: Þú skalt hvíla magann
um í 136,75 krónur, eða um 22%.
Á fundinum, þar sem í forsvari
voru Ingi Tryggvason, formaður
Stéttarsambands bænda, Torfi
Ásgeirsson fulltrúi neytenda og
Guðmundur Sigþórsson, deildar-
stjóri í landbúnaðarráðuneytinu,
sem er ritari sexmannanefndar-
innar, kom fram, að niðurgreiðsl-
ur yrðu óbreyttar nú og hefðu
þær farið hlutfallslega minnk-
andi undanfarin misseri. Var
nefnt sem dæmi um niðurgreiðsl-
ur, að mjólkurlítrinn er greiddur
niður um 4,36 krónur. Hann
myndi því kosta í dag 20,81
krónu, ef ekki kæmu til niður-
greiðslur.
Aðspurður hvort ekki væri
erfitt að kynna þessa miklu
hækkun á landbúnaðarvöruverði
á sama tíma og almenn laun í
landinu hækka um 8%, sagði
Ingi Tryggvason, að nefndinni
hefði hreinlega ekki verið gefinn
annar kostur. „Það er ógerlegt að
láta þessar áorðnu hækkanir
dynja á bændum," sagði hann.
og láta ekkert ofan í þig nema
vatn. Ég fór eftir því og næsta
morgun var ég albata og var það
engin furða, því þar í Pollum er
besta lindarvatn á jörðunni.
í fjallaferðum var Friðrik lækn-
ir alltaf að skoða náttúruna og
taka myndir. í jarðfræði gat ég
fylgst með honum lítið eitt. Á einu
svæði var giskað á jarðsig fyrir
þúsundum ára, en annars staðar
var útbrunnið eldfjall og svo voru
berglög í gljúfrum, eldri eða yngri
berglögin. Én 1 grasafræði var ég
úti á þekju, því ég þekki ekki nöfn
á neinum jurtum, nema ég þekki
fífil, sóleyju og hundasúru.
í öllum fjallaferðum okkar
hafði læknirinn vín í fórum sín-
um, en það var ekki nema í eitt
eða tvö skipti tekið upp, annars
fór það ósnert heim. Hann vissi
líka að ég kærði mig ekki um vín,
því ég naut þess ekki að horfa
sljóum augum yfir hraun og
sanda.
Eitt sinn töpuðum við hestum
úr Hvítárnesi. Þá var fleira fólk
en við. Um helmingur af hestun-
um hvarf um nóttina, en við kom-
umst samt til Hveravalla einhesta
með því að koma farangrinum á
bíla, sem voru á ferð. Næsta morg-
un voru hestarnir komnir að girð-
ingu, sem þá lá um Hveravelli.
Einn hestinn vantaði vegna þess
að hann var í hafti, en hinir lausir.
Við ákváðum að vera um kyrrt og
leita að hestinum. Ég gekk suður á
Kjalfell og kíkti yfir hraunið vítt
og breitt. Skömmu eftir að ég kom
að sunnan eftir átta tíma gang,
kom Friðrik Jens með hestinn,
hafði fundið hann í hrauninu fyrir
sunnan Rjúpnafell. Og ég var
hissa. Hann var ekki með neinum
gleðibrag. Svipur hans bar það
með sér að honum væri alveg
sama, hvort hann hefði fundið
hestinn eða ekki. Síðar hugsaði ég
um það, að svona ættu læknar að
vera, að láta sér ekki bregða,
hvorki til gleði eða sorgar, hvað
sem fyrir kemur.
Friðrik læknir er núna í Sjálf-
stæðisflokknum, en þegar hann
var í Háskólanum gekk hann í alla
stjórnmálaflokka og þegar um-
ferðinni var lokið, hættu þeir að
taka mark á honum. Pólitík hefur
aldrei verið lækni þessum fjötur
um fót, því hann horfir yfir hinar
kröppu lægðir stjórnmálanna.
Sumir segja að Friðrik læknir
sé uppi í skýjunum. Víst mundi
hann njóta þess, að bregða bandi
um hornið á skýinu, en aðrir horfa
niður á jörðina við fætur sér,
hugsa lítið og líður vel.
Stundum þegar ég geng eftir
götunni á Króknum, hemlar bíll
við hlið mína, með númeri 79, en
það er ekki „79 af stöðinni", heldur
1179 og héraðslæknirinn situr í
bílnum. Hann opnar hurðina hýr á
svip og býður mér að setjast inn.
Ég kasta á hann kveðju eins og ég
hafi aldrei séð hann fyrr, því
hlýlegur tónn er mér ekki gefinn
og sest inn. Svo ekur hann út á
eyri, upp á Golanhæðir, eða upp
hjá kirkjugarði, bendir inn í garð-
inn og segir: „Þarna eru vinir mín-
ir.“ Svo fer ég að tala um, hvort