Morgunblaðið - 09.12.1983, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 1983
Væri það efni í brag?
Bókmenntir
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Jakobína Sigurðardóttir:
KVÆÐI, ný og aukin útgáfa.
154 bls. Mál og menning.
Jakobína Sigurðardóttir ritar
nokkur formálsorð að þessari nýju
útgáfu kvæða sinna. Þar segir hún
meðal annars: „Þegar það kom til
orða, að Mál og menning gæfi út
kvæðabók mína öðru sinni, fannst
mér nokkur vandi þar á. í fyrsta
lagi hef ég ekki álitið mig „ljóð-
skáld“ í bókmenntalegum skiln-
ingi. Kvæði mín eru að mestu
tækifæris- og stemmningaljóð, svo
sem ort hafa alþýðuskáld á íslandi
um aldaraðir. Slík kvæði eru
oftast tíma- og staðbundin."
Þetta er auðvitað skrifað af
mikilli hógværð, en einnig af mik-
illi skynsemi. Það sem þarna er
sagt á við um langflest kvæðin.
Það vantar líkt og einhvern
herslumun til að þau geti talist
mikilvæg ljóðlist, óháð tíma og
rúmi. Engu að síður þarf engum
að dyljast, að skáld heldur hér á
penna. Þótt Jakobína sé þekktust
fyrir sögur sínar, fer ekki hjá því
að hæfileikar hennar njóti sín
einnig í ljóðagerðinni, þó ekki sé
það í eins ríkum mæli.
Bók þessi ber nafn með rentu.
Innihaldið er kvæði, í hefðbundn-
um skilningi orðsins. Stuðlar, höf-
uðstafir, regluleg hrynjandi og
endarim. Allt eins og „á“ að vera.
Fyrsta kvæðið í bókinni heitir
„Fátækt" og er svona:
Lítið gaf mér lífið,
langspilið slitið
fátækra feðra
féll mér í arf.
Einn lét þar strengurinn,
ein lék þar höndin
fjötruðum fingrum
fábreytnislag.
Þetta kvæði þykir mér ágætt
dæmi um þann stíl er einkennir
þetta safn. Hefðin er sterk, en
málið ljóst og nútímalegt. Þetta
ágæta kvæði sker sig þó úr hópn-
um að öðru leyti, því það er eitt af
aðeins fáeinum kvæðum sem eru
stutt. Yfirleitt eru kvæði Jakobínu
nokkuð löng. Kannski er það
vegna þess að prósaskáld hugsi í
orðum og setningum en ljóðskáld
fremur í myndum. Ekki finnst
mér þó að kvæðin séu of löng.
Mörg þeirra eru epísk, þ.e. segja
sögu, að meira eða minna leyti og
þá er jú þörf margra orða og Jak-
obínu virðist einkar auðvelt að
fella þessi orð í viðeigandi laðir
hefðbundins ljóðforms.
Efni ljóðanna er margvíslegt,
enda kvæði frá síðustu fjörutíu ár-
um eða meira. Mörg eru ort út af
sögulegum atburðum í samtíman-
um, svo sem stríðinu, hernáminu
og fleiru. Nokkur eru erfiljóð eða
Ijóðkveðjur til ákveðinna ein-
staklinga, en sum eru persónuleg
og þykja mér þau bera af. Þar
koma orðin frá hjarta og sálar-
fylgsnum skáldsins með meiri
þungá en ella. Sem dæmi langar
mig að vitna í kvæðið „Náttmál"
frá árinu 1946. Þar er á ferðinni
efni sem mörgu skáldinu hefur
löngum verið hugleikið. Örlög
óortra ljóða í amstri hversdags-
leikans. Upphafs- og lokaerindin
eru svona:
Vísirinn tifar, tíminn líður
án tafar. Hvað gerðist í dag?
Hreingeming, þvottur, verksmiðjuvinna. —
Væri það efni í brag?
Ef til vill, og þó, — ég óskaði annars,
mín íslenska, framsækna þjóð.
Það líður að nótt og enn á ég eftir að yrkja
[þér dagsins ljóð.
Kom nótt með þinn frið. Lát daggir drjúpa
á dauðþyrstan, brennandi svörð.
Gef andartak hvíld öllum örþreyttum
[börnum
og öllu, sem þjáist á jörð.
Læg húgarins öldur, unz hljómar í strengjum
hvers hjarta þitt mildasta lag.
Svæf þrána, sem brennir mitt brjóst, svo
[ég titra
af beyg við hvern rísandi dag.
í kvæðunum um hernámið og
herinn og NATO ber trúarleg ein-
feldni oftast listina ofurliði. Er
hryggilegt að sjá ágæta höfunda
senda frá sér á prent jafn fávís-
legt hnoð og kvæðið „27. septem-
ber 1974“. Reyndar er til sérstök
bók með safni slíkra ljóðslysa.
Hún heitir „Sól skal ráða“, held
ég, og kom út fyrir nokkrum árum
hjá Máli og menningu. Þó leynd-
ust nú nokkur ágæt ljóð þar inni á
milli og svo er einnig í Nató-
kvæðastabba Jakobínu.
Á þessum helsprengjutímum er
erfiðara en nokkru sinni fyrr fyrir
foreldra að hugsa til framtíðar
barna sinna, því nú er allsendis
óvíst að hún verði til yfirleitt.
Þetta sést líka í sumum kvæðum
Jakobínu og eru þau kvæði meðal
hinna bestu í bókinni. Kvæði eins
og „Vökuró", „Fimm börn“, „Son-
argæla" og lokaljóðið „Fljúgðu til
stjarnanna".
Að lokum er þess að geta, að
kápa bókarinnar er einkar falleg
og gerð af Jóni Reykdal. Mig lang-
ar þó, áður en ég set lokapunkt
aftan við þessi skrif, að vitna í enn
eitt ljóð eftir Jakobínu. Flestir
gætu víst tekið heils hugar undir
þessi orð í síðasta erindi „Sonar-
gælu“:
Ymur mér í brjósti
andvarp milljóna,
eitt í öllum
áttum veraldar:
Hvað bíður handa
hvítra og dökkra,
hlýrra lifandi
handa mannsbarna?
Var eitthvað skrifað í ský ...
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Skrifað í skýin: Jóhannes Snorrason,
Minningar II.
Útg. Snæljós 1983
Það þarf ekki að fara um það
mörgum orðum, hversu langtum
betri flugsamgöngur eru nauð-
synlegar hér á landinu, kannski
væri réttara að segja að þær þyldu
í reynd enga bið. Framsýnir
brautryðjendur á sviði flugmála
hafa venjulega séð lengra fram í
tímann og hvatt til úrbóta en
oftar en ekki talað fyrir daufum
eyrum.
Brautryðjendur á hvaða sviði
sem er — landkönnuðir, sæfarar,
bílstjórar, flugmenn — hafa án
efa þurft að hafa til að bera ótrú-
lega árvekni og útsjónarsemi.
Flugmenn teljast líklega enn til
hópsins, þó að fiugið hafi fyrir æði
löngu slitið fyrstu skónum.
Áð þessu nú sögðu er alveg hægt
Jóhannes Snorrason
að taka undir með kollega sem
velti því fyrir sér á dögunum, af
hverju karlmenn sem eru komnir
yfir vissan aldur fyndu sig knúna
til að skrifa æviminningar sínar.
En æviminningabók er ákaflega
langt frá því að vera sett undir
einn hatt: þar er að finna listræn
verk og stórbrotin, miðlungs
mælgi og eiginlega allt þar á milli.
Spurningin er líka eftir hverju er
verið að sækjast, og á þar bæði við
lesanda og frásagnarmann.
Jóhannes Snorrason á einna
lengsta og heilladrýgsta sogu 1
þróun flugsins hér. Ég las ekki
fyrri minningabók hans, en hér er
lítið farið út í persónulegar frá-
sagnir, heldur gefnar greinargóð-
ar skýrslur um ferðalög út og suð-
ur. Hér er sem sagt á einum stað
ótrúlega mikill fróðleikur, sem Jó-
hannes á auðvelt með að koma til
skila, því að hann er ágætlega rit-
fær. En þessi aðferð hans sem
ugglaust er með ráðum gerð, að
víkja sjálfum sér að mestu til hlið-
ar, verður einnig til þess að bókin
er ósköp þynnkuleg aflestrar og
skýrslubragurinn á frásögninni
beinlínis þreytandi. Það dugar
ekki að ætla að lyfta bókinni ögn
með því að snara inn í hana létt-
um lýsingum hér og hvar. Aftur á
móti segir það auðvitaö heilmikið
um manninn sjálfan, hversu und-
urmikið næmi hann hefur fyrir
tign íslenzkrar náttúru. Þar en
eiginlega bara þar verður vart við
Jóhannes Snorrason sjálfan. Og
öldungis finnst mér fráleitt að
tala um minningar — þetta er
skýrsla um minningar.
Sýning Katrínar
H. Ágústsdóttur
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Undirritaður hefur verið þess
vel vitandi, að staðið hefur verið
að nokkrum listsýningum í
menningarmiðstöðinni Gerðu-
bergi er fullan rétt hafa átt á
umfjöllun hér í blaðinu. Að sú
hefur ekki orðið raunin er öðru
frekar vegna þess að fjöldi sýn-
inga, sem eru nær kjarna borg-
arinnar, hefur verið slíkur í
haust að eitthvað hlaut að mæta
afgangi.
Þótt ég hafi lengi verið á leið-
inni til að skoða þessa ágætu
framkvæmd sem menningarmið-
stöðin Gerðuberg er, verð ég að
viðurkenna að ég hafði aldrei
stigið þar inn fæti, er mig bar að
garði á dögunum. Fyrir marga er
Breiðholtið rosahverfi er líkja
má við útlönd, því að það er þeim
framandi, algjörlega óþekkt
stærð og langt í frá forvitnilegt
öllum þeim er ekki eiga farar-
kost er flytur þá fljótt og vel á
milli staða, jafnvel langar vega-
lengdir.
Katrín H. Agústsdóttir, er um
þessar mundir sýnir 36 vatns-
litamyndir í húsakynnum menn-
ingarmiðstöðvarinnar, er vel
kunn fyrir batík-myndir sínar,
kjóla og önnur klæði, en öllu
minna þekkt á vettvangi vatns-
litamynda. Það er þó nokkuð
langt síðan list hennar tók að
þróast frá batík og yfir í vatns-
litatækni og má það vera afleið-
ing þess að hún notaði á stund-
um pensla við vinnu sína. Smám
saman hefur hún svo fjarlægst
batíkina og verður það að teljast
skaði vegna þess að t.d. kjólar
hennar voru mikið augnayndi,
svo og menningarlega útfærðir.
En menn hugsa ekki um slíkt
er þeir þróast smám saman yfir
á annan vettvang myndlistar
heldur eru hugfangnir af hinni
nýju tækni er við blasir. Slík
breyting er viðkvæm og erfið, —
líkast hjartaflutningi og tekur
því tímann sinn.
Er litið er á myndir Katrínar,
þá skynjar skoðandinn ákveðinn
ferskleika í þeim en um leið að
listakonan er í mótun á þessu
sviði og mun vafalítið geta enn-
þá betur og gera betur. Þetta
staðfesta myndir svo sem: „Gráa
húsið“ (7), „Undir jökli" (18),
„Hlíðin" (21), „Fjara“ (33) og
„Húmar að kveldi" (36), en allar
eru þær fersklega málaðar og vel
upp byggðar. En minnisstæðust
er mér þó myndin „Vetrarsnjór"
(23), því að þar brýtur hún upp á
nýjum og djarfari tæknibrögð-
um og ferst það vel úr hendi.
Myndin sýnir að Katrín má vel
voga meiru en hún gerir og fara
frjálslegar með efniviðinn.
Auk vatnslitamyndanna eru
sýndar nokkrar slæður unnar í
batíktækni og leist mér þar
hrifmestar myndir nr. 6 og 11, en
þar koma fram mjög hnitmiðuð
og einföld flatarmálsform.
í heild er þetta snotur sýning
er staðfestir ágæta hæfileika
gerandans á sviði vatnslitatækn-
innar og staðfestir styrk hennar
í batík-tækninni.
Gítarbyltingin í Gamla bíói
Jazz
Svsinbjörn I. Baldvinsson
Jazzvakning er ekki af baki
dottin. Enn einu sinni tókst þess-
um fjárvana félagsskap að bjóða
upp á jazz á heimsmælikvarða
þann 5. des. síðastliðinn. Það var
tríó gítarleikarans John Scofield.
Með honum leika engir aukvisar,
þeir Steve Swallow, rafbassaséni,
og Adam Nussbaum á trommur.
John Scofield er einn hinna
mörgu ágætu gítarista sem átt
hafa sinn þátt í hálfgerðri bylt-
ingu í jazzgítarleik á síðustu ár-
um. Þetta eru ungir menn sem
margir hafa alist upp við rokk-
tónlist og sumir hafið tónlistar-
feril sinn á þeim vettvangi, en
siðar leiðst þófið við að spila und-
ir hjá bassatrommu og leitað á
vit jazzins til að öðlast tónlistar-
legt frelsi. Meðferðis úr rokkinu
hafa þeir svo haft nýtt og kröft-
ugt „sánd“ og óttaleysi gagnvart
þungum trommuslætti.
Ég sá og heyrði Scofield leika
með kvartett Dave Liebmans í
Höfn fyrir nokkrum árum og var
þá ekki mjög hrifinn af leik hans.
Til þess voru nóturnar of margar.
Sú sveit lék einvörðungu einhvers
konar ákaflega harkalegt bebop
sem er óskaplega lýjandi tónlist
þegar til lengdar lætur.
Það kom snemma í ljós í Gamla
Bíói á dögunum að mikið vatn
hefur runnið til sjávar síðan
Scofield hrannaði upp nótnafjöll-
unum í Montmartre á sínum
tíma. Það er mun meiri tónlist í
leik hans nú, meiri lagræn hugs-
un og líka hefur hann fært sig
nær uppruna sínum og kjörsvæði
rafgítarsins, rokkinu. Gróflega
mætti skipta þeirri tónlist sem
tríóið lék hér, í þrennt: Mjög hart
bebop, jazzað rokk og folkjazz í
anda Pat Metheny og fleiri inn-
anbúðarmanna hjá ECM-plötu-
fyrirtækinu.
Tríóið afgreiddi í upphafi
„Confirmation" eftir Parker og
var það hreinasta unun á að
hlýða. Á eftir fylgdi hægur og
rokklegur blús, en síðan var hrað-
inn aukinn og leikið af verulegum
krafti fram að því að Scofield lék
einn. Eftir snotrar fingra- og
hljómæfingar læddist lagið
„Georgia on my Mind“ fram sal-
inn, fagurblátt og hlaðið orku,
eins og þar stendur. Síðan komu
Swallow og Nussbaum aftur á
sviðið og tríóið vatt sér í hart
bebop um skeið. Svo var komið að
andante-kaflanum, þar sem Sco-
field og Swallow léku m.a. dúó í
fallegri og svífandi tónsmíð. Það
var eiginlega í eina skiptið sem