Morgunblaðið - 09.12.1983, Síða 42

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 1983
42
Seint er um langan
veg að spyrja tíðinda
— eftirJóhann
Hjaltason
Fyrir nokkrum árum birtust á
prenti endurminningar Matthías-
ar Helgasonar, fyrrum bónda á
Kaldrananesi á Ströndum. Um
sama eða svipað leyti flutti sonur
hans, Þorsteinn skólastjóri, text-
ann í útvarpi. Á útvarpsflutning-
inn hlustaði ég nokkuð reglulega
til að byrja með og hirti síðan ekki
um að afla mér bókarinnar til
lestrar, en hún mun hafa komið út
í þremur heftum með eins til
tveggja ára millibili. Alllöngu síð-
ar var mér frá því skýrt, að í eins-
konar eftirmála eða viðauka Þor-
steins í þriðja og síðasta hefti
endurminninganna gerði hann að
frásagnarefni meira en hálfrar
aldar gamlan atburð, í sambandi
við sambýlisörðugleika á
Kaldrananesi í þann tíma, er for-
eldrar mínir bjuggu þar leiguliðar
á fjórða hluta jarðarinnar, far-
dagaárin 1912—1915. Jafnframt
var mér tjáð, að frásögn Þorsteins
af fyrrnefndu atviki væri bæði
mjög ónákvæm, röng og villandi í
flestum greinum, auk þess að
meginatriði viðburðarins lægi í
þagnargildi. Með því að frásögnin
væri bersýniiega byggð á algeru
misminni eða missögnum, nema
hvort tveggja væri, þyrfti hún
opinberrar leiðréttingar við sann-
leikans vegna, bæði í samtíð og
framtíð.
Mælt hefur verið, að atburðir
skrái sína eigin sögu um leið og
þeir gerast og verða til, sanna
sögu, sem lesa megi óbrjálaða um
ókomin ár og jafnvel aldir. Þetta
eru ugglaust sannleiks orð um ým-
is fyrirbæri í ríki náttúrunnar, en
aftur á móti trúlega oftast öfug-
mæli um athafnir og samskipti
manna. Til þess að gera langa
sögu stutta, þarf ég að takmarka
mjög orðréttar tilvitnanir í fyrr-
nefnda frásögn Þorsteins af sam-
býlisárekstri í æsku hans á Kald-
rananesi. Þótt á hinn bóginn ítar-
legar ívitnanir mundu vera skóla-
bókadæmi um það, hvað villu-
gjarnt er á söguslóðum misminnis
og missagna. Þorsteinn kveður
föður sinn hafa lagt blátt bann
við, að rifið væri hrís í landi
Kaldrananess. Virðist þó augljóst,
að slíkt bannorð eins eiganda og
ábúanda gat ekki haft gildi á
óskiptu beitilandi, án samkomu-
lags og samþykkis annarra eig-
enda og ábúenda jarðarinnar.
Og fullvíst tel ég, að hvorki hafi
munnlega verið að þvílíku banni
innt, né um það rituð ákvæði í
byggingarbréfi föður míns fyrir
ábýli hans á Nesi, en eigendur
þess voru tveir, þ.e. Jóhann Jóns-
son bóndi í Bæ á Selströnd að
meiri hluta, og Gestur Loftsson
bóndi á Eyjum á Bölum að ein-
hverjum minni hluta.
I þrettán til fjórtán ára langri
búskaparsögu foreldra minna árið
1912 sem leiglendingar í tví- og
þríbýli oftast nær, hafði móðir
mín haft fyrir fasta venju á haust-
in að svíða svið af sláturfé við
hríseld, trúlega allforn siður gegn-
um margar aldir. Það heyrði ég
sagt, að hangikjöt verkaðist betur
og fengi aukin bragðgæði í reyk af
krækiberjalyngi. Ekki þekki ég til
slíkrar verkunar á hangikjöti og
hygg að hún hafi varla verið al-
menn. Ef til vill hefur einhver
svipuð trú eða skoðun átt sér stað
á smekk af kindasviðum, sviðnum
við hríseld, en langmestu mun þó
hafa ráðið, að hrís er kveikjulegra
og logar betur og glaðar en mór
eða sauðatað.
Fyrsta haust foreldra minn á
Nesi (þ.e. 1912) hugðist móðir mín,
sem jafnan áður að endaðri slát-
urtíð, láta rífa eitthvað af hrísi til
þess að svíða svið við. Til þeirrar
farar gengu synir hennar tveir, ég
undirritaður og þá nýbyrjaður 14.
árið, Þorkell bróðir minn 9 ára
gamall frá næstliðnu vori, rúm-
lega tvítug vinnustúlka foreldra
minna og 19 ára gamall vinnupilt-
ur Kjartans bónda Ólafssonar,
sem bjó á öðrum fjórðaparti Kald-
rananess. Um Hjalta, föður okkar
bræðra, gat ekki verið að ræða,
þar sem hann var þá í vinnu við
sláturhúsin á Hólmavík eins og á
hverju einasta hausti allt frá ár-
inu 1906 og svo lengi sem ég þekkti
til eða nokkuð fram yfir 1930.
Hér vil ég svo birta smáklausu
úr hinni missagnafullu og van-
sögðu frásögn Þorsteins, eins og
hún blasir við orðrétt og stafrétt í
þriðja hefti endurminninga
Matthíasar Helgasonar, Kvöld-
rúnir, bls. 161: „Svo er það einu
sinni seint á degi að Hjalti kemur
framan traðir ásamt fólki sínu og
er hver maður þar með hrísbagga
svo stóra sem hann mátti með
komast, og þó öllu stærstur bagga
sá, sem Hjalti var með. Þetta kom
mér, stráknum, mjög einkennilega
fyrir sjónir, því faðir minn hafði
jafnan lagt brátt bann við því, að
við brytum viðarteinung, þótt ekki
væri nema væn keyrishrísla, ef
hún var tekin af grónum viði.“
í þessari tilvitnuðu klausu eru
væntanlega 2 eða 3 prentvillur,
sem ávallt geta hent á bestu bæj-
um og ekki brýn þörf að leiðrétta
þegar auðlesnar eru í málið, en
auðvitað eru prentvillur alltaf
leiðinlegar þó að meinlitlr séu og
þykja bera bott um ókærni og lé-
leg vinnubrögð.
Á næstu blaðsíðu Kvöldrúna
(162) segir, að daginn eftir (þ.e.
hrísrifið) hafi „stóra bátnum verið
ýtt úr vör“ og Nesbændur farið
með konur og krakka í lystitúr til
Þorkelsskerja. Á leiðinni út í sker-
in hafi komið til róðrarkeppni á
milli feðra okkar Þorsteins, þar
sem báðir fengu sig fullreynda án
úrslita. Þessa kappróðrarsögu hef
ég að vísu heyrt sagða löngu fyrr,
en með all öðrum formerkjum.
Eins og fyrr er sagt gat föður mín-
um ekki verið til að dreifa að
þessu sinni, hvorki við hrísrif né
skemmtiferð út í Þorkelssker.
Vorkópaveiði við skerin hygg ég
að hafi verið seint í júnímánuði,
farnar 2—3 ferðir með selanet og
legið yfir þeim í skerjunum eina
nótt hverju sinni. Skemmtiferð út
í skerin um eða eftir miðjan
októbermánuð er í hæsta máta
ósennileg, og fullvíst er, að hún
átti sér ekki stað haustið 1912, og
aldrei í þau þrjú ár sem foreldrar
mínur bjuggu á Nesi. Hitt má aft-
ur á móti vel vera, að Nesbændur
hafi einhvern tíma að sumarlagi
farið lystitúr með konur og
krakka út í Þorkelssker, löngu eft-
ir að foreldrar mínir fluttu frá
Kaldrananesi, þ.e. snemma í maí-
mánuði vorið 1915.
Ég held því ekki fram, að eftir
frek sjötíu ár sé fyrrnefnd hrís-
rifssaga mér fersk í minni í smá-
atriðum út í ystu æsar, en alveg
örugglega er hún það i öllum aðal-
atriðum. Á hinn bóginn virðist
frásögn Þorsteins vera byggð á
minnisleysi eða miklu misminni,
missögnum og hreinum ímyndun-
um. Kann þar tvennt að koma til.
Það fyrst, að fyrir æsku sakir var
Jóhann Hjaltason
„Mælt hefur verið, að at-
burðir skrái sína eigin
sögu um leið og þeir ger-
ast og verða til, sanna
sögu, sem lesa megi
óbrjáiaða um ókomin ár
og jafnvel aldir. Þetta er
ugglaust sannleiks orð um
ýmis fyrirbæri í ríki nátt-
úrunnar, en aftur á móti
trúlega oftast öfugmæli
um athafnir og samskipti
manna.“
hann ekki við atburðinn riðinn, en
það var ég vissulega sem einn
þátttakenda. í öðru lagi aldurs-
munur okkar á umræddum tíma.
Þá var ég fullra þrettán ára að
aldri og nokkrum vikum betur, en
hann einungis fjögurra ára og
nokkurra mánaða gamall. Rétt og
satt frá sagt var atburðarás marg-
nefndrar hrísrifssögu þessi: Um
miðjan dag undir skýjum haust-
himni októbermánaðar árið 1912,
fórum við áðurnefndir fjórir ein-
staklingar fram í fjarðarhlíðina
fyrir innan Kaldrananes, á að
giska 20 til 30 mínútna gang til að
byrja með. Rifum þar upp hrís á
líklega þó nokkru svæði, uns nóg
þótti komið í hæfilegar byrðar
fyrir hvern og einn. Mun óhætt að
segja, að ekki hafi byrðar okkar
bræðra verið beysnar eða fyrir-
ferðarmiklar, sem ekki var heldur
við að búast hjá níu ára gömlum
dreng eins og Þorkeli bróðir mín-
um, er ekki vildi þó láta sitt eftir
liggja.
Sennilega hefur dagur verið lið-
inn nær miðjum aftni eða vel það,
þegar við á ný nálguðumst okkar
heima með hrísið. Þar kom móðir
mín á móti okkur, létti byrðinni af
herðum yngsta burðarmannsins,
sem var eins og fyrr segir Þorkell
bróðir minn, og var síðan kimbil
hans sjálf eftir það. Þá er við kom-
um í traðirnar heim að bæjarhús-
unum, er Matthías bóndi þar fyrir
ásamt vinnumanni sínum. Veik
hann sér að móður minni og
spurði, jafnframt því að taka af
henni hrískimbilinn, hvort Jóhann
í Bæ hefði leyft þetta hrísrif.
Henni mun hafa orðið svarafátt,
og vissi víst varla hvaðan á hana
stóð veðrið, því að aldrei hafði ver-
ið á það málefni minnst af hálfu
landeigenda, svo að hún vissi til.
Það er þeirra Jóhanns í Bæ og
Gests á Eyjum. Eftir einhver önn-
ur stutt orðaskipti Matthíasar og
móður minnar, tók hann og vinnu-
maður hans hrísbyrðarnar í sína
vörslu svo að segja mótstöðulaust
eins og skiljanlegt er, þar sem
tveir efldir karlmenn áttu aðal-
lega við konur og börn að eiga.
Morguninn eftir þennan hrís-
rifsdag færði Matthías bóndi, og
líklega vinnumaður hans eða
vinnumenn, hrísið niður á sjávar-
grund hjá bátalendingunni, hlóðu
því í köst og báru eld að. Þótt
bálköstur þessi hafi varla verið
stórvaxinn og fjarri húsum, mun
hann hafa verið vaktaður og eigi
frá horfið fyrr en brunninn var til
kaldra kola, eða svo heyrði ég síð-
ar haft eftir sjónarvotti. Þessi eft-
irminnilegu sögulok skráir Þor-
steinn ekki, er þó mjög ósennilegt,
að hann hafi aldrei heyrt þau
nefnd, eða um þau vitað hvorki
fyrr né síðar. En hvað sem um það
er, þá diktar hann botn í söguna í
stíl við fyrri frásögn, með lystitúr
Nesbænda á síðhausti út í gróð-
urvana eyðisker. Mér er ekki full-
ljóst tilgangur Þorsteins, með
upprifjun þessarar gömlu hrísrifs-
sögu. Trúlega er hann þó sá, að
varpa góðu ljósi á föður hans í
flokki gróðurverndarmanna,
hverra sjónarmið voru lítt þekkt
og enn minna útbreidd meðal al-
mennings hér á landi, fyrir 70 til
80 árum, þótt þörf og nytsöm séu.
En í því efni sem flestum öðrum
veltur mikið á framkvæmdinni.
Matthías Helgason var fram-
farasinnaður og vel gefinn
merkismaður á sinni tíð. Eigi að
síður mæltist framansögð hrís-
vernd, ásamt tilheyrandi valdbeit-
ingu og brennu, hvergi vel fyrir út
í frá, þar sem til hennar spurðist.
Þótt framanrituð hrísrifssaga
gæti gefið efni til ýmissa þarf-
legra hugleiðinga, mun ég ekki
langyrða um hana meir án frekara
tilefnis.
Á fyrsta vetrardag 1983.
Jóhann Hjaltason er fyrrrerandi
kennari.
35 krónur fyrir
kílóið af þorski
VÍSIR SF fékk í gær 35,67 krónur að
meðaltali fyrir þorskkílóið í Hull og
Krossanes SU fékk 35 krónur í með-
alverð fyrir þorskkílóið í Hull á
þriðjudag. Lætur það nærri að vera
fjórfalt meðalverð fyrir þorsk hér
heima.
Tónleikar Mót-
ettukórsins ekki
endurteknir
MÓTETTUKÓR Hallgrímskirkju
hélt aðventutónleika í Kristskirkju
sl. sunnudag.
Kirkjan var troðfull og þurftu
margir frá að hverfa. Vegna fjöl-
margra fyrirspurna um hvort tón-
leikarnir yrðu endurteknir, vill
Mótettukórinn koma á framfæri,
að af því getur því miður ekki orð-
ið að þessu sinni.
Kórinn þakkar góðar undirtekt-
ir og heitir því, að gera ráðstafan-
ir til að fleiri komist á aðventu-
tónleika kórsins á næsta ári.
Krossanesið seldi alls 59,9 lestir
í Hull á mánudag. Heildarverð var
1.775.200 krónur, meðalverð 29,62.
13,7 lestir aflans voru ufsi og með-
alverð fyrir hann 16,40 krónur, en
auk þess voru nokkrar aðrar verð-
litlar fisktegundir í aflanum.
Þorskur var samtals 37,3 lestir og
meðalverð fyrir hann eins og áður
sagði 35 krónur.
Þá seldi Ottó Wathne NS 45,8
lestir í Grimsby. Heildarverð var
1.025.100 krónur, meðalverð 22,36.
Talsverður hluti aflans var karfi
og dró hann meðalverðið niður
auk þess sem aflinn dæmist í 2.
gæðaflokk, en afli Krossanessins
fór allur í 1. gæðaflokk.
Vísir seldi alls 33,9 lestir í Hull
í gær. Heildarverð fyrir aflann
var 1.008.600 krónur, meðalverð
29,74. 10,6 lestir aflans voru keila
og reyndist meðalverð fyrir hana
16,60 krónur. Annar afli var að
mestu þorskur og meðalverð fyrir
hann 35,67 krónur. Karlsefni RE
seldi 173,1 lest í Cuxhaven í gær.
Heildarverð var 4.310.200 krónur,
meðalverð 24,91. Afli Karlsefnis
var að mestu karfi.
Bridge
Arnór Ragnarsson
Bridgefélag
Sauðárkróks
Laugardaginn 19. nóvember
var haldið svokallað Kristjáns-
mót hjá félaginu. Þetta 'er
tvímenningskeppni, þar sem
spilað er um silfurstig, keppnis-
stjóri var Kristján Blöndal.
Þátttakendurnir voru frá fimm
bridgefélögum á Norðurlandi
vestra. Efstu pör urðu þessi:
Björn Guðnason og
Gunnar Þórðarson Sauðárkróki 82
Ingibergur Guðnason og
Guðm. H. Sigurðsson, Skagastr. 79
Jón Arason og
Þorsteinn Sigurðsson Bl.ósi 63
Gunnar Sveinsson og
Kristófer Árnason Skagastr. 46
Hailbjörn Kristjánsson og
Ari Einarsson, Blönduósi 34
Bjarki Tryggvason og
Halldór Tryggvason Sauðárkr. 22
Reynir Pálsson og
Stefán Benediktsson Fljótum 21
Bridgedeild
Sjálfsbjargar
Nú er lokið fjögurra kvölda
hraðsveitakeppni með sigri
sveitar Guðmundar Þorbjörns-
sonar. Sveitin sigraði með
nokkrum yfirburðum, fékk 1988
stig eða tæplega 200 stigum
meira en næsta sveit. Með Guð-
mundi spiluðu í sveitinni: Þor-
björn Magnússon, Sigríður
Sigurðardóttir og ína Jensen.
Röð næstu sveita:
Jóhannes Skúlason 1795
Pétur Þorsteinsson 1771
Gísli Guðmundsson 1763
Meðalárangur 1728
Eins kvölds tvímenningur
verður spilaður 12. des nk. og eru
félagar beðnir að mæta vel og
stundvíslega en keppnin hefst kl.
19.30.
Bridgedeild
Skagfirðinga
Önnur umferð í hraðsveita-
keppni deildarinnar var spiluð 6.
desember. Efstu sveitir nú eru:
Björn Hermannsson 1295
Óli Andreason 1175
Sigmar Jónsson 1164
Hildur Helgadóttir 1153
Magnús Halldórsson 1153
Síðasta umferð verður spiluð
þriðjudaginn 13. desember, en
20. desember verður eins kvölds
jólatvímenningur.
Bridgefélag kvenna
Barómeterkeppni félagsins
lauk mánudaginn 5. des. 36 pör
tóku þátt í keppninni. Úrslitin
urðu þessi.
Ása Jóhannsdóttir —
Lilja Guðnadóttir 687
Guðríður Guðmundsdóttir —
Kristín Þórðardóttir 661
Halla Bergþórsdóttir —
Kristjana Steingrímsdóttir 647
Ingibjörg Halldórsdóttir —
Sigríður Pálsdóttir 587
Gunnþórunn Erlingsdóttir —
Ingunn Bernburg 460
Sigrún Ólafsdóttir —
Elín Jónsdóttir 443
Júlíana Isebarn —
Margrét Margeirsdóttir 442
Rósa Þorsteinsdóttir —
Vigdís Guðjónsdóttir 385
Esther Jakobsdóttir —
Anna Þóra 384
Steinunn Snorradóttir —
Þorgerður Þórarinsdóttir 321
Alda Hansen —
Nanna Ágústsdóttir 299
Lovísa Eyþórsdóttir —
Ester Valdemarsdóttir 234
Keppnisstjóri var Agnar Jörg-
ensson.