Morgunblaðið - 17.02.1984, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. FEBRCAR 1984
27
Kerfi aðalumferðarbrauta
Kerfi stofnbrauta þarf að mynda samfellt net, sem þekur skipulagssvædid á þann veg, að beint liggi við að aka á
stofnbrautum milli helstu umferðarmarkmiða nema í upphafi og enda ferðar. Möskvarnir eiga að vera hæfilega stórir
til þess að stofnbrautakerfið dragi til sín sem mest af þeirri umferð, sem er á lengri leiðum á skipulagssvæðinu.
Tengibrautir skipta möskvum stofnbrautanetsins í smærri möskva.
miðað við að hið byggða landsvæði
bæjarins sé svo stórt, að stofn-
brautirnar myndi net, sem á í
megindráttum að þekja hið
byggða svæði. Þetta á varla við
önnur svæði á fslandi en höfuð-
borgarsvæðið.
í aðalskipulagi Akureyrar er
einnig gert ráð fyrir fjórum
gatnaflokkum. En þar er aðeins
ein stofnbraut, sem liggur gegn
um bæinn endilangan frá norðri
til suðurs með neti tengibrauta til
beggja handa.
Iöðrum og minni bæjum getur
verið álitamál, hve marga gatna-
flokka þarf, en óvíða verða þeir
færri en þrír. Það er a.m.k.
reynsla mín í háskólanum, þar
sem ég hef lagt fyrir stúdenta í
verkfræði það verkefni að gera
frumáætlun að umferðarbætingu í
mörgum íslenskum bæjum, sem
miðuð er við að draga úr umferð-
arhættum. (Umferðarbæting er
nýtt íslenskt orð fyrir trafiksaner-
ing).
Engu að síður er flokkun gatna
sjálfsögð skipulagsregla í öllu
þéttbýli vegna þess, hve íbúðar-
umhverfið getur þá orðið betra og
umferðaröryggi meira. Umferðar-
slys verða líka í minni bæjunum. í
þessu sambandi vil ég vekja at-
hygli á skipulagsuppdrætti fyrir
lítínn stað, Bergvík á Kjalarnesi,
sem ég tel vera til fyrirmyndar að
þessu leyti. Fróðlegt verður að sjá
hvernig til tekst með framkvæmd-
ina.
Hugsunin að baki flokkuðu kerfi
akstursgatna er að beina umferð-
arstraumum sem mest á útvaldar
umferðarbrautir en hlífa í staðinn
íbúðarhverfum fyrir gegnum-
akstri bifreiða. Að koma þessu til
leiðar er meira en að segja það eða
merkja bara götur á korti með lit-
um, sem tákna mismunandi
gatnaflokka. Það er líka ófull-
nægjandi aðgerð að merkja sumar
götur sem húsagötur og torvelda
umferð um þær, ef umferðarmagn
og umferðarhættur aukast við það
á öðrum götum, svo að ekki verði
við unað.
í umferðarkerfinu er miskunn-
arlaus rökfesta. Umferðarstreym-
ið lætur ekki stjórnast samkvæmt
óskhyggju fremur en vatnið í
hringtengdu vatnsveitukerfi.
Vatnsveitukerfi er hannað þannig,
að vatnið „kjósi" að fara þá leið,
sem hönnuðurinn vill láta það
fara. Tæknileg veitukerfi eru yfir-
leitt gerð þannig, að straumum
um þau eru ætlaðar ákveðnar leið-
ir, en í rekstri kann svo ennfremur
að þurfa að stýra streyminu til að
ná því marki. Líta má á gatnakerfi
sem leiðslukerfi á svipan hátt.
í byggðarskipulagi verður að
ætla hverjum vegi ákveðið hlut-
verk eins og hverju öðru mann-
virki. Það er úr sögunni, að gata í
skipulagi þéttbýlis geti sinnt öll-
um hlutverkum í senn, sem við
þekkjum nú: að vera húsagata,
safnbraut, tengibraut og stofn-
braut. Þegar gata hefur verið
gerð, þarf ennfremur að sjá til
þess, að hún sé notuð og geti not-
ast í reynd, svo sem til er ætlast.
Það þarf því að standa ákveðinn
vilji þar að baki, sem stýrir notk-
un gatnakerfisins í víðri
merkingu.
Dæmi af Höfuð-
borgarsvæði
Aðalskipulag Reykjavíkur, sem
unnið var að á árunum 1960—64,
byggist á vandlegri flokkun gatna
í þeim skilningi, sem hér hefur
verið lýst. Lega aðal-umferðaræða
á skipulagssvæðinu er hluti af því
aðalskipulagi, sem samþykkt var
1965. Það eru stofnbrautir (sem þá
nefndust hraðbrautir) og tengi-
brautir. Lega þeirra í þeim hluta
borgarlandsins, sem þá var þegar
byggður, var þá ákvörðuð með
mjög vandlegri athugun á því,
hvernig aðrar götur myndu skipt-
ast í safnbrautir og húsagötur.
Það atriði heyrir ekki til aðal-
skipulagi, heldur deiliskipulagi, en
í bókinni um aðalskipulagið er
sýnt, hvernig leysa má það mál.
Miklu minna hefur orðið úr
framkvæmd á flokkun gatna í
gatnakerfi Reykjavíkur en vakti
fyrir borgarstjórn þegar aðal-
skipulagið var samþykkt. Það er
því ekki réttmætt að meta þessa
skipulagsaðferð í heild með
Reykjavík í huga sem fyrirmynd.
Samt skal hér rætt um dæmi úr
Reykjavík.
Miklabraut er sú umferðar-
braut, sem með legu sinni er út-
valin til að taka á sig mest um-
ferðarmagn gatna f Reykjavík. Til
þess var hún teiknuð í upphafi
(1935—37) og til þess var henni
síðar ætlað 100 metra breitt svæði
á mestum hluta lengdar sinnar.
Miklabraut var fyrsta gatan, sem
sett var á blað sem stofnbraut,
þegar byrjað var á skipulagningu
gatnakerfisins í aðalskipulagi
Reykjavíkur.
Bústaðavegur er eina gatan,
sem gat orðið tengibraut næst
sunnan við Miklubraut, samsíða
henni. Hann liggur gegnum stórt
íbúðarhverfi endilangt, eina gatan
þar, sem það gerir. Hjá því verður
ekki komist, að um Bústaðaveg
fari a.m.k. sú bifreiðaumferð, sem
hverfinu viðkemur. Jafnframt
þarf margt gangandi fólk að fara
þvert yfir Bústaðaveg vegna skóla,
verslana og strætisvagna. Tvennt
er því nauðsynlegt: að gera Bú-
staðaveg vel úr garði með tilliti til
umferðaröryggis og að stuðla að
því, að um hann fari ekki fleiri
bifreiðir en þörf krefur.
Gagnvart fyrra atriðinu virðist
sjálfsagt, að Bústaðavegur sé full-
gerður með tveim aðgreindum
akbrautum, eins og tengibraut
hæfir, vegna þess hve slíkar götur
eru miklu hættuminni fyrir gang-
andi fólk og bifreiðir en götur með
einni akbraut.
í síðara atriði felst, að um Bú-
staðaveg fari sem minnst af bif-
reiðum, sem ekki eiga erindi í
byggðina við hann. Sú umferð á að
fara um Miklubraut og Foss-
vogsbraut. Þar er komið að einu
höfuðatriði i flokkuðu gatnakerfi,
að gata taki ekki á sig umferð,
sem getur farið um götu í „hærri“
flokki. Bústaðavegur, tengibraut í
gatnakerfinu, er sem sé ekki til
þess að létta umferð af stofn-
brautinni Miklubraut.
Til þess að svo megi verða, þarf
Miklabraut að vera svo greiðfær,
að menn velji að aka hana fremur
en aðrar götur, sem til greina ko-
ma í nágrenni hennar. Borgar-
stjórn þarf á hverjum tima að
veita því fé til Miklubrautar, sem
til þarf til að hún risi undir hlut-
verki sínu. Ella koma upp erfið-
leikar annars staðar, sem enn
kostnaðarsamari verða, hvað þá ef
umferðarslysin eru talin með.
Ráðið, sem beinast liggur við til
að gera Miklubraut greiðfærari, er
að bæta gatnamót hennar með þvi
að gera þau mislæg. Þá fækkar
einnig umferðarslysum. Á siðast-
liðnu ári vann einn af stúdentum
mínum að lokaverkefni i verk-
fræði, sem var athugun á umferð-
arljósum á Mikiubraut. Verkið var
unnið í samráði við umferðardeild
gatnamálastjóra Reykjavíkur. í
ljós kom að grænfasar umferðar-
ljósanna á Miklubraut sjálfri voru
nálægt því að vera mettaðir á asa-
tima umferðarinnar. Eftir að
þeim mörkum er náð, breytist
ástandið snögglega til hins verra.
Langar biðraðir geta þá myndast,
sem umferðarljósin anna ekki.
Gatnakerfið í Fossvogshverfi er
rökrétt. Húsagöturnar þar eru
verndaðar sem mest má verða
fyrir óviðkomandi umferð. Þær
eru allar tengdar við safnbrautir,
sem veita samband við Bústaða-
veg, tengibraut hverfisins. Áber-
andi gæði umhverfis og umferðar-
öryggis í þessu íbúðarhverfi verða
einungis keypt með því móti, að
hinn mikli gegnakstur á höfuð-
borgarsvæðinu í vestur- og aust-
urátt sé á stofnbrautum framhjá
hverfinu, Miklubraut og Fossvogs-
braut.
Eins og áður er getið, á sá gegn-
akstur ekki heima á Bústaðavegi.
Á morgnana, þegar fólk er á leið
til vinnu, má samt sjá fjölda Y- og
G-bifreiða streyma af Hafnar-
fjarðarvegi framhjá Borgarspítala
og austur Bústaðaveg. Hví fara
þær ekki aðra vegi austur?
Umferðarmagn á Bústaðavegi
þarf að tempra og ökuhraða sömu-
leiðis. Það eru brýn mál fyrir íbúa
Bústaðahverfis og Fossvogshverf-
is. En þau leysast því aðeins með
eðlilegum hætti, að kerfi stofn-
brautanna sé heilsteypt og í lagi.
Þá er engri braut ofaukið og engin
má missa sig. Miklabraut þarf að
standa fyrir sínu og Fossvogs-
braut þarf til að koma.
Það, sem hér að framan hefur
verið sagt um Bústaðaveg, á einn-
ig. við um Nýbýlaveg á sinn hátt í
Kópavogi. Hann er alls ekki fær
um að vera allt í senn, húsagata,
safnbraut, tengibraut og stofn-
braut. Engin gata er það. I svæðis-
skipulagi höfuðborgarsvæðisins er
Fossvogsbraut ætlað stofnbraut-
arhlutverk og að veita Kópavogs-
byggðinni tengingarmöguleika.
Enginn leggur í heilsteyptu
stofnbrautaneti má missa sig.
Kópavogsbær er 4,5 km á lengd.
Umferðarkerfi hans verður ófull-
burða, ef allar götur hans eru
húsagötur.
LokaorÖ
Tvær grundvallaraðferðir í um-
ferðarskipulagninu eru til þess
gerðar að bæta umhverfi og fækka
umferðarslysum.
1. Aðgreining (separering) á um-
ferð gangandi fólks frá akstri
bifreiða.
2. Flokkun (differentiering) á
akstursgötum eftir hlutverki
þeirra í gatnakerfinu.
Flokkun gatna er beitt bæði við
skipulagningu nýrra bæjarhverfa
og við umferðarbætingu nýrra
hverfa.
Flokkun akstursgatna var fyrst
beitt að marki hér á landi sem
vinnuaðferð árið 1962 við undir-
búning á aðalskipulagi Reykjavik-
ur. Aðalskipulagið er byggt á
þeirri skipulagningaraðferð og
hún var ein af forsendunum fyrir
samþykkt skipulagsins 1965.
Þótt liðin séu um 20 ár og mikil
gatnagerð hafi átt sér stað, hefur
fyrrgreindri vinnuaðferð ekki
verið beitt eins og gert var ráð
fyrir. í henni er líklega fólgið
stærsta skrefið, sem nú væri hægt
að stíga til þess að fækka umferð-
arslysum hér á landi.
Heimildir og
annaö lesefni
M.E. Feuchtinger: Leiöbeiningar um skipulag
umferöar í Reykjavík (Skýrsla til borgaryfir
valda) 1956.
Einar B. Pálsson: Miklabraut í Reykjavík. Tíma
rít Verk fræöingafélags íslands 1959.
Anders Nyvig: Gatnaskipulagiö. Kafli i bókinni
Aöalskipulag Reykjavfkur 1962—83, Rvík 1966.
Andere Nyvig og Einar B. Pálsson: Reykjavík
vejplan, teknikerrapport (greinargerö til borgar-
yfirvalda). Rvík 1966.
Statens planverk: Riktlinjer för stadsplanering
meö hánsyn till trafiksákerhet (SCAIT 1968),
Stockholm 1968.
Einar B. Pálsson: Bifreiö og bæjarskipulag.
Handbók sveitarstjórnarmanna nr. 9. Skipu-
lagssjónarmiö til næstu aldamóta. Rvík 1971.
Einar B. Pálsson: Vegakerfiö. Kafli í riti, Höfuö-
borgarsvæöiö, aöalskipulag 1969—83. Greinar-
gerö samvinnunefndar um skipulagsmál Reykja-
víkur og nágrennis. Rvík 1972.
Einar B. Pálsson: Hm gatnaskipulag í 5. kafla
greinargeröar um aöalskipulag Akureyrar
1972-93. Rvík 1974.
Trafik í nordisk tátort (2 bækur). 1. Resultat
frán Nordkoltprojektet, NU-A 1978: (14 og 2).
Tátortsstudie f Nordkoltprojektet, NU*A
1978:15. Nordiska ministerrádet, Oslo 1978.
Samgöngur í þéttbýli á Noröurlöndum. YTírlit
yfir Nordkolt verkefniö. NU-A 1978:16 IS. Nor-
ræna ráöherranefndin, Oslo 1978.
óli Hilmar Jónsson: Skipulag. Umferö og um-
hverfi. Rannsóknastofnun byggingariönaöarins,
Rvík 1979.
Skipulagsstofa Höfuöborgarsveöisins, rit IX:
Skipulag umferöar í þéttbýli. Kópavogi 1982.
Óli Ililmar Jónsson: Skipulag. IJmferö og um-
hverfi. Rannsóknastofnun byggingariönaöarins,
Rvík 1979.
Stuttfréttir
Borgarráö:
Þrfr kjörnir í
húsaleigunefnd
BORGARRÁÐ kaus á síðasta fundi
sínum, sl. þriðjudag, þrjá menn í
húsaleigunefnd, en þeir eru
Tryggvi Agnarsson, Hilmar Guð-
laugsson og Skúli Thoroddsen.
Á fundinum komu fram þrír
listar, D-listi, sem á voru nöfnin
Tryggvi Agnarsson og Hilmar
Guðlaugsson, V-listi sem á var
nafn Grétars Geirs Nikulássonar
og G-listi, en á þeim lista var
nafn Skúla Thoroddsens. D-listi
hlaut 3 atkvæði, en hvor hinna 1
atkvæði. Var þá varpað hlutkesti,
því einungis þrír eiga sæti í
nefndinni. Upp kom hlutur
G-lista og því Skúli Thoroddsen
kjörinn.
Safnsýning í
Nýlistasafninu
SÝNING á verkum í eigu Ný-
lista.safn.sins verður opnuð í safn-
inu í kvöld kl. 20.00. Mörg
verkanna hafa aldrei verið til
sýnis fyrr, önnur hafa ekki sést
lengi á sýningum hérlendis, auk
þess sem til sýnis eru verk sem
safninu hafa borist nýlega. Aðal-
lcga eru sýnd stór málverk og
skúlptúrar. Eru mörg verkanna
frá „SÚM“-tímabilinu.
Nýlistasafnið hefur starfað i
sex ár og eru félagsmenn 75
talsins. Er hverjum þeirra
skylt að gefa safninu eitt verk
á ári og tvö við inngöngu í fé-
lag þess. Ráðgert er að fram-
hald verði á safnsýningum sem
þessari og stöðugt verði tekin
til sýnis verk í eigu safnsins.
Á safnsýningunni nú eru
m.a. verk eftir Jón Gunnar
Árnason, Sigurð og Kristján
Guðmundssyni, Árna Ingólfs-
son, Erling Pál Ingvarsson,
Rósku, Arnar Herbertsson,
Hrein Friðfinnsson, Magnús
Pálsson og fleiri.
Sýningin verður opin dag-
lega frá kl. 16.00—20.00 fram
til 26. janúar.
0r rrétutilkjnningu.
Flugklúbbur
Sauðárkróks:
Fyrirlestur og
ljósmyndasýn-
ing á laugardag
SauAárkróki, 15. tebninr.
NÆSTKOMANDI laugardag, 18.
febrúar, verður haldinn fyrirlestur
á vegum Flugklúbbs Sauðárkróks
og fjallar fyrirlesturinn um flug-
mál.
Fyrirlesturinn er tengdur
nafni dr. Alexanders Jóhannes-
sonar, eins frumkvöðuls i ís-
lenskum flugmálum. I ráði er að
halda fyrirlestra af þessu tagi
árlega á Sauðárkróki, þar sem
menn tengdir flugi og flugmáium
yrðu fengnir til að tala um
áhugamál sin.
Jóhannes R. Snorrason flug-
stjóri hefur þekkst boð Flug-
klúbbsins um að flytja fyrsta
fyrirlesturinn. Hefst hann klukk-
an 17.00 nk. f Safnahúsinu við
Faxatorg, en ávarp flytur Hall-
dór Þ. Jónsson sýslumaður.
I sambandi við fyrirlesturinn
heldur Flugklúbburinn einnig
flugmyndasýningu í Safnahúsinu
nk. laugardag og sunnudag.
Verður þar til sýnis mikill fjöldi
Ijósmynda af flugvélum og at-
burðum tengdum flugi. Myndirn-
ar eru m.a. frá Flugleiðum,
Flugsögufélaginu, Veðurstofu ís-
lands, erlendum sendiráðum,
NASA og flestum flugvélafram-
leiðendum heims. Margt fleira
verður til sýnis á sýningunni,
m.a. margt mynda tengt flugi á
Sauðárkróki. Einnig verða sýnd-
ar litskyggnur og kvikmyndir.
Aðgangur er ókeypis, bæði að
sýningunni og fyrirlestrinum.
— Kári