Morgunblaðið - 17.02.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR17. FEBRÚAR 1984
Byggingarsaga Fjalakattarins. 1979 H.S.
Byggingarsaga Fjalakattarins, rakin eftir fundargerðum Bygginganefndar Reykjavíkur. (Teikn.: Hjörleifur Stefánsson arkitekt).
Grjótaþorpið og Fjalakötturinn
eftir Karl Gunnarsson
Að undanförnu hafa Grjóta-
þorpið og framtíð þess verið til
umræðu í blöðum og er það vel.
Við íbúar í Grjótaþorpi viljum
gjarnan leggja orð í belg því óneit-
anlega snertir málið okkur tals-
vert.
Grjótaþorpið er eina heillega
hverfið frá því um aldamótin sem
enn stendur í Reykjavík. Elsta
húsið í Grjótaþorpi sem reyndar
er einnig elsta húsið í Reykjavík
er byggt 1752, það er Silla og
Valda búðin gamla, Aðalstræti 10.
Tvö önnur hús í þorpinu eru byggð
að hluta til á svipuðum tíma, þau
eru húsin Aðalstræti 8, „Fjala-
kötturinn", og Aðalstræti 16, en
partar af þeim húsum eru úr „Inn-
réttingum" Skúla Magnússonar.
Á síðustu árum hefur sú
ánægjulega hugarfarsbreyting
orðið að í stað þess að rífa gömlu
húsin og byggja verslunar- og
skrifstofuhallir úr gleri og steini
vilja menn nú endurbyggja gömlu
húsin í þorpinu og leyfa þeim að
standa á sínum stað. Samkvæmt
þeirri skipulagstillögu sem var
samþykkt í borgarstjórn 1981 er
gert ráð fyrir að Grjótaþorp verði
íbúðarhverfi, að flest gömlu hús-
anna fái að standa og jafnvel að
gömul hús verði flutt að á auðar
lóðir í þorpinu. Reykjavíkurborg
hefur nú þegar selt nokkur af hús-
um sínum í Grjótaþorpi með þeim
ákvæðum að þau verði endurbyggð
í samræmi við þær varðveislu-
hugmyndir sem settar eru fram f
skipulagstillögunni. Nú þegar er
byrjað að endurbyggja allmörg
hús í þorpinu og m.a. er Reykja-
víkurborg byrjuð að endurbyggja
eitt af sínum húsum, Grjótagötu 4.
Eitt allra merkilegasta húsið f
Grjótaþorpi er Fjalakötturinn.
Hann er merkilegur fyrir margra
hluta sakir. í fyrsta lagi er hann
að hluta til eitt elsta húsið í
Reykjavík. f öðru lagi er í húsinu
fyrsta leikhúsið á landinu, leik-
húsinu var síðar breytt i
kvikmyndasal og er hann talinn
vera sá elsti sem varðveist hefur í
Evrópu og e.t.v. í heiminum. í
þriðja lagi er byggingarsaga hús-
sins einstök. Fjalakötturinn er
byggður upp úr fjölmörgum smá-
húsum sem hvert hafði sínu hlut-
„Það væri óbætanlegt
tjón ef Fjalakötturinn
yrði rifinn. Húsið hefur
mikið menningarsögu-
legt gildi og er órjúfan-
legur hluti af umhverfi
sínu.“
verki að gegna. Eitt var verslun,
annað skemma, þá voru þar einnig
hesthús, fjós, hlaða og leikhús.
Allt var þetta svo sameinað í eitt
hús árið 1896 og þá sett glerþak
yfir portið sem er í miðju húsinu.
Stærstan hluta hússins byggði
Walgarð 0. Breiðfjörð, allt nema
neðstu hæðina Aðalstrætismegin.
Walgarð var litrík persóna í bæj-
arlífi Reykjavíkur um aldamótin.
Hann gaf út bæjarmálablaðið
Reykvíking, gerði út fyrsta ís-
lenska togarann og verslaði með
byggingavörur. óhætt er að segja
að hann hafi verið stórhuga at-
hafnamaður og ber Fjalaköttur-
inn þess greinileg merki.
Nú er framtíð Fjalakattarins til
umræðu hjá borgaryfirvöldum
vegna beiðni eigenda um leyfi til
að rífa húsið. Það væri óbætanlegt
tjón ef Fjalakötturinn yrði rifinn.
Húsið hefur mikið menningar-
sögulegt gildi og er órjúfanlegur
hluti af umhverfi sínu. Hann er
hluti af Grjótaþorpinu og það
væri skaði fyrir það uppbygg-
ingar- og varðveislustarf sem þar
er unnið ef hann yrði látinn
hverfa. Um það hvernig best væri
að standa að varðveislu Fjalakatt-
arins verður hér látið liggja milli
hluta, en ýmsar hugmyndir hafa
þó komið fram. Við leggjum hins
vegar áherslu á að við viljum að
húsið verði endurbyggt og að það
fái hlutverk sem hæfir sögu þess.
Þess má að lokum geta að í til-
lögunni um skipulag kvosarinnar
sem borgarstjóri lét vinna nú ný-
lega er gert ráð fyrir að Fjalakött-
urinn fái að standa á sínum stað
við hliðina á ráðhúsi borgarinnar.
Karl Gunnarsson er líffræðingur
og vinnur hjá Hafrannsóknarstofn-
un.
Nauðvörn
Jóns Óttars
eftir Halldór
Kristjánsson
Jón Óttar segir í Mbl. í dag að
ég vilji gera honum upp þá skoðun
að vilja fá hingað ódýran bjór. í
framhaldi af því segir hann:
„Gallinn er sá, að ég hef aldrei
barist fyrir ódýrum bjór á íslandi,
heldur þvert á móti dýrum bjór og
iéttum vínum og ennþá dýrari
sterkum drykkjum."
Orðið dýrt er nokkuð óljóst og
segir út af fyrir sig ekki mikið. En
með þessum orðum viðurkennir
Jón Óttar að hann vilji hafa ölið
ódýrt í hlutfalli við brennivín,
„ennþá dýrari" sterka drykki, tal-
ar hann um.
Satt að segja skil ég ekki hvað
Jón Óttar á við með verðstýringu
sem beini neyslunni að öli ef hann
vill ekki hafa ölið ódýrt í saman-
burði við brennivínið. Hann segir
líka sjálfur, „að hvert gramm af
vínanda verði hlutfallslega hærra
í sterku drykkjunum til að beina
neyslunni frá þeim."
Þegar Jón Óttar ber mér á brýn
„fölsun eða flónsku" í sambandi
við þetta efast ég um að hann
skilji sjálfan sig.
Svo mætti spyrja hvað væri að-
alatriði þessara mála frá hans
sjónarmiði.
Rökræður um alvörumál má
hann mín vegna kalla „starfsað-
ferðir áflogahunda lesendadálk-
anna“. Verkið lofar meistarann.
15. febrúar 1984,
Visitasia
í Áskirkju
Á SUNNUDAGINN kemur, þann 19.
febrúar, mun séra Ólafur Skúlason,
dómprófastur visitera Ássöfnuð. Hefst
visitasian með messu kl. 14, þar sem
dómprófastur prédikar, en sóknar-
presturinn, séra Árni Bergur Sigur-
björnsson, þjónar fyrir altari.
Að guðsþjónustunni lokinni hefst
fundur dómprófasts með sóknar-
nefnd, sóknarpresti og öðrum for-
ystumönnum sóknarinnar, svo og
þeim öðrum, sem áhuga hafa á að
taka þátt í þeim þáttum slíkrar
heimsóknar, sem þá eiga sér stað. En
auk þess sem nákvæm skrá er gerð
yfir allar eignir sóknarinnar, er rætt
um safnaðarstarfið og kirkjumál al-
mennt.
Spegilsmálið er
ritfrelsismál
eftir Þórarin
Eldjárn
Spegilsmálið svonefnda hefur
nokkuð verið á dagskrá að undan-
förnu, ekki síst eftir að félags-
fundur í Rithöfundasambandi Is-
lands 9. febrúar sl. samþykkti ein-
róma að víta vinnubrögð saksókn-
ara ríkisins við haldlagningu 2.
tbl. Spegilsins í júní 1983.
Eitt alvarlegasta atriði í þessu
máli er staðfesting Hæstaréttar á
því, 25. júlí 1983, að saksóknari
hafi farið rétt að. Þar með hefur
Hæstiréttur úrskurðað að sak-
sóknara sé í raun og veru leyfilegt
að lyfta símtóli og senda lögregl-
una til að leggja hald á hvert það
prentað mál sem honum sjálfum
sýnist, án þess að leita úrskurðar
dómara fyrst og án formlegrar
kæru fyrr en saksóknara sjálfum
þóknast.
Ég fullyrði að vinnubrögð af
þessu tagi yrðu hvergi þoluð í
nágrannalöndum okkar. Það eitt
að leggja hald á prentað má| eða
gera það upptækt þykir í ritfrels-
islöndum svo alvarleg aðgerð að
ákæruvaldið fer ekki út í slíkt
nema það sé talið ákaflega brýnt
og gætt sé í hvívetna réttaröryggis
þeirra höfunda eða útgefenda sem
fyrir slíku verða.
Símtals- og rassíuaðferðin sem
Hæstiréttur Islendinga hefur lagt
blessun sína yfir og úrskurðað
rétta er austantjaldsaðferð og
brýtur að áliti margra mætra
lögfræðinga i bága við ritfrelsis-
ákvæði í mannréttindakafla
stjórnarskrárinnar.
Rithöfundar, blaðamenn og út-
gefendur og samtök þeirra hafa
ekki haldið vöku sinni nægilega
vel í þessu máli. Hafa menn látið
það viðgangast þegar fjallað er
um Spegilsmálið að aðalatriðum
málsins sé drepið á dreif með al-
gjörlega óviðkomandi karpi um
innihaldið í þessu eina tiltekna
tölublaði Spegilsins. Þar er deilt
um smekk og ósmekk, klám eða
ekki klám og jafnvel um Úlfar
Þormóðsson, ritstjóra Spegilsins
sem persónu, rithöfund, blaða-
mann eða útgefanda.
En ég vil undirstrika það skýrt
og greinilega að umrætt tölublað
Spegilsins sjálft skiptir hér engu
máli, enda hafa fæstir séð það
nema kannski lögreglan. Nei, það
er aöferðin við haldlagninguna
sem er alvörumálið, ritfrelsismálið.
Þeir rithöfundar, blaðamenn og
útgefendur sem láta sér fátt um
finnast og hafa einungis áhuga á
aukaatriðunum, eða eru að velta
því fyrir sér hvort Úlfar Þor-
móðsson sé frekar rithöfundur,
blaðamaður eða útgefandi og
hverjum beri því sú illa skylda að
þurfa að verja óþverrann, allir
þeir sem þessa afstöðu hafa, verða
að sætta sig við það í framtíðinni
að hægt verði að leggja hald á rit
þeirra sjálfra með austantjaldsað-
Þórarinn Eldjárn
„Þetta er einfaldlega
spurning um réttarör-
yggi skrifandi manna,
að sá sem fyrir hald-
lagningu verður fái
komiö við vörnum fyrir
dómi strax í upphafi
máls.“
ferð saksóknara. Þá mega menn
um fram allt ekki fara að vola.
Hæstiréttur er búinn að gefa for-
dæmið og menn fettu ekki fingur
út í það á meðan þeir deildu um
tippamyndir sem þeir höfðu ekki
einu sinni séð.
Það var af þessu tilefni sem
boðað var til fundarins í Rithöf-
undasambandinu þó seint væri. Á
fundinum ríkti algjör samstaða
um að víta vinnubrögð saksóknara
og krefjast þess að löggjöf verði
þannig hagað í framtíðinni aö
óyggjandi sé að saksóknara leyfist
ekki að leggja hald á prentað mál
án þess að leita úrskurðar dómara
fyrst.
Eftir sem áður yrði að sjálf-
sögðu öllum sem rit láta frá sér
fara skylt að geta ábyrgst þau
fyrir dómi. Það er engan veginn
verið að fara fram á að hvað sem
er megi birta án þess að lögum
verði yfir það komið. Þetta er ein-
faldlega spurning um réttaröryggi
skrifandi manna, að sá sem fyrir
haldlagningu verður fái komið við
vörnum fyrir dómi strax í upphafi
máls.
Þeir sem nú vinna að endur-
skoðun stjórnarskrárinnar verða
að sjá til þess að ákvæði um hald-
lagningu eða upptöku prentaðs
máls verði ótvírætt orðuð þannig
að aðferð saksóknara frá í sumar
komi ekki til greina og hæstarétt-
ardómurinn sem staðfesti aðferð-
ina því marklaus sem fordæmi í
framtíðinni. Annars er ritfrelsi á
íslandi í hættu.
bórarinn Eldjárn er skáld og rit-
höfundur.