Morgunblaðið - 14.06.1984, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. JÚNl 1984
39
aöi spurningunni sjálfur áður en
ég hafði aiveg áttað mig á raun-
verulegri alvöru hennar. „Nei,
þann rétt hef ég ekki, þann rétt
hefur enginn, svona vill þjóðin
hafa það.“ Þó var svo komið mál-
um að hefjast átti handa við frá-
sögn og ritun æfisögunnar, þá
gerðust skringilegir hlutir, sem
urðu orsök þess að Bergur dró sig
inní skel sína, og hætti við allt-
saman.
Skrásetjari verksins vildi fá
annan útgefanda en Mál og menn-
ingu. Bergur neitaði strax og sagð-
ist ekki segja sögu sína til að láta
einhverja útsmogna peninga-
plokkara græða á sér og sínum
vinum. Það var ómetanlegur skaði
íslenskri menningarsögu að Berg-
ur skyldi renna æfiskeið sitt á
enda án þess að skilja eftir sig
frásögn af þeirri merkilegu
skáldakynslóð sem hann lifði svo
náið með. Þessi litríka saga er
glötuð að eilífu og eftir situr fá-
tækari þjóð.
Bergur Pálsson hafði meira
gaman af fólki en öðrum fyrirbær-
um lífsins. Ég man eftir því þegar
við rákumst saman fyrst í matsal
stjórnarráðsins fyrir réttum 15
árum og hann bauð mér sæti við
fastaborð sitt í horninu: „Sestu
hérna að borðinu, það er í þér ein-
hver vestfirskur djöfladómur sem
mig langar til að kynnast." Eftir
það bar fundum okkar saman eins
oft og kostur var og alltaf var um-
ræðuefnið mannlífið, mannleg ör-
lög, þjóðin og framtíð hennar og
stjórnmál. Hann var það heil-
brigður að honum leiddust efna-
hagsmál og prettvísi í víðari
merkinu.
Mannfólkið er misjafnt og
margþætt. Okkur sem búið er að
spilla með of langri og ófrjórri
skólagöngu er gjarnt að hafa gam-
an af einhverjum takmörkuðum
viðfangsefnum, þröngum sviðum
eða dauðum hlutum. Við hólfum
mannlífið niður í skúffur og bút-
um manninn sjálfan í marga
parta.
Bergur Pálsson var heillaður af
manninum eins og hann kemur
fyrir, hugsun hans, tilfinningum
og örlögum. Húmanisminn var
hans stóra ídeal, þar sem mann-
legt líf og örlög eru mælikvarði og
viðmiðun alls. Lífið var honum til-
gangur og takmark í senn. „Þú
kynnist aldrei lífinu," sagði hann,
„nema í gegnum sársaukann, hann
er sönnunargagnið. Þú mátt aldrei
reyna að forðast hann.“
Vitur maður hefur sagt, að
helsti munur á íslendingum og
Evrópubúum sé sá, að þeir síðar-
nefndu væru hræddir við dauðann,
en hefðu engan beyg af lífinu,
þessu væri öfugt farið með íslend-
inga, þeir óttuðust lífið en ekki
dauðann. Sé þetta rétt, þá var
Bergur Pálsson líkari Evrópubúa
en venjulegum Islendingi, enda
fyrirleit hann lífshræðslu og þau
þægindi og átakaleysi sem henni
fylgja. Hann hafði orð á því, að
nauðsynlegt væri að halda opnum
glugga til Evrópu svo við koðnuð-
um ekki í því menningarlausa
lífsgæðakapphlaupi, sem hefði
tekið við af lútherskunni sem
þjóðtrú íslendinga. Sjálfur hélt
hann glugga sínum eins opnum og
aðstæður hans leyfðu. Bergur var
mjög vandlátur maður, bæði á
smekk, fólk, en þó helst á skáld-
skap. Þegar ég hitti hann síðast
færði ég honum bók eftir ísaak
Babel og talið barst að austur-
evrópskum gyðingum, sem við
bárum báðir djúpa lotningu fyrir.
Hann var alæta á slíkar bækur og
ég lofaði honum annarri af svipuð-
um toga næst þegar ég kæmi. Við
töluðum um ferðina, sem við höfð-
um ætlað að fara í þrjú ár undir
eggtíð með Guðmundi joð. Þá átti
að fara vestur í Hólm og útí evjar,
fyrir Jökul og á slóðir séra Arna.
Ur henni verður víst ekkert meir
og bókinni umtöluðu hef ég stung-
ið upp í skáp aftur. Nú er sviðið
autt og ekkert brosmilt andlit
ræðir við mig lengur um heimssýn
gyðinga og hnýtir aftaní hnytti-
sögu af Steini.
Far vel Bergur, far vel. Haf
þökk fyrir ómetanlegar ánægju-
stundir og dýrmæta vináttu. Ast-
vinum votta ég dýpstu samúð.
Þröstur Olafsson
Sama er mér, hvað sagt er hér á Suður-
[nesjum.
Svört þó gleymskan söng minni hirði,
senn er vor í Breiðafirði.
Þessar ljóðlínur Steins Steinars
komu í hugann þegar ég frétti lát
Bergs Pálssonar, fulltrúa, sem
andaðist í Reykjavík sunnudaginn
3. júní. Bergur hefði orðið sjötug-
ur að aldri 6. desember að vetri, og
vorum við vinir hans farnir að
horfa fram til þess dags með
nokkurri tilhlökkun, vegna þess að
þá hefði gefist tækifæri til að hafa
uppi nokkur orð um hann, þó ekki
hefði verið til annars en tjá hon-
um hver snilldarmaður hann var á
alla lund, þótt aldrei mætti hann
heyra þann veg um sig talað og
hefði frá öllum öðrum meira að
segja en sjálfum sér.
Bergur fæddist í Stykkishólmi,
sonur hjónanna Páls Vídalín
Bjarnasonar. sýslumanns, og
Margrétar Arnadóttur frá Höfn-
um á Skaga. Bergur var með ætt-
göfugustu mönnum í landinu,
kominn af Bjarna Thorarensen og
fleira stórmenni. Ekki heyrði ég
hann minnast á ættir sínar, og
væri bryddað upp á slíku vék hann
því frá sér með stórum hlátri og
sneri talinu að öðru fólki. En ein-
um stað hélt hann fram öðrum
fremur, og lét hvergi á sig halla
um ágæti hans. Það var Stykkis-
hólmur. Og þegar voraði um
Breiðafjörð þá var hann þar.
Bergur Pálsson var gagnmennt-
aður maður og las mikið fram til
síðustu daga. Hann var mjög vel
heima í þeim höfundum breskum,
sem skrifuðu að jafnaði í New
Statesman og las menn á borð við
Macholm Muggerigde. Tilvitnanir
í það sem hann las voru á hrað-
bergi í samræðum. Einnig var
hann fróður vel á gamla og góða
vísu og kunni margt fyrir sér frá
fyrri tíð; var minnugur á menn og
andsvör þeirra og bar sú þekking
hans því vitni, að hann hefur
snemma tamið sér að hlusta.
Hann fylgdist mjög náið með
þróun og viðhorfum hérlendis,
bæði á sviði stjórnmála og menn-
ingar, og lagði sitt eigið sjálfstæða
mat á þá hluti. Oft var stórfelld
upplýsing að hlusta á hann fjalla
um einstök atriði og vega þau og
meta í ljósi sögulegra staðreynda
og nýrri þarfa. Byggði hann við-
horf sín á mikilli þekkingu og
samtölum við þá menn, sem voru
kunningjar hans og stóðu nærri
atburðum. Maður, sem bjó yfir
slíkum vitsmunum og þekkingu,
hefði getað notað yfirburðina til
að halda ákveðnum skoðunum að
þeim sem minna vissu. Því var
ekki til að dreifa um Berg. Hann
sagði aldrei neitt annað en það,
sem hann vissi sannast og réttast,
og viðhorf hans lýstu sjónarmið-
um mannúðar, sem stóðu ætíð
ofar skoðanasýki og dægurþrasi.
Bergur Pálsson sat með skáld-
um á yngri árum og hafði mikið
samneyti við Stein Steinar. Þá var
hann gestur í því fræga Unuhúsi á
meðan þar stóð skáldaþing og
samkoma skrýtinna manna, en
gætilegum orðum fór hann ætíð
um það mannþing. Þó mátti á góð-
um stundum heyra sögu detta,
einkum um Stein og var það alltaf
gleðiefni. Þeir voru miklir vinir og
er eftirsjá að því, að frá Bergi
skyldi ekki koma minni um þetta
góða skáld, en harðskeytta og
meinfyndna mann, sem aðrir er
minna þekkja til hafa mært svo
mjög á liðnum árum. Bergur og
Steinn voru tíðum saman, bæði
hér heima og erlendis, og eitt sinn
kvaddi Steinn vin sinn með frægri
vísu, eftir að þeir höfðu setið
veislu í Stokkhólmi uns langt var
liðið á nótt. Þegar Bergi þótti nóg
komið í það sinn stóð hann upp og
kvaddi, en Steinn kvað að skilnaði:
Þó að fley þitt fljóti ei
fínansmegin héðan,
Herrann segi „Hej pá dig“,
hinir þegi á meðan.
Eva Björnsson
(f. Borgen) — Minning
Fædd 12. júlí 1898
Dáin 3. júní 1984
Það var ekki lítil upphefð í því í
heimi barnsins, að eiga norska
ömmu, vera fjórðapart norskur.
Og gömlu hlutirnir, sem amma
hafði flutt með sér frá Noregi,
höfðu yfir sér ævintýrablæ. Þeirra
á meðal var undratæki sem gerði
manni kleift að sjá i þrívídd
myndir frá æskuárum ömmu Evu.
Þar gat að líta litla stúlku í ljósum
sumarkjól, umkringda háum
trjám, og í baksýn var myndarlegt
norskt timburhús. Svo lifandi
voru myndirnar, að engu var lík-
ara en vindurinn bærði hár á höfði
hennar og laufin á trjánum. Og
vildi svo til að amma sæti við pí-
anóið, sem hún oft gerði, og spilaði
eitthvert norsku barnalaganna,
sem við lærðum á 17. maí-hátíð-
arhöldunum, varð sýnin sem veru-
leiki.
Amma bar alltaf sterkar taugar
til ættlandsins, þótt hún eyddi
mestum hluta langrar ævi á Is-
landi. Hún saknaði margs frá Nor-
egi, sérstaklega sumarblíðunnar
sem hún hafði notið við Oslófjörð-
inn. I Noregi hafði hún vanist úti-
veru, m.a. farið á unglingsárum
með nokkrum stallsystrum sínum
í margra daga gönguferð um há-
lendi Noregs og hún hafði mestu
unun af trjám og öðrum gróðri. Sú
Reykjavík sem hún kom til í janú-
armánuði 1924, eftir erfiða sjó-
ferð, var gróðursnauð; hér fundust
vart tré í görðum. En það var ekki
í ömmu eðli að láta deigan síga.
Þau afi Valgeir gróðursettu strax
tré er þau eignuðust eigin garð, en
meðan enn naut ekki skjóls af
þeim grófu þau „holu“ í garðinum,
þar sem mátti dúka borð og
drekka kaffi úti er vel viðraði.
Seinna meir vann hún með öðrum
Norðmönnum við að planta trjám
í Heiðmörk og þangað fengum við
barnabörnin stundum að fara með
í sunnudagsbíltúr. Útilífs naut
hún eftir mætti og lét ekki á sig fá
þótt aðrir vildu fremur liggja á
meltunni eftir sunnudagsmatinn
en fara út að ganga, gönguskórnir
voru teknir fram og alltaf fékkst
einhver til fylgdar. Skíði stundaði
hún á yngri árum, meðan skíða-
konur voru enn sjaldgæf sjón, og
sund fram til hins síðasta.
Amma hafði einnig gaman af
handavinnu og prjónaði forláta
norskar og íslenskar peysur á alla
í fjölskyldunni. Þegar hún bað
okkur að máta hálfprjónaða flík,
sem hún kvað ætlaða litlum
frænda eða frænku í Noregi, viss-
um við upp á hár hvað við fengjum
næst í afmælis- eða jólagjöf.
Tungutak hennar var alltaf
norskuskotið, mest vegna þess að
henni fannst lítið vit í ýmsum at-
riðum íslenskrar málnotkunar,
svo sem því að fallbeygja sérnöfn,
og beygja töluorð mismunandi eft-
ir kyni þeirra. Það var því af
þrjósku einni að hún átti til að
taka svo til orða: „Hvar eru súkku-
laðin? Eru þeir allir búnir? Ég
kom með þrjár!" Við hentum oft
gaman að sérstæðum framburði
hennar á erfiðum orðum. Hún
þreyttist seint á því að segja
„kartöflur" aftur og aftur ef hún
var beðin um það, þó svo við velt-
umst um af hlátri á meðan. Ékki
voru upphrópanirnar af verri end-
anum. „Nej men du store verden,"
táknaði t.d. að nú væri hún alveg
hlessa, en „nej men for Sören“ var
aftur frekar neikvætt. Er henni
fannst hraða nútímans gæta um
of í fari fjölskyldunnar við mat-
borðið, var viðkvæðið: „Nu skal vi
ta det med ro!“
Það var gestkvæmt hjá ömmu
og afa á Laufásveginum, enda var
ömmu Evu einkar lagið að láta
fólki líða vel í návist sinni. Hún
var lífsglöð og félagslynd og fylgd-
ist af áhuga með atburðum líðandi
stundar. Hún hlustaði af athygli á
viðmælanda sinn, nema svo vildi
til að hallað væri orði á einhvern:
þá var sem hún tæki ekki eftir því
sem sagt var. Sérstaklega vorum
við barnabörnin, og seinna barna-
barnabðrnin, kærkomnir gestir.
Umhyggja hennar kom ekki síst
fram í því að bera fram sérlega
góðan mat, sem hún vildi að við
fengjum okkur minnst tvisvar af.
Þó var þar ekki óhóf, hún kunni
manna best að matreiða afganga.
„Við lærðum það í Noregi í fyrra
stríði að fleygja aldrei mat,“ sagði
hún. Kæmi það fyrir að ungl-
ingsstelpa heimsækti ömmu
sjaldnar en venjulega, var hún vís-
ast til í megrun, því amma kallaði
hverja þá heimsókn stutta sem
ekki stóð minnst fjóra tíma og
innihélt minnst tvær máltiðir.
Eitt það fyrsta sem amma og afi
fengu sér í búið var píanó. Amma
var við píanónám í Kaupmanna-
höfn er hún kynntist afa, en hann
lagði þar stund á verkfræðinám
samtímis Sjur, bróður hennar.
Hún hafði mikið yndi af tónlist,
var meðlimur í Tónlistarfélagi
Reykjavíkur frá stofnun þess og
reglulegur gestur á tónleikum, og
stytti sér stundir hin síðari ár með
því að leika fjórhent á píanó með
vinkonu sinni. En þótt henni væri
klassísk tónlist kærust lét hún sig
ekki muna um að standa 84 ára í
unglingasæg á Lækjartorgi og
hlusta á Grýlurnar. Þar lék ein
sonardóttirin á bassa og amma
var ákveðin í að fylgjast með.
Rokkmyndina „Með allt á hreinu"
sá hún tvisvar og hafði gaman af.
Þótt hún eignaðist fljótt góða
vini á Islandi, hélt hún mikilli
tryRRÖ við ættingja sína í Noregi;
skrifaðist t.d. reglulega á við bróð-
ur sinn meðan hans naut við og
Wenche, mágkonu sína, alla tíð.
Hún var áskrifandi af norsku
dagblaði, og ætíð vel heima í því
sem þar gerðist, lét t.d. oft á tíðum
senda sér nýjustu bækurnar það-
an. Amma dró sig ekki í hlé þótt
aldurinn færðist yfir. 75 ára hélt
hún með tveim norskum vinkon-
um sínum í siglingu norður með
norsku fjörðunum, til að „kveðja
Noreg", eins og hún sagði. Er hún
átti viku ólifaða sat hún brúðkaup
sonardóttur sinnar og hafði mjög
gaman af, sérstaklega að horfa á
fólkið dansa. Sama dag og hún
varð bráðkvödd lagði hún ásamt
dóttur sinni og vinkonu hennar á
ráðin með það hvernig þær gætu
best notið Listahátíðar, séð sýn-
ingár og hlustað á Ashkenazy
leika á píanó.
Við kveðjum hana í dag, en hún
lifir með okkur áfram sem ákjós-
anleg fyrirmynd um jákvætt við-
horf til lífsins. Guð blessi hana.
Eva, Valgeir, Herdís, Rannveig
Tryggvi.
Æviskeiði er lokið. Silfurþráður
klipptur sundur. Eva Björnsson er
ekki lengur meðal okkar.
Fagur og hlýr sunnudagur varð
hennar siðasti dagur. En sunnu-
dagur er til sigurs, segir máltækið.
Hún var, eins og svo oft áður, á
leið til að svala fegurðarþrá sinni,
á listsýningu, er lífshnoða hennar
rann á enda.
Við í norska saumaklúbbnum
minnumst geislandi lífsorku Evu
og áhuga hennar fyrir öllu, er til
framfara horfði í samfélaginu, og
fölskvalauss, víðfeðms listáhuga
Með Bergi hverfur í jörð merki-
leg, óskráð saga af þeim félögum
og er það skaði, þótt lítill sé hjá
því að missa manninn sjálfan.
Persónulega vil ég þakka Bergi
vini mínum fyrir gott samneyti á
liðnum árum. Hann jók að vits-
munum og drengskap alla um-
ræðu þar sem hann var þátttak-
andi. Þó var mestur fengur að
kyrrlátri návist hans, og þeim lif-
andi og leiftrandi viðbrögðum,
sem ávallt einkenndu hann í sam-
tölum, þangað til undir það síð-
asta að erfiður sjúkdómur deyfði
hinn sívakandi hug. Bergur var
svipmikill maður og bar sig höfð-
inglega eins og hann átti kyn til.
Nú er hans ekki lengur að vænta á
Skála eða Borg. Og það kemur
ekki símtal. Hin djúpa en bjarta
rödd heyrist ekki lengur. Við slíkt
verður ekki ráðið. Þrátt fyrir mik-
il vísindi og góðan vilja lækna
verður dauðinn ekki uppnuminn.
Ég og kona mín vottum eftirlif-
andi konu Bergs Pálssonar, Val-
gerði, börnum þeirra þremur, Páli,
Þorsteini og Valgerði yngri og öðr-
um aðstandendum, samúð okkar á
þessari sorgarstundu.
Indriði G. Þorsteinsson
hennar. Og táknrænt var það —
og henni trúlega að skapi — að er
hún steig sín síðustu skref, var
hún að ganga á vit listagyðjunnar
og daginn hafði hún helgað ýms-
um þáttum á hennar vegum.
Líklega mun þó músíkin hafa
átt dýpstar rætur í hug Evu. Og
sjálf lék hún vel á píanó.
Útilíf átti einnig ríkan þátt í
þessari fjöláhugakonu. Meðan
kraftar og heilsa leyfðu, stundaði
hún göngur, sund og skíði. Heið-
mörk var henni kær staður,
hraunið, gróðurinn, og fjær fagur
fjallahringurinn. Og heima —
garðurinn hennar að Laufásvegi
67, með ilmandi litfögrum blóm-
um, trén og grasið fagurgrænt.
Alls þessa naut Eva. Það var hluti
hamingju hennar og lífs. Öllu
þessu unni hún og umgekkst með
ástúðlegri umhyggju.
Eva er horfin úr hópi Norð-
manna og íslenskra vina. Eftir
áratugadvöl hér, var hún bæði
Norðmaður og íslendingur, og
brást hvorugum. Við söknum
hennar, og það gera allir, er henni
kynntust.
Eva var elst okkar í sauma-
klúbbnum. En á lífsfjöri hennar
og áhugamálum voru engin elli-
mörk. Og á klúbbfundum okkar
léku prjónarnir í höndum hennar
við lopapeysurnar, eða nálin við
munstur dúkanna. Alltaf voru ein-
hverjir, sem áttu afmæli, og ár-
lega voru jól. Og meðal gjafanna
vildi hún gjarnan hafa eitthvað,
sem hún hafði sjálf unnið.
I samræðum um dag okkar og
veg og annað, sem bar á góma, var
Eva ávallt skemmtilegur þátttak-
andi. Og oft voru glettnin og al-
varan samofnar.
Mann sinn, Valgeir Björnsson,
missti Eva fyrir tæpu ári síðan.
Þótt hún færi dult með, var það
henni mikið áfall. Og síðustu árin
voru henni um sumt erfið. Vegna
slyss varð hún að styðjast við staf,
sem mun ekki hafa verið henni að
skapi. Göngur og skíði varð hún
því að kveðja. En hún lét það ekki
buga sig. Lífsfjörið og áhuginn
voru vakandi og virk, eins og
„prógramm" síðasta dags hennar
vitnar um. Listahátíðarinnar ætl-
aði hún að njóta. Og vafalaust
meira en einn dag.
Með hjálp elskulegrar dóttur
sinnar, Dagnýjar, gat hún sinnt
ýmsum hugðarefnum. Og með
hennar aðstoð mætti hún á klúbb-
fundum okkar og lét sig aldrei
vanta. En er við komum saman að
hausti, verður sæti hennar autt,
og í hópnum skarð opið og ófullt.
Hennar mun saknað. En sam-
verustundirnar geymum við í
minningasjóði.
Fjölskyldu hennar sendum við
samúðarkveðjur. Og Evu árnum
við heilla á nýrri lífsbraut. Biess-
uð sé minning hennar.
Saumaklúbburinn okkar