Morgunblaðið - 21.07.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 1984
17
Grendill kom-
inn til landsins
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Bjólfskviöa.
Halldór B. Björnsson íslenskaöi.
Pétur Knútsson Ridgewell
sá um útgáfuna.
Alfreð Flóki myndskreytti.
Fjölvaútgáfan 1983.
Jötunninn Grendill er kominn
til landsins í íslenskum búningi
Halldóru B. Björnsson og teiknað-
ur af Alfreð Flóka. Koma hans
hingað er ólíkt gæfulegri en þegar
hann forðum ruddist inn í Hjart-
arborg Hróðgeirs Danakonunngs
og drap og át vaska hirðmenn.
Bjólfskviða (Béowulf) er forn-
enskt kvæði varðveitt í handriti
frá 10. öld. Efni kvæðisins er að
miklu leyti norrænt, enda upprun-
inn greinilega norrænn þótt það
hafi verið ort á Englandi. Vand-
ræði Hróðgeirs Danakonungs
leysir kappinn Bjólfur af Gaut-
landi. Enginn er honum fremri í
því að ráða niðurlögum jötna og
hvers kyns ófreskja. Bjólfur bíður
Grendils í höllinni. Þegar Grendill
birtist á ný tekst honum ekki að
hremma nema einn mann úr liði
Gauta. Bjólfur tekur hart á móti
óvættinni og þegar hann hefur
slitið af henni annan arminn legg-
ur hún á flótta. Danir fagna Bjólfi
og þakka honum með dýrlegri
veislu. En Hjartarborg er ekki
laus við hina útskúfuðu ættkvísl.
Úr fúlu feni kemur móðir Grendils
að hefna sonar síns. Hún nær að
granda nánum vini konungs áður
en Bjólfur tekur til sinna ráða.
Hann eltir skrímslið í síki eitt í
skóginum, kafar þangað niður og
vinnur á því. Þar niðri er hræ
Grendils og hefur Bjólfur upp með
sér höfuð hans. Af þessum afrek-
um varð Bjólfur enn frægari.
Þetta er í stuttu máli söguþráð-
ur fyrri hluta Bjólfskviðu, en í síð-
ari hlutanum segir meira frá
Bjólfi og loks endalokum hans. En
eins og Pétur Knútsson Ridgewell
ingakerfið. Hvergi er getið um, að
munur kunni að vera á stjórn, sem
byggir á samþykki þegnanna og
þeirri, sem byggir á valdi einvörð-
ungu, á muninn á lýðræði og ein-
ræði eða alræði, á muninn á milli
innrásar erlends ríkis og sam-
komulagi beggja aðila.
Það þarf ekki að rekja frekar
það, sem í þessum bæklingi stend-
ur. Það hnígur allt að þeirri niður-
stöðu, að friðarfræðsla sem sér-
stök fræðigrein sé ekki til. Þess
vegna verði hún lítið annað en
grautargangur, fimbulfamb og
fjöldamargt bendi til að það hafi
þann tilgang að innræta nemend-
um þá skoðun, að einhliða afvopn-
un Vesturlanda sé eina skynsam-
lega varnarstefnan.
Höfundarnir ganga þess ekki
dulnir, að viðfangsefni friðar-
fræðslunnar er mjög verðugt. f því
felast ýmsar spurningar, sem
ástæða er til að leita svara við.
Spurningar á borð við: Hvað er
friður? Er greinarmunur á rétt-
látum og óréttlátum friði? Hvern-
ig er friður bezt tryggður? Er
hægt að tryggja frið án þess að
réttlæti ríki i samskiptum þeirra
aðila, sem halda friðinn? Breytir
eyðileggingarmáttur vopna ein-
hverju um eðli friðarins? Og svo
mætti lengi halda áfram. Til að
svara þessum spurningum þarf
kunnáttu í stjórnmálafræði, heim-
speki, hernaðarlist og fleiru. En
ekkert af þessu er hluti af friðar-
fræðslu. Þar fer engin réttnefnd
kennsla fram, enda engin leikni,
sem hægt er að þjálfa. Það er ekki
hægt að kunna eitthvað, sem ekk-
ert er.
skrifar í formála: „Efni kviðunnar
er þó öllu meira en söguþráður
einn, því í hinum fjölmörgu útúr-
dúrum hennar er tæpt sundurleitt
á atburðum úr fornsögu Dana,
Gauta og Svía, sem erfitt er að
átta sig á við fyrsta lestur."
Bjólfskviða er ekki slíkt kvæði að
það ljúkist strax upp fyrir lesand-
anum. Það þarf að marglesa kvæð-
ið. Gott er að grípa til þess eftir að
það hefur nokkrum sinnum verið
lesið í heild.
Bjólfskviða er ævintýraleg,
mælsk og skrautleg í lýsingum
sínum. Hana skortir einfaldleik og
hnitmiðun norrænna kvæða þrátt
fyrir tengsl sín við þau. Kristi-
legur andi kviðunnar veldur hér
nokkru um. Siðferðileg markmið
eru augljós.
Oftar en einu sinni er vikið að
hinu fordæmda kyni Kains bróð-
urbana:
Undi darraðardrótt dándislífi
heillum seild, uns að höndum sendi
firn feiknleg fjandi í helju.
Var grimmur draugur Grendill að heiti,
magnað meivœtti á mörkum lifði
í fúlum fenjum, meðal fimbulskrímsla
útskúfuð ættkvísl við ósæld bjó
síðan Skaparinn sagði upp dóminn:
allri ætt Kains álög morðingja,
æðstur Drottinn vegna Abels dauða.
Fæð sú var þung, fór hann einn vegar.
Vegna þess meinverks frá mannkyni bægt.
Af honum illþýði uppvaknaði
jötnar og álfar og árar vondir,
einnig illskutröll sem ofsóttu Herrann
löngum stundum; launin þeim hann galt.
Um Bjólf gegnir öðru máli:
Hann nam þetta fregna Hugleiks kappi
góður með Gautum, Grendils ódæði.
Sá var manna hverra meginsterkastur
sem um þá daga þekktust lífs,
hetja hugumstór. Hét hann elliða
góðan að gera. Kvaðst gunnkonung
sækja vilja heim um svanvegu,
mæran þjóðstjóra, er var manna þörf.
Þessi tvö dæmi verða að nægja,
en af nógu er að taka. Halldóra B.
Björnsson sem þýddi Bjólfskviðu
úr frummáli hefur náð undraverð-
um tökum á máli og stíl kvæðis-
ins. Hún keppist við að varðveita
einkenni frumkvæðisins, oft með
þeim hætti að árangurinn verður
allsérstæður og ekki alltaf sam-
kvæmt íslenskum braghefðum.
Það verður síst lastað. Eins og
Pétur Knútsson Ridgewell segir í
formálanum eru fornenska og ís-
lenska náskyldar tungur. „Hall-
dóra færir sér skyldleika þeirra
ríkulega í nyt. Þýðing hennar gef-
ur íslenskum lesenda glögga mynd
af máli frumtextans, hljómfalli
þess og merkingarsviði..."
Halldóra B. Björnsson var skáld
gott og eftir hana liggja margar
prýðilegar þýðingar, einkum á
ljóðum eskimóa og Afríkumanna.
Henni entist ekki aldur til að
ganga endanlega frá þýðingu sinni
á Bjólfskviðu til prentunar, en
ekki verður annað sagt en útgáfan
hafi tekist vel. Fræðileg útgáfa
kviðunnar mun væntanleg síðar.
Alfreð Flóki hefur myndskreytt
Bjólfskviðu. Hann nær vel að
túlka hið ævintýralega andrúms-'
Grendill teiknaður af Flóka.
loft kviðunnar. Mikils er um vert
hve fyndin lýsing þeirra Grendils
og móður hans er, einkum mynd á
bls. 77 sem sýnir móður Grendils
fást við Bjólf.
Nafnaskýringar aftast í bókinni
eru til glöggvunar.
Það er menningarlegur ávinn-
ingur að fá Bjólfskviðu í útgáfu
eins og þessari.

LAUGARDALSVÖLLUR
Baráttuleikur í dag kl. 14