Morgunblaðið - 11.11.1984, Síða 40

112
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. NÓVEMBER 1984
Bylting í búsetu — stökk-
breyting í atvinnuháttum
Verðmætin í þjóðarbúskapnum og viðskiptakjörin út á við
ráða lífskjörum í landinu
Á morgni 18. aldar, nánar tiltekið 1703, vóru íslendingar rétt rúmlega fímmtíu þúsund
talsins. Síðar á öldinni, 1762, töldust þeir tæplega fjörutíu og fímm þúsund. Þeim hafði með
öðrum orðum fækkað um 5.500 á tæplega 60 ára tímabili. Arið 1785 er fjöldi landsmanna
kominn niður í 40.600. Til samanburðar má geta þess að líkur benda til að hér hafí búið
helmingi fleiri, eða milli 70—80 þúsund manns, í lok landsnámsaldar. íslendingum fækkaði,
samkvæmt framangreindum tölum, um nær 10 þúsund manns á tímabilinu 1703—1785.
„Krepputímar“ eru ekki nýtt fyrirbæri í íslandssögunni.
ÞINGBRÉF
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Frá þeim tíma fram til alda-
móta 1800 fjölgaði landsmönnum
um tæplega 1% á ári. Síðar dró úr
fjölgun, sem var 0,4—0,5% á ári
til 1850, en þá bjuggu hér nálægt
50 þúsund, svipað margir og 1703.
Á síðustu áratugum liðinnar aldar
flytja milli 10—15 þúsund íslend-
ingar til Ameríku. Á þessari öld
hefur íslendingum fjölgað jafnt og
þétt í kjölfar tæknivæðingar at-
vinnuvega, sem margfaldaði þjóð-
artekjur, aukinnar menntunar og
þekkingar, bættrar aðbúðar
hverskonar; á heimilum, vinnu-
stöðum og í viðurværi, og stór-
bættrar heilbrigðisþjónustu.
Þéttbýli og strjálbýli
Framkvæmdastofnun ríkisins,
Áætlanadeild, sendi frá sér í ág-
ústmánuði sl. heimildarrit,
„Mannfjöldi, mannafli og tekjur",
sem er hið fróðlegasta. Þessi
greinarstúfur er m.a. byggður á
upplýsingum í þeim ritlingi.
íslendingar, sem vóru 78.470 ár-
ið 1901, töldust 121.474 1940.
Hlutfallsleg fjölgun á þessu tíma-
bili var 55%. Arið 1983 er tala
landsmanna komin upp í 237.861.
Hlutfallsleg fjölgun 1940—1983 er
96%. Framreiknaður mannfjöldi
hér á landi árið 2023 er áætlaður
322.195. Samkvæmt þeim fram-
reikningi verður hlutfallsleg fjölg-
un Islendinga 1983—2023 40%.
Um aldamótin síðustu bjuggu
73% landsmanna í strjálbýli en
aðeins 27% í þéttbýli. Nú búa
tæplega 90% landsmanna í þétt-
býli en rúmlega 10% í strjálbýli.
Þessi bylting í mannfjölda strjál-
og þéttbýlis speglar þá þróun eða
stökkbreytingu sem varð í at-
vinnulífi þjóðarinnar. Árið 1940
bjuggu 39% þjóðarinnar í Reykja-
vík og á Reykjanesi. 1 árslok 1983
er íbúahlutfall svæðisins 60%
(142.000 manns).
Á öðrum landsvæðum hefur
hlutfall íbúa í heildartölu lands-
manna hrapað: á Vesturlandi úr
12,5% um sl. aldamót í 6,3%, á
Vestfjörðum úr 16% í 4,4%, á
Norðurlandi vestra úr 10,3% í
4,5%, á Norðurlandi eystra úr
15,3% í 11%, á Austfjörðum úr
13,6% í 5,5% og á Suðurlandi úr
17% í 8,4%. Það er mjög mikil-
vægt að þessi svæði haldi sínum
hlut í vexti þjóðarinnar næstu
áratugi. Til þess að svo megi verða
þurfa þau að geta boðið viðlíka
fjölbreytni í störfum, menntun og
aðstöðu hvers konar og suðvest-
urhornið. Þröngsýni í garð tækni-
og atvinnuþróunar, sem framtíð-
inni heyrir til, er hættulegasti
óvinur strjálbýlissvæða í landinu.
Streymi fólks á
vinnumarkaðinn
Árið 1940 voru íslendingar á
vinnualdri um 52 þúsund talsins.
Á sl. ári töldust þeir 112.800; höfðu
meir en tvöfaldast á þessu 43 ára
tímabili. Framreiknaður fjöldi á
vinnualdri árið 2003, eftir tæp 20
ár er 145.000. Þetta þýðir að á 20
ára tímabili, talið frá 1983, þurfa
rúmlega 32 þúsund ný störf að
verða til í landinu, til að mæta
atvinnuþörf. Næstu 40 árin spann-
ar þörfin yfir 54 þúsund ný störf.
Ekki er ráð nema í tíma sé tek-
ið, segir máltækið. íslendingar
þurfa að taka á honum stóra sín-
um til að byggja upp atvinnulíf til
framtíðar, ef þeir vilja búa við at-
vinnuöryggi og hliðstæð lífskjör
og best þekkjast í V-Evrópu og
N-Ameríku. Þar þarf ekki að síst
að leggja áherslu á rannsóknar-
og þróunarstarf í iðnaði og haga
mennta- og skólakerfi að þörfum
og framvindu atvinnulífsins.
Menntun og þekking er besta auð-
lind og mikilvirkustu vopn í lífs-
baráttu hverrar þjóðar.
Efnahagslegt sjálfstæði og
lífskjör byggjast á þjóðartekjum
umfram beinan kostnað við öflun
þeirra, þ.e. að ná þeim gróða i
þjóðarbúskapnum að hann rísi
undir æskilegum lífsmáta. Það er
mikilvægur hluti af viðvarandi
sjálfstæðisbaráttu og eina raun-
hæfa leiðin til bættra lifskjara að
auka skiptahlutinn i þjóðfélaginu.
Aldursskipting þjóðarinnar
Um miðja síðustu öld vóru með-
alævilikur hvers nýfædds mey-
barns 38 ár og hvers sveinbarns 32
ár. Samsvarandi tölur í dag eru 80
og 74 ár. Þetta er hæsta eða
næsthæsta meðalævi meðal þjóða
heims. Um aldamótin náðu um
56% karla og 64% kvenna 50 ára
aldri. Samsvarandi tölur i dag eru
91% og 96%. Skýringin á þessari
þróun felst að hluta i framförum í
læknisfræði og heilbrigðisþjón-
ustu og að hluta i gjörbreyttum
almennum aðbúnaði: i mataræði,
húsnæði, vinnuaðstöðu og líkams-
rækt. Læknavisindin hafa að
mestu leyti sigrast á ungbarna-
dauða, berklaveiki og öðrum smit-
sjúkdómum en náð skemmra i
vörnum gegn hrörnunarsjúkdóm-
um og krabbameini, sem vega
þungt sem dánarorsakir i hærri
aldursflokkum.
Sá mikilvægi árangur sem náðst
hefur á þessum vettvangi hefur
kallað á breytingar í þjóðlífinu,
öldrunarþjónustu, sem fleygt hef-
ur fram en fullnægir þó hvergi
nærri þörf. Alvarlegastur er
skorturinn á sjúkrarými fyrir
aldrað fólk. Reykjavíkurborg hef-
ur gefið gott eftirdæmi í heima-
hjálp og heimahjúkrun i þágu
aldraðra, sem búa i eigin húsnæði,
en víða annars staðar er pottur
brotinn í þessu efni.
Það er sagt að menning þjóðar
mælist best á þann kvarða, er sýn-
ir hvern veg búið er að hinum
öldruðu, sem skilað hafa langri
starfsævi til samfélagsins. Breytt
aldursskipting þjóðarinnar hefur
aukið á þarfir, sem enn hefur ekki
verið mætt nema að hluta til.
Kynslóðin, sem breytti fátækt
þjóðar í velsæld, hefur ekki það
hlutskipti, eftir að hún settist í
helgan stein, sem verðugt væri.
Hennar Bergþórshvoll brann á
verðbólgubálinu 1971—1983.
Undirstaðan er atvinnulífíö
Það er mikið talað um lífskjör
þessa dagana, hversu aftarlega á
merinni íslendingar séu í þeim
efnum, ef borið er saman við rík-
ustu þjóðir heims. Verulegur sam-
dráttur í afla, einkum þorsks, og
verðfall á helstu útflutningsfram-
leiðslu okkar, útfluttum sjávar-
vörum, hafa rýrt þjóðartekjur og
lífskjör. Staða sjávarútvegs, sem
leggur til um þrjár af hverjum
fjórum krónum útflutningstekna
okkar, er í öldudal og kreppulægð.
Lífskjör hvers konar, hvort
heldur þau fást fyrir ráðstöfun-
artekjur fólks (einkaneysla) — eða
um opinbera þjónustu, sem við
greiðum í sköttum, hafa kostnað-
arlega undirstöðu f verðmætum
sem til verða í atvinnulífinu.
Þjóðartekjur, skiptahluturinn,
ræðst öðru fremur af þrennu: 1)
verðmætum, sem til verða í þjóð-
arbúskapnum, 2) söluverði út-
flutningsframleiðslu, 3) kaupverði
innfluttra nauðsynja. Verðmæta-
sköpun heimafyrir og viðskipta-
kjör út á við hafa því úrslitaþýð-
ingu.
Ef mæta á vaxandi atvinnuþörf,
eins og hún kemur fyrir sjónir í
framreiknuðum fólksfjölda á
vinnualdri (mannafla) á næstu ár-
um og áratugum og ná hliðstæð-
Adgangur að neyðarsíma á íslandi. Komi upp
neyðartilfelli hjá korthafa, býðst honum að
hringja í síma 685542, hvar sem hann er
staddur í heiminum og hvenœr sem er.
Kostnaður símtalsins fœrist á reikning korthafa.
Ferðatrygging
Aðeins kostar 300 krónur árlega
að hafa Eurocard kreditkort
og eitt aukakort, t. d. fyrir maka,
kostar ekkert í viðbót.
Fyrir þessar 300 krónur fást hin almennu
hlunnindi korthafa, en auk þess:
Neyðarsími
l en þó mjög gagnleg ferðatrygging
korthafa og fjölskyldu hans á ferð innanlands
og utan. Bœtur nema allt að USD 100.000.-
(rúmum þrem milljónum króna).
EUROCARD
KORTIÐ SCM CILDIR