Morgunblaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1984
V aranleiki
og ringulreið
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
Franska skáldið Pierre Emm-
anuel lést fyrir nokkru. Hann var
fæddur 1916. Pierre Emmanuel var
dulnefni, en réttu nafni hét skáldið
Noel Mathieu.
Pierre Emmanuel var á sínum
tíma meðal helstu skálda frönsku
andspyrnuhreyfingarinnar, löng-
um mikils metið skáld, átti sæti í
Frönsku akademíunni, en lenti síð-
ar í útistöðum við hana.
Fyrsta bók Emmanuels, Elegies
(1940), leiddi í ljós, að hér var á
ferðinni persónulegt og sérkenni-
legt skáld, en ekki leyndi sér að
helsti lærimeistarinn var Pierre
Jean-Jouve. Meðal fyrirmynda
Emmanuels hefur líka verið nefnd-
ur Friedrich Hölderlin.
Það sem Pierre Emmanuel á
sameiginlegt með Pierre Jean-
Jouve er kristileg dulúð og hvernig
þeir tengja saman ógnir samtím-
ans og trúarlega innri baráttu
mannshugans. Ljóð þeirra beggja
eru harmræn, oft örvæntingarfull.
í manninum eiga sér stað átök sem
leitt geta til tortímingar. Heim-
sendir er sífellt í nánd.
Lífsangist þessara skálda breytt-
ist á stríðsárunum í baráttu gegn
nasisma, hernámi Frakklands.
Meöal annarra merkra læri-
sveina Jouve má nefna Yves Bonn-
efoy (f. 1923).
Hvað sem öðru liður er Pierre
Emmanuel skáld hins persónulega
sársauka. Hann varar í ritgerða-

Pierre Emmanuel
söfnum sínum við einföldum lausn-
um, ímyndaðri samkennd. Það er í
senn f leitinni að hinu varanlega
fyrir manninn og með þvi að hafna
öðru en ringulreið mannlífsins sem
skáldið opinberast lesandanum.
Mælska setur svip sinn á ljóða-
gerð Pierre Emmanuels. Hún er
augljós í Tombeau d’Orphée (1941),
og Le Poete et son Christ (1942) og
ekki sist í ættjarðarljóðunum
Tristesse o ma Patrie (1946). En
þessi mælska fékk heldur betur út-
rás í Babel (1952), ljóðaflokki sem
er þrjú hundruð blaðsiður. Mælska
skáldsins á ekki skylt við mælgi
heldur er honum eðlileg til tján-
ingar. Babel dregur dám af Biblí-
unni. Skáldið yrkir um sköpun
mannsins og vegferð hans um ald-
ir. í bókinni kynnumst við ein-
manaleik, en einnig samhug.
Myndmálið er tilkomumikið.
Babel er talið höfuðverk Emm-
anuels. Einkum á sjöunda áratugn-
um komu frá honum bækur sem
virðast eins og endurtekningar
þess sem áður var ort og eru um of
háðar kirkjulegu líkingamáli, vitna
um hve skáldið er upptekið af liðn-
um tíma, ekki síst grískri goða-
fræði. Meðal þessara bóka er Év-
angéliaire (1962).
A áttunda áratugnum þróast
ljóðagerð Emmanuels í þá átt að
verða einfaldari, hnitmiðaðri.
Hann leggur til hliðar ýmiskonar
táknrænt skraut og talar beint til
lesandans.
Heimurinn er fullur af orðum og
vindum, orti Pierre Emmanuel eitt
sinn í Ijóði sem er dæmigert fyrir
hinn upphafna stíl hans, myndríki
og hljóm. En hann gat líka ort lát-
laus ljóð þar sem fáeinar myndir
segja margt sem máli skiptir. Til
dæmis i ljóðinu um bækurnar: Bók
er hönd sem opnast mjúklega. Og í
sama ljóði talar hann um bók sem
er hjarta mitt sem slær og gerir
þögnina áfenga.
Pierre Emmanuel var ekki skáld
þagnarinnar. Honum lá mikið á
hjarta og kom því á framfæri í
ljóðum sínum, ritgerðum og minn-
ingum. Enda þótt ljóð hans séu
mótuð af ákveðinni franskri hefð
sem er dálítið fjarlæg Islendingum,
er hann meðal skálda sem ávinn-
ingur er að kynnast. Því miður er
ekki hægt að benda á neinar þýð-
ingar á verkum hans á íslensku, en
meðal nágrannaþjóða okkar þykir
sjálfsagt að vita á honum deili.
Jóhann Hjálmarsson
Anthony Braxton
Jazz og ekki jazz
Jazz
Sveinbjörn I. Baldvinsson
Antbony Braxton og
Marilyn Crispell
í Félagsstofnun.
Anthony Braxton tónsmiður
og tréblásturshljóðfæraleikari
er sennilega einhvers konar
snillingur. Hann leikur af ótrú-
legri færni á fjölmörg hljóðfæri
fyrrnefndrar tegundar, allt frá
kontrabassaklarínetti til sópr-
anínósaxófóns. Tónlist hans er
víðs fjarri því að vera aðgengi-
leg, en hún er heillandi eins og
svo margt sem er illskiljanlegt,
gefi maður sér tíma til að hlýða
á hana án fordóma.
Braxton, sem nú er að nálgast
fertugt, hefur allt frá því er
hann gekk í samtök skapandi
tónlistarmanna í Bandaríkjun-
um (Association for the Ad-
vancement of Creative Musici-
ans — AACM) árið 1966, farið
lítt troðnar slóðir á tónlistar-
sviðinu. Hann hefur m.a. sent
frá sér tvöfalt plötualbúm með
einleik á altósaxófón, samið verk
fyrir fimm túbur og einnig mikið
stórvirki, „For Four Orchestr-
as“, sem er lengra en nokkur
Mahler-sinfónía og hljóðfæra-
frekari en nokkur Wagner-
ópera, einnig hefur hann samið
og flutt verk fyrir fjórar lit-
skyggnuvélar og sinfóníuhljóm-
sveit.
Á tónleikunum í Félagsstofn-
un stúdenta sl. sunnudagskvöld
fluttu þau Braxton og Marilyn
Crispell píanóleikari þrjú verk.
Ekki veit ég hvað þau nefnast en
tel víst að um tónsmíðar þess
fyrrnefnda hafi verið að ræða.
{ fyrsta verkinu lék Braxton í
byrjun á sópransaxófón með pí-
anóinu. Var ljóst i upphafi að
um Jazz“ yrði ekki að ræða i
venjulegasta skilningi þess orðs.
Braxton hefur enda ásamt fleiri
bandarískum tónlistarmönnum
leitast við að losna undan jazz-
stimplinum.
Verkið minnti helst á evr-
ópska nútímatónlist, enda nefnir
Braxton sjálfur bæði Arnold
Schönberg og Anton Webern
sem áhrifavalda þegar tónlist
hans sjálfs er til umfjöllunar.
(Annar maður sem hann nefnir
oft i þessu samhengi er Albert
Ayler.)
Þegar á leið fyrsta verkið
skipti Braxton yfir á altósaxófón
og þá fór ekki hjá því að maður
greindi að hér var á ferðinni
maður sem vissi allt sem vita
þarf um jazzleik. Áður en
verkinu lauk hafði hann einnig
leikið nokkuð á tenórsaxinn og
klarínettið. Oft var örðugt að
grilla i það hvenær hinni skrif-
uðu tónlist lauk og spuninn tók
við, enda varla aðalatriði i tón-
list af þessu tagi.
Að loknu hléi kom annað verk
og minnti það mig i upphafi dá-
lítið á Vorblót Stravinskýs,
vegna píanóundirleiksins, sem
var mjög riþmiskur, þótt taktur-
inn væri ekki reglulegur. Eftir
alllangt klarínettusóló léku þau
Braxton og Crispell krómatiska
sekvensa eða tónaraðir án stórra
tónbila um skeið, þar til Braxton
skipti yfir á sópransax og upp-
hófst mikill darraðardans á við-
komandi tónsviði, en hlýlegt
klarínett átti þó síðasta orðið.
{ lokin flutti dúettinn stutt en
áheyrilegt bebop-lag, sem þó
hefði hljómað eins og tólftóna-
músík hefði það komið í lok
„venjulegra" jazztónleika. Þar
fékkst það endanlega staðfest að
hér voru á ferð mikilir tónlist-
armenn bæði hvað varðar flutn-
ing skrifaðrar tónlistar og
spuna.
Ekki var fjölmenni mikið á
tónieikunum og þykja það vísast
ekki nein undur. En því er þó
ekki að neita að það vakti furðu
mína að sjá ekki fleiri úr hinum
allstóra hópi íslenskra jazz-
áhugamanna þetta kvöld en
raun bar vitni. Miðað við að-
sóknina að öldungis hryllilega
lítið áhugaverðu brölti Leo
Smiths hér í haust hefðu áheyr-
endur Braxtons og Crispells svo
sannarlega átt að vera fleiri. Það
var hljómplötufyrirtækið
Gramm sem stóð fyrir þessum
tónleikum og á það hrós skilið
fyrir framtakið.
Faðir
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Faðir móðir barn
Útgefandi: Jafnréttisráð 1984
Höfundar:
Bergþóra Sigmundsdóttir,
þjóðfélagsfræðingur.
Guðfinna Eydal, sálfræðingur.
Guðrún Erlendsdóttir, dósent.
Gunnar Biering, barnalæknir.
Halldór Hansen, barnalæknir.
Helga Hannesdóttir, geðlæknir.
Sigurður S. Magnússon, prófessor
Dr. Med.
Prentun: Svansprent.
Myndir: Brian Pilkington.
Jafnréttisráð hefur sent frá
sér bækling er nefnist Faðir
móðir barn.
Efni hans er byggt á fræðslu
til verðandi foreldra um for-
eldrahlutverkið og allt sem því
fylgir. Sérstök áhersla er lögð á
að með auknu jafnrétti og
breyttum þjóðfélagsháttum hlýt-
ur hlutdeild feðra í uppeldi og
móðír barn
umhirðu barna sinna að verða
óumflýjanleg og mikilvæg.
Sérfræðingar þeir er þættina
rita höfðu til hliðsjónar hug-
myndir margra fulltrúa starfs-
greina, foreldra ungbarna og
fleiri. Auk formála formanns
jafnréttisráðs eiga sjö höfundar
greinar í bæklingnum, en eigi er
þess getið hver er höfundur að
hverri grein.
Heiti greinanna eru:
I. Meðganga.
II. Fæðingin.
III. Foreldrar og börn á fæð-
ingarstofnuninni.
IV. Þegar barnið er komið í
heiminn.
V. Að eignast barn.
VI. Að verða foreldri.
VII. Réttarstaða barna.
Ég mun hér fyrst fjalla um
fimm þessara greina, en undan-
skilja IV. og V. grein þar til síð-
ar.
Þessar fimm greinar eiga það
allar sameiginlegt, að minu mati,
að undirstaða þeirra er góð þekk-
ing og víðsýni. Með hógværð
benda höfundar á nauðsyn þess
að hlutverk beggja foreldra í
uppeldi og umönnun barna sinna
verði jafnt og feður séu engu síð-
ur færir um að inna af hendi
margt það er viðkemur andlegum
og líkamlegum þörfum bamsins
en mæður. Framsetning þessara
greina er frjáls og óþvinguð, án
fordóma. Viðhorf höfunda og
skilningur á framþróun jafnrétt-
is í ljósi breyttra þjóðfélagshátta
gera bækling þennan að mikils-
verðu fræðsluriti, sem gaman er
að lesa.
Að mínum dómi eiga IV. og V.
grein ekki heima í þessum bækl-
ingi, þótt þær eigi sameiginlegt
með hinum greinunum í þvi, að í
þeim felst einlæg umhyggja fyrir
velferð barna.
En þær eru byggðar upp á
hugmyndafræðilegum grund-
velli, og þar vottar fyrir nei-
kvæðu til fortíðar, alhæfingum
og fordómum. Að þessu leyti
stinga þær í stúf við aðrar grein-
ar bæklingsins — koma eins og
úr annarri átt.
Hér er gripið inn í IV. grein,
þar sem rætt er um tilfinninga-
doða móður gagnvart barni fyrst
eftir fæðingu: „Móður er það oft
verulegt áfall að uppgötva þenn-
an „tilfinningadoða" í eigin fari
vegna þess að flestir eru venju-
lega sannfærðir um að „móður-
ástin" sé hrein eðlishvöt sem
komi af sjálfu sér við fæðingu
líkt og mjólkurframleiðsla í
brjóstum." Tilvitnun í sömu
grein: „Tregða þjóðfélagsins til
að viðurkenna þörf barna fyrir
umönnun föður helst oft í hendur
við tregðu feðra til að takast það
hlutverk á hendur og reyndar
ekki ósjaldan við tregðu móður
til að sætta sig við föður í því
hlutverki." V. grein er sýnu
ákveðnari: „Með hegðun sinni og
framferði móta foreldrar skoð-
anir barna á því hvernig drengir
og stúlkur eru, hvernig karlmenn
og konur eru, hvaða eiginleika
þau hafa og hvaða hlutverkum
þau gegna.“
Vitnað í sömu grein: „Móður-
hlutverkið hefur lengi átt að
leggja grundvöll að sjálfsvirð-
ingu kvenna og styrkja „kveneðli
þeirra". Flestum konum hefur
einnig þótt mikilvægt að sanna
að þær geti verið „góðar mæður“.
Eflaust verða skiptar skoðanir
um IV. og V. grein og gæsalappir
innan þeirra.
En hvað sem öðru líður lætur
móðir náttúra ekki að sér hæða
og eölisþættir kynjanna verða
það sem blífur, þótt margt geti
breyst til jafnréttis og bræðra-
lags eins og raunar er undirtónn-
inn í greinunum sem óskandi er
að verði lestrar- og íhugunarefni
allra verðandi foreldra og helst
allra þeirra sem telja sér börn og
barnauppeldi viðkomandi.
Jafnréttisráð hefur hér enn
sannað ágæti sitt í baráttunni
fyrir framgangi og skilningi á
jafnrétti manns og konu til far-
sældar í breyttu þjóðlífi.
Myndir fylgja vel efni texta og
eru skemmtilegar.