Morgunblaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1984
í hverra þágu var sjónvarpið stofn
sett — neytenda eða stjórnenda?
— eftir Dagrúnu
Kristjánsdóttur
Eftir rúman hálfan annan ára-
tug sem sjónvarpið hefur glatt og
hryggt íslenzka sjónvarpsáhorf-
endur, munu margir vera í efa um
tilgang þess og einnig það, hverjir
muni bera mest úr býtum vegna
tilkomu þess. Sjónvarpinu var
fagnað, er það hóf göngu sína, því
flestir munu hafa vænst mikils af
því bæði til fróðleiks og ánægju,
og ekki er hægt að neita því að ögn
hefur slæðst með af hvorutveggja,
en alltof litið. Upp á siðkastið
a.m.k. hefur fátt verið í sjónvarp-
inu, sem glatt getur þá sem sneiða
vilja hjá sora- og stríðsglæpa-
myndum, en allt slikt virðist vera
í miklum metum hjá þeim er ráða
fyrir þessum fjölmiðli. Það vantar
ekki að margir hafa kvartað sáran
og jafnframt bent á betri leiðir, en
við þessu daufheyrast stjórnendur
og þumbast áfram með það sem
þeim sjálfum virðist geðjast bezt
að, eins og sá ótölulegi grúi af
stríðsglæpamyndum og sorp-
haugamyndum, sem sýndar hafa
verið ósleitilega upp á síðkastið,
benda til, og eru flestum öðrum til
ömunar.
Það er varla að ófyrirsynju að
spurt er um það hvort að sjón-
varpið eigi að þjóna og fara að
vilja sjónvarpsnotenda, eða hvort
að það sé til komið fyrir þá sem
stjórna þvi og hafa af því atvinnu
sina að miðla landsmönnum að-
eins þvi ljótasta og lakasta sem til
er í mannlegum samskiptum. Það
er undarleg árátta margra að vilja
draga fram það ljótasta og ósæmi-
legasta i fari mannanna og
smjatta á þvi i það óendanlega. Er
ekki nóg að vita um eymdina og
sorann sem mannlifið er fullt af,
þó að ekki sé verið að útmála
niðurlægingu mannanna i tilbún-
„Maðurinn er það sem
hann hugsar og snúist
hugsunin mest um það
sem lægst er og Ijótast í
fari mannanna þá er
ekki við góðu að búast í
sambúð manna.“
um myndum. Hvernig er sálarlifi
þeirra háttað sem hafa ánægju af
því að gera slikar myndir og
hvernig er hugsunarháttur þeirra,
sem hafa ánægju af að horfa á
allan þann óþverra sem festur
hefur verið á filmu? Er það ekki
skylda þeirra sem aðstöðu hafa til
þess, í jafn ríkum mæli og ráða-
menn sjónvarpsins hafa, að stuðla
að fegurra og betra mannlífi?
Vissulega ber öllum skylda til
þess, en það hafa engir aðrir eins
góð skilyrði til þess og þeir sem
ráða bæði yfir máli og myndum,
þessvegna mega ekki þeir menn
ráða yfir þessum fjölmiðli, sem
misnota aðstöðu sína og þjóna að-
eins sinni eigin löngun, og sækjast
mest eftir skuggahliðum mann-
lífsins. Það er sem betur fer margt
gott og fagurt til líka, þó minna
beri á því, og er það efalaust vegna
þess að árátta manna og áhugi
beinist oftast meira að því sem
lakast er, eins og sjónvarpið ber
vitni um.
Það væri ekki vanþörf á því að
þessu væri snúið við og reynt að
vega á móti ljótleikanum með því
að halda meiru fram af góðum eig-
inleikum mannanna. Það er bein-
línis verið að þjóna Satan og árum
hans, með þessari dýrkun á því
illa í manninum, hugarheimur
einstaklinga, sem horfa mikið á
glæpa- og klámmyndir með til-
heyrandi texta, hlýtur að mengast
í stórum mæli. Maðurinn er það
sem hann hugsar og snúist hugs-
unin mest um það sem lægst er og
ljótast í fari mannanna, þá er ekki
við góðu að búast í sambúð
manna. Það er sífellt verið að tala
um mengun í náttúrunnar, víst er
hún orðin hræðileg, en enginn
minnist á mengun hugarfarsins, þó
er það hún ein sem skiptir máli,
mengun náttúrunnar er hreinn
barnaleikur hjá því. Ef mennirnir
kappkostuðu að hreinsa hugarfar
sitt og lifa f samræmi við lögmál
kærleika Guðs, þá væru flest
vandamál úr sögunni og líka
mengun náttúrunnar, því að hún
er afleiðing brenglaðs hugarfars,
sem á rætur að rekja til ágirndar
og þóknunar við lægstu hvatir
mannsins. Gott og hreint hugar-
far er meira virði en allt gull
heimsins, það er sama hvaða heim
menn hugsa sér að gista að loknu
jarðlífi, gullið taka þeir aldrei með
sér, en hugarfarið fylgir þeim
hvert sem þeir fara. Jarðlífið er
líka svo agnarsmátt brot af tilveru
sálarinnar að það borgar sig aldr-
ei að ata sig út í óþverra, þetta
örsmáa augnablik, og þurfa svo að
eyða löngum tfma f það að þvo sig
hreinan, ef það tekst þá nokkurn-
tfmann.
Þið sem stjórnið því, hvað sýnt
er i sjónvarpinu, berið mikla
ábyrgð, þvf að af ykkar völdum
spýr það óhroða í stórum skömmt-
um, f sálir ungra og gamalla, sem
oft er en ekki eiga sér ekki ills von,
en ætla að eyða kvöldstund sér til
ánægju fyrir framan sjónvarpið.
Þið verðið að gera ykkur grein
fyrir því að það eru áreiðanlega
fleiri sem hafna algjörlega þess-
um ljótu myndum sem þið eruð
svo iðnir við að sýna og óska eftir
léttari og fallegri myndum. Þessi
hluti sjónvarpsáhorfenda á fullan
rétt á þvi að fá efni sem hann vill
horfa á, án þess að eiga það á
hættu að sjá misþyrmingar, klám
og manndráp, svo fátt eitt sé nefnt
af þeim ótrúlega óþverra sem
hægt er að hrúga saman f einni
mynd. Þessar myndir eru svo
mannskemmandi að ég er undr-
andi á þvf að nokkur skuli láta sér
detta í hug að framleiða þær, eða
sýna. Það er tilgangslaust að tala
um „fræga“ leikstjóra eða „list“ í
þessu sambandi, þetta er sami
óþverrinn fyrir því og ætti að for-
dæmast alls staðar. Það er sama
þó að settur sé gullhringur eða
skrautfjöður á svínstrýni, þá er og
verður það svínstrýni áfram hvað
sem hver segir. Sama er að segja
um sorpmyndirnar, þær eru og
verða það áfram þó að eitthvert
nafn sé bundið við þær, sem þekkt
er, samanber „Berlin Alexand-
erplats“, „Nikulás Nickelby” o.fl. í
báðum þessum myndum bar hæst
ömurleikann og illmennskuna,
fyrir utan það hve þrautleiðinleg-
ar þær voru. „Synir og elskhugar"
var ekki upplffgandi eða skemmti-
leg, en þó töluvert skárri en hinar
tvær en lengi getur vont versnað.
„Nikulás Nickelby" var ljót og
leiðinleg, en þó örlaði á að þar
fyrirfyndust heiðarlegar og góðar
manneskjur innan um sorann og
illmennskuna og er það alltaf
raunabót. En auðvitað var lands-
mönnum ekki nóg skemmt með
þessum tveimur óskemmtilegu
myndum, heldur þurfti að lifga
upp á sumarið með „Berlfn Alex-
anderplats" sem er tvfmælalaust
hámark alls viðbjóðs sem hægt er
að ímynda sér. Þar fyrirfannst
ekki ein einasta heiðarleg mann-
eskja og samanstóð myndin af
svikurum, morðingjum, hórum og
melludólgum, enda snerist öll
myndin um klám og morð, fyllirí
oft ráð að
upp ryki
Þá er
þyrla
— eftir Ásgerði
Jónsdóttur
Guðmundur Þórarinsson, nýj-
asta framaljós Framsóknarflokks-
ins, hefur ekki látið deigan síga f
Alusuisse-málum f sumar. Minnir
hann f ýmsu á nafna sinn, f leikriti
Hlinar Agnarsdóttur og Eddu
Björgvinsdóttur, sem gín við
hverri erlendri flugu og gleypir
hana f þeirri trú, að hann hljóti
við það frægð og frama. Þó skilja
leiðir þeirra um síðir þar sem
Guðmundur leikritsins spekist og
stamar á ritvellinum, en hinn æs-
ist svo að kenna má við taugatitr-
ing þúfutittlings gagnvart stór-
fuglum.
Tilefnið til æsiskrifa Guðmund-
ar Þórarinssonar er að sjálfsögðu
„afbrot* Hjörleifs Guttormssonar
f orku- og samningamálum á ráð-
herraferli hans og þráin eftir því
að koma íslendingum aftur í náð-
arfaðm Alusuisse hvað sem það
kostar.
í grein í NT þann 1. ágúst sl.
ræðir G.Þ. (Guðmundur Þórar-
insson) fjálglega um nauðsyn er-
lendrar samvinnu, að íslendingar
megi ekki halda að þeir séu einir f
heiminum, sem stööugt sé að
minnka, að þeir megi ekki ein-
angra sig í einskonar þjóðlegu
fjósi, sem erlendir samskiptageisl-
ar nái ekki að lýsa, að þeir verði að
læra upp á erlend samskipti, læra
af þeim og vaxa af þekkingu og
reynslu annarra þjóða. Og orðrétt:
„Minnimáttarkennd má ekki
þjaka íslenska þjóð f þessum efn-
um þó fámenn sé, né misskilin
þjóðerniskennd ná of sterkum tök-
um.“ Þessi fjálgi, landsföðurlegi
kennimannstónn um það sem allir
vita er árátta G.Þ. Ég kannast við
hann frá fundum friðarsamtaka
þar sem hann veldur ógnarlegri
þreytu og velgju. íslendingar hafa
alla sina sögutfð haft mikil kynni
og samskipti við aðrar þjóðir og af
engri vanmetakennd. En fram
undir seinni hluta þessarar aldar
hafa þeir gengið varlega um gáttir
fram (eins og Hávamál kenna) f
viðskiptum við aðrar þjóðir eins
og smáþjóð er fyrir bestu. Það er
vissulega óviturlegt að tengja þá
varkárni við minnimáttarkennd.
En þegar G.Þ. ræðir um minni-
máttarkennd í samskiptum við er-
lenda aðila finnst mér hann sann-
ast að segja vera að handleika
snöru i hengds manns húsi.
G.Þ. er óvandur að orðum sfnum
svo ekki sé meira sagt. í skrifum
sínum skellir hann öllum vand-
kvæðum í orkumálaviðskiptum við
útlendinga á Hj.G. (Hjörleif Gutt-
ormsson) sem fyrrverandi iðn-
aðarmálaráðherra svo og flokk
hans og segir m.a. orðrétt: „Það
verður mikil vinna fyrir okkar
bestu menn að bæta þar úr.“ (NT
1. ágúst 1984.) Það leynir sér ekki
hver í hlut á. G.Þ. er í samninga-
nefnd við Alusuisse. Hann var það
lfka f ráðherratfð Hj.G., en hljópst
undan merkjum, svo að enn kemur
mér snaran i hug.
Við, sem höfum haft áhuga fyrir
og reynt að fylgjast með viðskipt-
um Islendinga og Alusuisse frá
fyrstu tíð minnumst þess ekki að
Ásgerdur Jónsdóttir
„G.Þ. leidist ekki að
minna lesendur sína á
snöruna fyrrnefndu.
Enginn hefur leitt meiri
tilfinningahita og áróð-
ursstríð inn í þetta mál
en hann.“
félagið hafi rétt íslendingum eitt
eða neitt á gullfati enda væri fá-
sinna að ætlast til slíks.
Við minnumst þess, að árið 1975
reyndu þáverandi stjórnvöld að fá
endurskoðaða álsamningana og
hækkun á orkuverði. Árangur var
lágur í lofti. Við minnumst þess,
þegar Hj.G. hófst handa um að
hrinda réttleysi Islendinga í
samningnum við Alusuisse, ná
endurskoðunarrétti og leiða f ljós
meint viðskipta- og skattsvik þess,
hversu sumir fslenskir stjórn-
málamenn brugðu við hart gegn
öllum orðum og gerðum Hj.G. og
báru hann hinum verstu sökum f
hvívetna. Forstöðumenn Alusuisse
fundu skjótt hve trúa og skelegga
samherja þeir áttu á íslandi gegn
þáverandi stjórnvöldum. Þeir
brugðust við samkvæmt því, og
voru seinteknir til viðræðna.
Þeirra afstaða er vissulega skilj-
anleg, íslendinga ekki. G.Þ. snið-
gengur þessar staðreyndir. Þær
henta ekki í afbrotaskýrslu Hj.G.
G.Þ. telur að Japanir muni verða
tregir í taumi til viðskipta við Is-
lendinga af ótta við að verða
kannski einhverntfma f framtfð-
inni kenndir við arðrán og svik.
Hann vandlætir, að vonum, þessa
stöðu mála. En hann nefnir ekki
hvers vegna þessi staða er komin
inn i erlend viðskipti Islendinga
og ekki vandlætir hann gjörninga-
menn hennar. Væntanlega neitar
hann þó ekki endurskoðunarnið-
urstöðu Lybrand & Co.
Við minnumst þess hversu for-
stöðumenn Alusuisse hlökkuðu til
að fá „góða menn“ í samninga-
nefnd og hversu heitt samherjar
þeirrar á Islandi bðrðust fyrir
framgangi þess máls. G.Þ. lætur á
sér heyra í NT 1. ágúst sl. að það
hafi tekist.
Við minnumst þess, að öll þessi
viðbrögð kveiktu, að vonum,
nokkra tortryggni um óheil vinnu-
brögð eða dulin málefni. Sem bet-
ur fer hefur hún fremur hjaönað
þó að G.Þ. geri sitt til að ala á
henni.
I meðfylgjandi grein f NT þann
7. ágúst sl. dregur G.Þ. enn fram
úr sjálfum sér með árásaranda og
óvandaða málsmeðferð. Greinin er
einn samfelldur flekkur á hans
Dagrún Kristjánsdóttir
og ælur, svik, þjófnað og undir-
ferli. Hvernig er sálarlíf þeirra
sem leggja peninga og tfma f að
gera svona myndir — sýna þær —
og hafa ánægju af að sjá þær? Það
hlýtur að vera mikið myrkur og
mikið samsafn sora í sálum þeirra
sem vilja láta bendla nafn sitt við
slíkar myndir. Mig brestur hrein-
lega orð til þess að lýsa því hve
ógeðsleg og þrautleiðinleg þessi
mynd var og óska þess að þvílíkt
sjáist aldrei framar f sjónvarpinu.
Nú, þó að þennan ódám hafi
borið hæzt, þá er því miður margt
slæmt sem borið hefur fyrir augu
og eyru í sjónvarpinu, annað, svo
sem fyrrnefndar stríðsglæpa-
myndir og fjöldi mjög drunga-
legra og leiðinlegra mynda, sem
þó hafa haft það til síns ágætis að
vera ekki framhaldsmyndir. Ann-
að er það lfka sem margir kvarta
um og ég er sammála, en það er
niðurröðun efnis i dagskránni.
Það er furðuleg árátta hjá þeim
sem „valdið hafa“ að setja það efni
á bezta tímann, þ.e. strax eftir
fréttir, sem sízt höfðar til eldra
fólks. Lopinn er teygður fram eftir
ráði. Ég drep aðeins á nokkur at-
riði:
1) G.Þ. álasar Hj.G. fyrir að hafa
ekki látið endurskoða reikn-
inga Alusuisse fyrir árin 1978
og 1979. Var það ekki fremur
annarra verkefni? Það skýtur
a.m.k. skökku við að saka um
aðgerðaleysi þann ráðherra,
sem helst og mest hefur reynt
til þess að hefja rétt íslendinga
gagnvart Alusuisse og halda
fast um hann.
2) G.Þ. segir orðrétt: „Þótt nokk-
urt fé sé í þessum skattakröf-
um eru þær smámunir hjá
þeim hagsmunum, sem íslend-
ingar eiga f endurskoðun orku-
verðsins.“ Eru viðskiptabrögð
og skattsvik smámunir? eða er
G.Þ. að hvetja til þess að f nú-
verandi samningahrfð skuli
enn verða seldur frumburðar-
réttur fyrir baunadisk?
3) Um persónulega framkomu
Hj.G. hefur G.Þ. margt að
segja og ófagurt f grein sinni.
Nokkur atriði: a) orðrétt: „I stað
þess að kynna Alusuisse niður-
stöður og óska eftir úrskurði í
málinu ákvað Alþýðubandalag-
ið að nota málið í áróðursher-
ferð sinni." (Hvar var samn-
inganefndin og ríkisstjórnin?)
Hvað svo sem Alþýðubandalag-
ið kann að hafa gert á sinum
vegum, þá veit G.Þ. eins vel og
allir aðrir, sem fylgdust með,
að Hj.G. lagði öll mál skil-
merkilega fyrir álfélagsmenn
og blaðraði ekki um þau f tfma
og ótfma. Enda er heiðarleiki
eina rétta leiðin til þess að
vinna mál. b) orðrétt: „Þegar
loks var vaknað misstu menn
málið út f tilfinningahita og
áróðursstríð."
G.Þ. leiðist ekki að minna les-
endur sína á snöruna fyrrnefndu.
Enginn hefur leitt meiri tilfinn-
ingahita og áróðursstrfð inn f
þetta mál en hann c) orðrétt: „En