Morgunblaðið - 28.12.1984, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 1984
15
Jón Karl Helgason skrifar frá ísrael:
Verðbólgustríð er hafið
í viðtali við frammámenn sam-
taka atvinnurekenda sem birtist í
dagblaði hér fyrir skömmu sagði
einn þeirra sögu af verksmiðjueig-
anda sem sest hafði við skrifborð
sitt eina kvöldstund með reiknivél
og talnadálka og komist að því eft-
ir nokkur heilabrot að hann væri
búinn að vera gjaldþrota í eina
þrjá mánuði án þess að taka eftir
því. Þetta var sögð sönn saga héð-
an úr ísraelska efnahagslífinu.
Hún er kannski ögn kímin en sýn-
ir fremur stöðu mála. Þjóðin hefur
verið svo upptekin við að reyna að
fylgjast með spretti þindarlausrar
verðbólgunnar að ekkert annað
hefur komist að. Þótti orðið mörg-
um að staða efnahagsmála væri
meiri ógnvaldur en arabaþjóðirn-
ar í nágrenninu.
Þegar núverandi samstjórn
Verkamannaflokks og Likud var
komið saman um miðjan septem-
ber var vitað að grípa átti til rót-
tækra aðgerða. Þær létu bíða eftir
sér. Samstarfsvilji stjórnarflokka
reyndist brothættur og það var
loks eftir mánaðarbið að innflutn-
ingsbann á ýmsar neyslu- og mun-
aðarvörur gaf almenningi tóninn
um hertar mittisólar. Tveim vik-
um síðar hóf þingið fyrst störf sín.
í opnunarræðu þess kallaði Shim-
on Peres forsætisráðherra þjóðina
til efnahagslegrar föðurlandsást-
ar, hvatti fólk til þess að spara,
greiða opinber gjöld sín af sam-
viskusemi og vinna að aukningu
þjóðarframleiðslu.
Fyrsta ákvörðun hins nýja
þings varðaði val milli tveggja
ráðstafana í efnahagsvandræðun-
um: annars vegar að binda efna-
hagslífið við gengi Bandaríkja-
dollara um hríð eða gangast fyrir
beinni kjaraskerðingu launafólks.
Seinni kosturinn var tekinn og í
kjölfarið fylgdu viðræður stjórnar
atvinnurekenda og samtaka laun-
þega um það sem nefndist pakka-
samningurinn. Viðræðurnar
gengu síður en svo hljóðalaust
fyrir sig. Ásakanir flugu milli
fylkinga sem innan þeirra og á
tímabili virtist allt standa fast. 2.
nóvember náðu aðilar þó sam-
komulagi um víðtækustu efna-
hagsaðgerðir þjóðarinnar í ára-
tugi.
Um hvað var samið?
Meginatriði pakkasamningsins
kvað á um frystingu verðs, launa
og skatta um þriggja mánaða
skeið. Með 20% kjaraskerðingu á
'A hluti byrðarinnar að falla á
herðar launþega en þeir njóta 5%
lækkunar tekjuskatts þetta tíma-
bil. Atvinnurekendur axla afgang-
inn með því að halda sig við sama
vöruverð en skattalækkanir og
lækkun vaxta á lánum kemur á
móts við þá. Ríkisstjórninni er
frjálst að fella gengi shekelsins en
hefur opinberlega lofað að reyna
að halda því sem stöðugustu. Inn-
an tveggja sólarhringa eftir und-
irritun komu í ljós ágreiningsefni
um hvernig bæri að túlka samn-
inginn. Fjármálaráðherrann
Yitzhak Moda’i, sagði vissar vörur
undanþegnar frystingunni en
Yisrael Kessar, forkólfur verka-
lýðssamtakanna, kvað slíkt ekki
vera. Shimon Peres forsætisráð-
herra studdi Kessar og lagði ríka
áherslu á að í engu skuli vikið frá
ákvæðum nema að leggja atriði
undir alla samningsaðila fyrst.
Mál þetta leystist en margvíslegir
gallar hafa sýnt sig á samkomu-
laginu siðan.
Þegar í upphafi var ljóst að erf-
itt yrði að hafa eftirlit með að
verslunarrekendur fylgdu lögum
og engin leið var að koma í veg
fyrir miklar verðhækkanir af
þeirra hálfu dagana fyrir fryst-
inguna. Fyrrnefnda vandamálinu
hefur verið mætt með lista fyrir
kaupendur útgefnum af ríkis-
stjórninni er tilgreinir rétt verð
þeirra nauðsynjavara sem notaðar
eru við útreikning framfærslu-
kostnaðar. Eftirlit með öðrum
vörum eiga síðan .sérstakir starfs-
menn hins opinbera að annast auk
þess sem sjálfboðaliðar hafa geng-
ið milli búða með glyrnurnar
glenntar.
Þrátt fyrir að viðlög séu allt að
þriggja ára fangelsi og 5.000$ sekt
hafa þó nokkrir bíræfnir verslun-
arrekendur verið sakfelldir fyrir
að brjóta „frostalögin".
Þeir framleiðendur sem flytja
inn sitt hráefni hafa kvartað sár-
an yfir að lækkandi gengi, meðan
þeim sé skipað að halda söluverði
sínu óbreyttu, grenni gróðamögu-
leika þeirra stöðugt. f hinu al-
menna atvinnulífi berja bændur
sér, segjast sjá sér þann kost
vænstan að stöðva rekstur sinn
þetta tímabil frekar en kikna und-
an fyrirsjáanlegu tapi. Tilætlaður
samdráttur er þegar farinn að
skila sér í auknu atvinnuleysi og
skyndileg röskun vaxtahraða kem-
ur niöur á fólki sem stendur t.d. að
íbúðarsamningum. Svona mætti
lengi telja, margir álita samkomu-
lagið meingallað og spá því að
verðstöðvunin þiðni áður en tíma-
bilið er hálfnað.
Olnbogarými keypt
Stjórnvöld trúa því staðfastlega
að aðgerðirnar beri tilætlaðan
árangur, enda eiga þau ekki um
annað að velja. Hver svo sem
niðurstaðan verður er sýnilegt að
eitthvað þurfti að gerast og 2. nóv-
ember var hin ellefta stund. Á
mánaðargrundvelli var verðbólga
októbermánaðar 24,3%, að vísu
aðeins lægri en við var búist en
engu að síður nýtt met. Önnur tala
sem skýtur manni skelk í bringu
er að skuldir við útlönd námu á
síðasta ári 126% af þjóðarfram-
leiðslu og höfðu aukist það sem
liðið er af þessu ári.
Almennt er viðurkennt þó að
pakkasamkomulagið sem slíkt
þjóni ekki öðrum tilgangi en að
gefa ríkisstjórninni olnbogarými
til að takast á við rætur vandans
og þá fyrst niðurskurð ríkisút-
gjalda. Hann hefur verið á döfinni
frá stjórnarmyndun án þess að
samkomulag hafi náðst um raun-
verulegan niðurskurð. Stærsti
hluti útgjaldanna fer til varnar-
mála eða um 33% þjóðarfram-
leiðslu (Bandaríkin eyða 2% þjóð-
arframleiðslu til varnarmála) og
er það líka sá kostnaðarliður sem
ísraelsmenn vilja síst svelta um
fé. Helst binda menn vonir við að
hann lækki ef hersveitunum í Líb-
anon verði unnt að koma heim og
nú nýverið komst skriður á samn-
ingaviðræður um það málefni.
Megrun annarra útgjaldaþátta
ríkis felur óhjákvæmilega í sér
uppsögn opinberra starfsmanna
sem auka mundi atvinnuleysis-
vandamálið.
Einn þáttur áætlunar stjórnar-
innar er gjaldmiðilsbreyting. Er
fyrirhugað að skera eitt núll aftan
af shekelnum. Von um varanlegan
bata liggur í útflutningsmörkuð-
unum. Uppi eru áætlanir um að
draga úr atvinnuleysi, m.a. með
endurmenntunarnámskeiðum sem
veita mundu vinnuafli í farveg út-
flutningsframleiðslu. Forsenda
þess að þetta afsprengi vinnu- og
félagsmálaráðuneytisins gangi
upp er aukin fjárfesting. í fljótu "
bragði finnst manni mjög ólíklegt
að fjársterkir aðilar hyggi á fjár-
festingar hér eins og ástandið er
en ísraelska þjóðin á hauk í horni
þar sem gyðingar búsettir erlendis
eru.
Peres forsætisráðherra hefur
jafnframt því að kalla á samstöðu
landa sinna höfðað til annarra
gyðinga. Eftir fund sem hann átti
með frammámönnum nokkurra
alheimssamtaka gyðinga birtist í
dagblöðum yfirlýsing undir fyrir-
sögninni: Sjálfstæðisframkvæmd
þess efnis að gyðingdómur heims-
ins mundi leggja sitt af mörkum
til að efnahagsbata mætti ná m.a.
með fjársöfnun og fjárfest-
ingarhvatningu.
Sem stendur er aðeins hægt að
biða eftir niðurstöðum næstu
mánaða. Vonast er til að mánað-
arverðbólga falli niður í 7—10%. í
lok verðstöðvunartímabilsins en
tölfræðingar segja að raunhæfar
tölur um áhrif aðgerðanna berist
fyrst um miðjan janúar þegar
framfærslukostnaður verði reikn-
aður út. Það eitt er víst að bati er
fjarlægur ef eiginhagsmunasjón-
armið ráða. Eða eins og Ólafur
vinur minn Haraldsson sagði í
bréfi sem hann sendi hingað í
Miðjarðarhafsbotninn: það er ekki
nóg að segja: Við deilum byrðinni
jafnt og ég pant bera léttasta
hlutann.
FLUGELDAR
GEYSIFJÖLBREYTT ÚRVAL - GERIÐ VERÐSAMANBURÐ
i
<
Z
3
O
0)
>■
o
D
<
O
>■
UJ
O
I

> HANOBt
130- p-‘
I
ífALlHllF
♦«♦
Tl 275- Wmjm Æ/Jæ 115-
9 ★

lT py|iM |

|47D| ■|miith

[j(J |||f-
K 331
IBfe-- - j

: |

ptxv. 1
1 ? |
M 13
Viö höfum sóö landsmönnum fyrir áramótaflugeldum og neyöarmerkjum frá 1916. Aöeins 1. flokks vörur.
Reynsla okkar tryggir gæöin. Mjög góö kaup í fjölskyldupokum á kr. 600, kr. 1.000 og kr. 1.500.
Til skipa Pains Wessex-línubyssur — Svifblys og handblys — Vörur meö gæöastimpli.
ÁNANAUSTUM, GRANDAGARÐI. SÍMAR 28855 — 13605.
Opið í kvöld til kl. 21.00 — Á morgun, laugardag, til kl. 16.00.