Morgunblaðið - 28.12.1984, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 1984
ptnrip Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakið.
Fimm ára stríð
í Afganistan
GULLNA
HLIÐIÐ
Leiklist
Igær, þriðja í jólum,
voru liðin fimm ár síð-
an sovéski herinn réðst inn í
Afganistan. Sovétmenn
mættu strax andspyrnu og í
fimm ár hafa frelsissveitir
Afgana barist við innrásar-
liðið og leppa þess. Með
ótrúlegri þrautseigju hefur
frelsissveitunum tekist að
hindra að Afganistan yrði
innlimað í Sovétríkin sem er
endanlegt markmið her-
námsstjóranna.
Allt þar til innrásin var
gerð 1979 ræddu ráðamenn í
Moskvu um sambúð sína við
Afganistan sem fyrirmynd.
Þar gætu menn séð hvernig
stórveldi kæmi fram við til-
tölulega lítið nágrannaríki.
Stórveldið virti að sjálf-
sögðu hlutleysi þess, sjálfs-
ákvörðunarrétt og fullveldi.
Þessi áróður Kremlverja
ómaði um heim allan fyrir
tilstilli þeirra manna sem
telja hina sovésku ógn meg-
infirru og segja eins og Árni
Björnsson, þjóðháttafræð-
ingur, í grein 1973: „Það hef-
ur alltaf verið lygi að árás
frá Sovétríkjunum væri yf-
irvofandi." í sömu grein
nefnir Árni einmitt Afgan-
istan til marks um að Sov-
étmenn séu ekki að „ólmast
inn í þau mörgu hernaðar-
lega veiku lönd, sem liggja
umhverfis hin víðlendu Sov-
étríki og hafa þó ekki verið í
neinu hernaðarbandalagi við
Bandaríkin ...“
Sovétmenn og talsmenn
þeirra hafa látið í veðri
vaka, að innrásarliðið hafi
verið kallað til Kabúl, höfuð-
borgar Afganistan. Þar hafi
það átt að veita réttum
stjórnvöldum aðstoð. Sá
megingalli er á þessari
opinberu söguskoðun, að
fyrsta verk innrásarliðsins
var að drepa þann sem á
„hjálpina“ kallaði. Frá
fyrsta degi hefur sem sé ver-
ið reynt að sveipa sovésku
hernaðaraðgerðirnar lyga-
hulu. Mörg hundruð þús-
unda sovéskra hermanna
hafa verið sendir til að
lemja á Afgönum með hin-
um fullkomnustu vopnum
eða útrýma þeim með eit-
urgasi. Með lík fallinna Sov-
étmanna og gang stríðsins
er farið sem ríkisleyndarmál
heima fyrir. Nálægt fimm
milljónir Afgana, um þriðj-
ungur þjóðarinnar, hafa flú-
ið land sitt og rúmlega millj-
ón Afgana fallið.
Stríðið í Afganistan hefur
alls ekki vakið þá reiði- og
hneykslunaröldu sem jafnan
fer um hinn lýðfrjálsa heim
þegar mönnum þykir Banda-
ríkjastjórn koma fram af
valdhroka. Þeir sem ákaf-
astir eru í gagnrýni á
„heimsvaldastefnu" Banda-
ríkjamanna svo sem vegna
Víetnamstríðsins telja inn-
rásina í Afganistan helst
sambærilega við borgara-
styrjaldir í Mið-Ameríku —
í báðum tilvikum eigi risa-
veldi í hlut.
Þeir sem helst bera blak
af sovésku innrásinni í Afg-
anistan hérlendis eru hinir
sömu sem hampa því mest,
að íslendingum væri best
borgið án varnarviðbúnaðar
— í tómarúmi. Þetta segir
sína sögu.
Því miður eru litlar líkur
á að Afgönum takist að sigr-
ast á innrásarhernum.
Kostnaður Sovétmanna við
stríðsaðgerðirnar er aðeins
brotabrot af herútgjöldum
þeirra. Kremlverjar þurfa
ekki að standa neinum
reikningsskil heima fyrir.
Almenningsálit í lýðræðis-
löndum láta þeir sem vind
um eyru þjóta. Þeir vita sem
er að vestræn ríki munu ekki
beita hervaldi til að stemma
stigu við sókn innrásarliðs-
ins. Langtímamarkmiðið er
að innlima Afganistan.
Hvað margar milljónir Afg-
ana falla áður en það
markmið næst skiptir
Kremlvérja engu. Þetta er
hroðaleg lýsing en byggð á
raunsæi.
Miklu skiptir fyrir Afgana
að þeir njóti siðferðilegs og
fjárhagslegs stuðnings sem
flestra í frersisbaráttu sinni.
í því efni megum við íslend-
ingar ekki láta okkar eftir
liggja. Við hljótum að vona
að blóðugt hernám Sovét-
manna í Afganistan verði
ekki varanlegt, að tilvist
Afgana sem sjálfstæðrar
þjóðar verði ekki að engu.
Lærdómurinn sem við get-
um dregið af fimm ára stríð-
inu í Afganistan er skýr og
ótvíræður: Þar sem Sovét-
menn sjá tómarúm og þeir
telja sig komast upp með að
fylla það án þess að lenda í
hernaðarlegum útistöðum
við vestræn ríki, þar láta
þeir til skarar skríða.
Ólafur M. Jóhannesson
Leikrit eftir DavíA Stefáns-son frá
Fagraskógi.
Prologus fluttur af Val Gíslasyni.
Leikstjóri: Ágúst Guðmundsson.
Myndataka: Einar Páll Einars-
son.
Lýsing: Haukur Hergeirsson.
Hljóð: Vilmundur Þór Gíslason
og Bjarni Rúnar Bjarnason.
Sviðsmynd: Gunnar Baldursson.
Vatnslitamyndir: Snorri Sveinn
Friðriksson.
Förðun og andlitsgervi: Ragna
Fossberg.
Búningar: Hulda Kristír
Magnúsdóttir.
Stjórn upptöku: Andrés Indriða
son.
Sinfóníuhljómsveit íslands flytur
tónlist Páls ísólfssonar.
Matarhátíðinni miklu senn
að ljúka og andanum orðið hálf
bumbult, birtist þá ekki Ágúst
Guðmundsson á annan með hið
dægilegasta heilafóður, fyrst
Gullsandinn sem rennur ljúft
milli fingra líkt og Indiana
Jones Spielbergs og síðar um
kveldið Gullna hliðið. Sannar-
lega kærkomin hvíld frá ham-
borgarhryggjum og dúfu-
brjóstum, þótt slíkt sé nú ætíð
maganum fagnaðarefni. Hvað
um það, hið Gullna hlið Davíðs
Stefánssonar í meðförum
Ágústar og félaga hjá Sjón-
varpinu, öðlaðist nýja dýpt að
mínu mati og endurnærði þá
leikstjórnarlegu hefð sem vax-
ið hefir kringum þetta verk hér
Þjóðleikhúsið sýnir:
Kardemommubæinn eftir Thorbjörn
Egner.
Tónlist: Thorbjörn Egner og Christi-
an Hartman.
Þýðing: Hulda Valtýsdóttir og
Kristján frá Djúpalæk.
Hljómsveitarstjóri: Agnes Löve.
Lýsing: Kristinn Daníelsson.
Leikmynd og búningateikningar:
Thorbjörn Egner.
Leikstjóri: Klemens Jónsson ásamt
Erik Bisted sem stjórnaði hóp- og
söngatriðum.
Kardemommubærinn var fyrst
sýndur hér árið 1959 og síðan tví-
vegis. Einnig hefur verið gefin út
plata með Kardemommusöngvun-
um, svo að íslenzk börn á ýmsum
aldri hafa kynnzt þessu glaðlega
verki vel og rækilega. í uppfærsl-
unni nú er að því er bezt verður
séð farin hefðbundin leið og var
auðheyrt að það féll áhorfendum
vel í geð sem fylgdust með af mikl-
um áhuga. Inntak leiksins er ákaf-
lega aðgengilegt og notalegt:
Kardemommubærinn er friðsæll
staður þar sem menn nota flest
tækifæri til að gera sér glaðan dag
og það eina sem skyggir á eru
ræningjarnir þrír, sem búa í út-
á landi. Kemur þar fyrst og
fremst til snjöll beiting vatns-
litamynda, er runnu áreynslu-
laust úr pensli Snorra Sveins
Friðrikssonar saman við at-
burðarásina. Fannst mér mikil
upplyfting að horfa á gamal-
kunnugar persónur þessa
meistaraverks Davíðs, upphefj-
ast í vatnslitamyndum Snorra
Sveins, uns þær urðu næsta
eðlilegur hluti himnaríkis, þess
er íslenskir sveitamenn meitl-
uðu í huga sér fyrr á öldum.
Finnst mér að Sjónvarpinu
hafi hér tekist að staðfæra svo
hið þjóðsagnabundna verk
Davíðs, að það eigi fullt erindi
til okkar í dag og raunar langt
út fyrir landssteinana, til allra
þeirra er spekúlera í fram-
haldslífi og innsta eðli krist-
indóms frá nýjum sjónarhóli.
Raunar hefir Gullna hliðið öðl-
ast vinsældir gegnum tíðina,
hvort sem það hefir borið fyrir
á fjölunum hér heima eða erl-
endis, enda má hiklaust skipa
þessu verki á bekk með okkar
fremstu leikhúsverkum þeirra
er byggja á þjóðsagnalegri og
sögulegri arfleifð, verkum eins
og Skugga-Sveini, Skálholti,
Fjalla-Eyvindi og íslands-
klukkunni, en það er ekki þar
með sagt, að verkið hitti ætíð
sjálfkrafa í mark, í krafti eigin
verðleika. Ég er til dæmis
þeirrar skoðunar, að Ágúst
hafi valið hér í hlutverk af fá-
dæma innsýn, þannig að eng-
um hafi verið ofaukið nema ef
til vill Steindóri Hjörleifssyni,
sem naut sín ekki sem skyldi í
hlutverki Páls postula, en þar
er ekki við Steindór að sakast.
En hvílík heppni að Guðrún Þ.
jaðri bæjarins og fara ránsferðir
til bakarans og pylsugerðar-
mannsins öðru hverju. Bastian
bæjarfógeti er ekki á því að hand-
taka ræningjana að svo stöddu,
enda hafa þeir ljón hjá sér sem er
þeim hlíf og skjöldur. Þeir eru
ómyndarlegir við matseld og til-
tekt, ræningjarnir, og taka til
bragðs að ræna Soffíu frænku,
sem er mikið skass en væn inn við
beinið. Þegar Soffía ætlar svo að
fara að ala ræningjana upp og
skipa þeim fyrir, gera þeir sér lítið
fyrir og ræna henni heim aftur. Á
endanum eru þó ræningjarnir
gripnir og varpað í fangelsi og þar
búa þeir undir elskulegri hand-
leiðslu Bastians bæjarfógeta og
hans frúar í hinu mesta eftirlæti.
Þegar eldur kemur upp í þorp-
inu reynast ræningjarnir hjálpar-
hellur og er launað að verðleikum
tápleg framganga. Kasper verður
slökkviliðsstjóri og fær ungfrú
Soffíu fyrir konu, Jónatan verður
aðstoðarsveinn hjá bakaranum og
Jesper verður sirkusstjóri. Syngja
svo allir Kardemommusönginn og
lýkur þar með leiknum.
Ræningjarnir þrír hafa frá upp-
hafi notið mikilla vinsælda meðal
barna, enda eru þeir góðar sálir,
einfaldar nokkuð, hjálpfúsir og
sniðugir með afbrigðum. Þeir
Pálmi Gestsson, Randver Þorláks-
Jón bóndi liggur banaleguna.
Kerling hittir foreldra sína og prest í Hin
Stephensen rataði í hlutverk
kerlingar. Svo sannarlega
meistaralegt val, því Guðrún
varð hreint og beint samgróin
son og Örn Árnason fóru með
hlutverk þeirra nú og gerðu það
leikandi létt. Hlutverk Jónatans
varð þó ekki eins fyrirferðarmikið
í meðförum Arnar Árnasonar eins
og þegar Bessi Bjarnason lék það á
árum áður og kannski ekki von.
Pálmi Gestsson skilaði Kasper
með sóma, en vekja mætti athygli
á að það gæti nú verið tvíbent að
ekki sé búin til mynd, fært upp
leikrit eða lesið inn á auglýsingu
nema Pálmi sé þar kvaddur til
liðs. „Ofnotkun" á mjög efnilegum
leikurum hefur stundum beinlínis
orðið fjötur. Soffía frænka er
hæfilega skemmtilegt skass í með-
förum Lilju Þorvaldsdóttur og
Róbert Arnfinnsson er Sem fyrr
ágætur Bastian bæjarfógeti, mild-
ur og föðurlegur og umfram um að
þegnum í Kardemommubæ líði
sem allra bezt. Jón Gunnarsson,
Pétur Einarsson og Þórhallur Sig-
urðsson fara liðugt með sín verk
og Kamilla litla söng vel og var
sannfærandi ærslabelgur hjá
Brynju Gísladóttur.
Mikill fjöldi leikara kom fram í
sýningunni, börn og fullorðnir og
skiluðu allir sínum hlut. Hópatriði
voru prýðilega unnin og í heild hin
skemmtilegasta sýning sem ætti
að eiga langa og góða lífdaga fyrir
höndum á fjölum Þjóðleikhússins.
Að lifa og leika sér
Leiklist
Jóhanna Kristjónsdóttir