Morgunblaðið - 28.12.1984, Blaðsíða 52

52
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 1984
• Þossí nemandi er með það á hreinu hverjir eru númer eitt.
Skólaíþróttir eru
stórfyrirtæki
Heimur bandarískra íþrótta hef-
ur lengst af veriö lokaöur okkur
islendingum, eins og reyndar má
segja um flestar aörar þjóðir í Evr-
ópu. Þetta skapst fyrst og fremst
af því aö hér í Bandaríkinrium er
þessi heimur svo til aó öllu leyti
frábrugöinn íþróttaheimi annarra
landa. Tvennt kemur hór aöallega
til.
Bandaríkjamenn stunda mest
sínar „eigin“ íþróttir sem lítt eru
stundaöar i öðrum löndum, s.s.
„footbair (bandarísk knattspyrna)
og „basebair (hornabotti). Auk
þess hafa þeir yfirleitt sér reglur í
öllum íþróttum sem stundaöar eru
út um allan heim, s.s. í körfuknatt-
leik, knattspyrnu og íshokkí. Þeir
hafa því skapaö sér mikla sérstööu
gagnvart öörum þjóöum i íþrótt-
Þaö sem þó er e.t.v. mikilvæg-
ara í þessu sambandi er skipulag á
iþróttasamtökum hér i Bandaríkj-
unum. Víöast hvar í Evrópu eru
íþróttir stundaöar i tengslum viö
íþróttaliö sem skiptast eftir svæö-
um. Þessi liö eru síöan í landssam-
tökum í viðkomandi íþróttagrein,
sem sér þá um stjórn á keppni
(sbr. hér á íslandi). Bandaríkja-
• Klappstýrur „Bowlíng Green“-skólans eru af báðum kynjum. Hár leiöa þau leikmenn skólans inn á
leikvanginn þegar þeir koma til leiks.
• Hluti hinnar miklu 250 manna lúörasveitar.
menn hafa allt annan hátt á í þess-
um efnum. Hér þekkjast lítiö bæj-
ar- eöa hverfalið, heldur tengjast
langflestar íþróttir skólunum.
Skólaíþróttir eru stórfyrirtæki,
(big business) eins og heimamenn
kalla þaö. Samkeppni milli háskóla
í Bandaríkjunum um nýja nemend-
ur er geysihörö. Eftir því sem eftir-
spurnin um skólavist eykst því
meira geta skólarnir hækkaö
skólagjöldin, en þau standa aö
miklu leyti undir rekstri skólanna.
Fyrir utan suma rótgrónustu skól-
ana leggja flestir háskólar mikla
áherslu á aö auglýsa sig út á viö.
Þetta gera þeir m.a. til þess aö fá
tryggari fjárframlög frá fyrrum
nemendum, en þeir hafa í hverjum
skóla samtök („The alumni") sem
ánafna miklum peningum til skól-
anna á hverju ári. Besta leiöin til
aö auglýsa skólana og auka jafn-
framt áhuga fyrrum stúdenta telja
skólarnir aö hafa öflug íþróttaliö.
Þetta á sérstaklega viö tvær helstu
íþróttirnar sem draga aö áhorfend-
ur, þ.e. körfuknattleik og banda-
ríska knattspyrnu.
En þessi íþróttaheimur hér
vestra hefur líka aöra hliö, sem er
stemmningin á íþróttakappleikjum.
Undirritaöur fór og kannaöi máliö
á einum skólaleik í knattspyrnu
(„football").
Þegar maöur fer á völlinn er-
lendis er yfirleitt sama stemmning-
in á leiöinni þangaö. Undiritaður
hefur séö á annan tug knatt-
spyrnukappleikja á Bretlandseyj-
um og á leiðinni á völlinn hverju
sinni er alltaf sama eftirvæntingin í
loftinu eftir því sem nær dregur.
Mannþröngin þéttist og allra leiðir
beinast í átt til vallarins. Hér í
Bandaríkjunum er engin undan-
tekning þar á.
Ég fór á fyrsta leik skólaliös
míns í bandarískri knattspyrnu í
haust. Á ieiöinni á völlinn virtist
flest benda til aö stemmningin
væri lík í Bandaríkjunum og Evr-
ópu. En þegar ég var aö koma aö
vellinum blasti viö sjónum mínum
250 manna lúörasveit í fullum
skrúöa aö bandarískum siö. Hún
kom svo stormandi inn á völlinn
viö mikinn fögnuö áhorfenda. Hólt
hún mikla sýningu fyrir leikinn, í
hálfleik og eftir leik. Aö sögn
margra koma allmargar fjölskyldur
ekki síöur á þessa leiki háskólaliö-
anna til aö sjá allar skrautsýn-
ingarnar í kringum leikina en aö
horfa á leikina sjálfa. Á meöan á
leiknum stóö sátu meölimir lúöra-
sveitarinnar á afmörkuöu svæöi á
áhorfendastæðunum og voru til-
búnir aö taka nokkur stef þegar
heimaliöinu tókst vel upp.
Inni á vellinum er stemmningin
nokkuö óiík því sem viö íslend-
ingar höföum séö á evrópskum
knattspyrnuleikjum. Hér í Banda-
ríkjunum þekkjast stæöi á íþrótta-
völlum varla heldur eru yfirleitt ein-
tóm sæti, og eru áhorfendur því
ekki jafn þétt saman. Þetta gerir
þaö aö verkum aö það myndast
ekki jafn náiö samband á milli
þeirra og eru því öll hróp og köll
frekar sundurlaus. i nokkur skipti á
leiknum náöist þó samstaöa um
hróp frá áhorfendum, en banda-
rískir áhorfendur eru ekki vanir aö
taka frumkvæöiö í þessum efnum,
heldur láta svokallaöar „klappstýr-
ur“ (cheerleaders) um slíkt.
iiiTtniina
Annað sem maöur tekur eftir á
sínum fyrsta leik í Bandaríkjunum
er hversu íþróttaandinn meöal
áhorfenda er ólikur okkar Evrópu-
búa.
Í bandarískum íþróttum þekkist
þaö varla aö áhorfendur fari á úti-
leiki hjá liöum sínum. Þaö gerist
helst þegar nágrannaliö í skóla-
íþróttum keppa. Áhorfendur eru
því venjulega allir á bandi heima-
manna og minna er um aö þeir
hrópi ókvæðisorö i garö andstæö-
inganna en t.d. Englendingar gera.
En virki hegðun áhorfenda
hérna ólíkt því sem viö eigum aö
venjast frá Evrópu, er þaö þó leik-
urinn sjálfur („footbaH”) sem slær
öll met. Bandarísk knattspyrna er
ekki leikin meö fótunum, heldur
mestmegnis meö höndunum.
Leikmenn klæöast heilmiklum út-
búnaöi s.s. hjálmi meö grímu,
axlapúöum, auk ýmissa belta,
púöa og hlífa. Þetta er taliö nauö-
synlegt þar sem árekstrar í þessari
íþrótt eru allharöir á köflum. Fyrir
utan aö leikmenn líti út sem hálf-
geröir geimfarar eru hvorki meira
né minna en um og yfir 50 leik-
menn í hvoru liöi í hverjum leik, þó
aöeins 11 séu inná í einu. Þetta
kemur til af því aö í hverju liöi eru
bæöi varnar- og sóknarlið, auk
„sérliöa" sem þeir kalla svo hér.
Þvi eru venjulega allflestir þessara
leikmanna notaöir í hverjum leik,
og ekki veitir af þar sem mikiö er
um meiösl í þessari íþrótt, þrátt
fyrir allan útbúnaöinn.
Leikurinn sjálfur felst í megin-
dráttum í aö koma knettinum inn á
endasvæði andstæöinganna, ann-
aöhvort meö því aö hlaupa meö
hann eöa kasta honum til sam-
herja. Liöin fá visst margar tilraun-
ir til þess og mistakist þaö veröa
þau aö láta hann af hendi. Hver
leiklota er stöövuö þá er leikmaður
með boltann er felldur eöa kast
milli samherja mistekst.
í eöli sínu er þessi leikur því
ákaflega hernaöalegur, sem er ein
sennilegasta skýringin á vinsæld-
um hans hér vestra. Sá sem
stjórnar sóknaraögeröum („kast-
arinn") er nokkurs konar hershöfö-
ingi á vellinum, sem reynir aö
vinna svæöi og koma liöi sínu nær
endamörkum andstæöinganna.
Allt fer þetta fram eftir flóknum
reglum og gerist leikmaður brot-
legur er leikurinn stöövaöur og liö
hans fært aftur.
Áhorfendur hafa því nóg aö gera
aö fylgjast meö leiknum þó hver
leiklota taki venjulega aöeins fá-
einar sekúndur. En þá veröa þeir
líka aö kunna reglurnar nokkuö
vel. Þeir sem ekki þekkja þær
e.t.v. eins vel geta þá horft á
markatöfluna á meöan leikurinn er
stopp.
Já, markatöfluna! Markatöflur
hér í Bandaríkjunum eru yfirleitt
mjög fullkomnar og miöla í sífellu
upplýsingum og hvatningu til
áhorfenda. Sá sem stjórnaöi töfl-
unni á þessum skólaleik var meö
húmorinn í lagi. i hvert skipti sem
heimamönnum tókst vel upp í
leiknum komu hrósyröi upp á
Ijósatöfluna s.s. „How ’bout that“,
„Ftun’em over“, „Big air attack“
o.s.frv. en þegar gestirnir skoruðu
var hitastig dagsins og tími sett á
Ijósatöfluna!
Þegar leiknum lauk hóf lúöra-
sveitin mikla sýningu sem stóö í
ca. 20 mínútur. Ég gekk heim á
leiö og fann fyrir því aö ég haföi
ekki séö nein læti eöa slagsmál
allan daginn. Já, ólíkt hafast þeir
aö, Bandaríkjamenn og Bretar.
Q.VaL