Morgunblaðið - 05.01.1985, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 1985
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 269. þáttur
Hvað er fyrirtæki? Látum
þessu fyrst svarað með því sem
stendur í orðabók Menningar-
sjóðs:
„1) Það sem maður tekur sér
fyrir hendur, tiltaeki, fyrirætlun:
láta af venjum sínum og fyrirtækj-
um. 2) stofnun sem er efnahags-
leg eining: atvinnufyrirtæki, versl-
unarfyrirtæki."
Mér sýnist ljóst af þessu að
fyrirtæki er hugmyndarheiti
(abstractum) fremur en hlutar-
heiti (concretum). Því finnst mér
meira en hæpið að kviknað geti í
fyrirtækjum. Tilefni þessara
orða eru kvöldfréttir sjónvarps-
ins ekki fyrir löngu. Var þá sagt
frá því, að í seinni tíð hefði oft
kviknað í fiskvinnslufyrirtækj-
um á íslandi. Mér er Ijóst að
frystihús þessara fyrirtækja
hafa sum hver skemmst í eldi og
jafnvel brunnið að köldum kol-
um, en ég veit ekki til þess að
kviknað hafi í fyrirtækjunum
sjálfum. Mér þykir orðið fyrir-
tæki ekki nógu hlutkennt til þess
að svo sé rétt að taka til orða.
★
Steindór Steindórsson frá
Hlöðum kom að máli við mig um
daginn og sagðist loks hafa af
tilviljun búið til nýyrði sem
betra væri en vandræðaorðið
köfnunarefni. Hann sagðist hafa
skammstafað k.efni, og allt i
einu sá hann að þarna ætti að
sleppa punktinum og segja og
skrifa kefni, sbr. sögnina að
kafna. Ég sé ekki betur en þetta
sé hið mætasta orð. Geta má
þess að í Menningarsjóðsorða-
bókinni er köfnunarefni = frum-
efnið nitur.
★
Fréttabréf íslenskrar mál-
nefndar berst mér reglulega,
mér til fróðleiks og skemmtunar.
Með þakklæti kvitta ég fyrir
móttöku síðasta heftist og sýni
það þakklæti í verki með því að
taka traustataki grein eftir rit-
stjórann, Baldur Jónsson dósent.
Hann nefnir greinina orósnyrt-
ingu og fer hún hér á eftir:
Allt frá öndverðu hefir það
verið háttur okkar fslendinga að
finna íslensk orð eða mynda orð
úr innlendu efni yfir nýjungar,
sem að höndum hefir borið.
Jafnlengi hefir þó einnig tíðkast
að nota tökuorð, laga erlend orð
að kröfum íslenskunnar, ef ekki
hefir verið völ á öðru betra. Þeg-
ar best lætur er aðlögun töku-
orða svo fullkomin, að engra
missmíða gætir. Menn grunar þá
ekki einu sinni, að um erlend orð
sé að ræða. Sem dæmi um lýta-
laus tökuorð má nefna orðin
kirkja, keðja, sápa, bfll og skáti.
Slík orð eru býsna mörg í ís-
Iensku, ef að er gáð, en einnig er
mikið um aðskotaorð, sem
minna hefir verið hirt um að
fága. Ekki þyrfti þó alltaf mikið
til að draga þau alla leið að
landi.
Til eru margar skemmtilegar
alþýðuskýringar — eða þjóð-
skýringar, eins og Helgi Hálf-
danarson vill kalla þær —, sem
eru einmitt eins konar aðlögun
tökuorða. Stundum eru þær of
alvörulausar til að unnt sé að
nota þær til annars en hafa svo-
lítið gaman af þeim (t.d. opin-
sjón, sem varð til úr útlenda orð-
inu operation, i merkingunni
„uppskurður"), en stundum má
taka þær góðar og gildar, þótt
þær geti verið skemmtilegar um
leið.
f þetta sinn ætla ég aðeins að
minnast á tvö orð, sem við höf-
um nú setið uppi með, svo að
áratugum skiptir, og ekki eru
horfur á, að hverfi skyndilega úr
notkun. Annað þeirra er orðið
sígaretta. Það er, eins og allir
vita, tökuorð, en orðið vindlingur
átti að leysa það af hólmi. Svo
hefir þó farið, að tökuorðið er
venjulega notað í töluðu máli, en
vindlingur er bókmálsorð. Um
slika hlutverkaskiptingu eru
mörg önnur dæmi, en ekki verð-
ur fjölyrt um hana að sinni. Lít-
um heldur á orðið sígaretta.
Á því er einn galli sem töku-
orði. Samkvæmt íslenskum
framburðarreglum ætti fyrri
helmingur þess að vera borinn
fram eins og sagnorðið síga. Það
er þó ekki gert, heldur er g-ið
borið fram sem lint lokhljóð.
Miöað við linmælisframburð
mætti sjá við því með því að
skrifa „síkaretta", en sá rithátt-
ur dugir ekki vegna harðmælis-
framburðarins. Að vísu kæmi til
álita að festa þennan rithátt og
láta svo framburðinn laga sig
eftir honum, en hætt er við, að
það yrði þungur róður.
Þá er til önnur lausn, sem ég
hefi sjálfur notað mér til gam-
ans í mörg ár. Hún er sú að
sleppa fyrra a-inu í orðinu og
gera úr því sígretta! Ég hefi
stundum undrast það með sjálf-
um mér, að engum skuli hafa
dottið það í hug i baráttunni
gegn reykingum. Þessi hnikun á
orðinu fæli í sér eins konar sýnd-
arskýringu í ætt við alþýðuskýr-
ingar eða þjóðskýringar. Orðið
sígaretta vekur upp í huga mín-
um mynd af manni, sem stendur
álútur yfir verki sínu með „sí-
grettu” í munnvikinu. Reykinn
leggur upp eftir andlitinu, og
honum súrnar í augum. Maður-
inn hallar höfði og grettir sig.
Þeir, sem reykja með þessu lagi,
eru sígrettir.
Við getum kallað þetta gam-
anmál, en því fylgir samt nokkur
alvara. Ég þykist heyra einhvern
halda því fram, að nú sé of seint
að breyta til, því að orðið sígar-
etta sé „fast í málinu", eins og
menn segja stundum. Sannleik-
urinn er þó sá, að þar er ekkert
eins fast og menn halda. Ef við
viljum, getum við breytt til,
hvenær sem er. Það er aldrei of
seint.
Á árum áður var oft talað um
„rettur" fyrir „sígarettur". Þessi
stytting, sem menn gera sér
e.t.v. enn, hefir engan aðlögun-
argalla. En sú stytting á orðinu
sígretta, sem býður sig fram, ef
svo vill verkast, er engu síðri.
Hitt orðið, sem mér datt í hug
að minnast á, er ýmist ritað
„whiskey" eða „whisky" á er-
lenda vísu. Hér á landi hefir
tíðkast æðilengi að rita „viskí“
eftir íslenskum framburði, og er
það eins og vera ber. Eigi að síð-
ur virðist vanta einhvern herslu-
mun til að þetta orð komist alla
leið í höfn eins og ákavíti, sem er
lýtalaus umsköpun úr d. akvavit,
en það er runnið frá lat. aqua
vitae „vatn lífs(ins)“.
Eitthvað framandi við í-ið í
enda orðsins viskí. Það sést e.t.v.
best í þágufalli, vískíi, og eign-
arfalli, viskís, og þó enn betur á
því, að menn kveinka sér við að
beygja þetta orð. Svo væri ekki,
ef það félli vel að.
Mætti ekki sverfa þennan
agnúa af með því að breyta í-inu
í i og segja og skrifa viski og
beygja það eins og tökuorðin
vesti og veski?
Aðlögun tökuorða er heillandi
viðfangsefni, sem þyrfti að gefa
meiri gaum að en gert hefir ver-
ið. Oft verður að bregða á leik til
að laða fram lausn, og situr sist
á mér að amast við því. Þó er
ástæða til að vara við mjög mikl-
um galsa, því að leikurinn er svo
skemmtilegur, að freistandi er
að grípa til hans i tíma og ótíma.
Þessi aðferð má ekki heldur
verða að ríkjandi reglu i viður-
eign við erlend orð. Enn er sá
kostur yfirleitt bestur að nota
eða mynda orð úr innlendu efni.
En aðlögun tökuorða er ágæt
með, enda sé þá leitast við að
aðlaga orðin að fullu."
Svo mörg voru þau góðu orð
Baldurs Jónssonar. Umsjónar-
maður bætir því einu við, að
heyrt hefur hann sögu af ágæt-
um sveitunga sínum sem þótti
sopinn góður. Manninum var
gefið að smakka á flösku, og sást
ekki utan á henni hvílíkan drykk
hún hefði að geyma. Eigi að sið-
ur var sopið stórt og síðan sagt
með hrifningu í orðum og ljóma
i augum:
„Álmáttugur minn góður, er
það visk?“ ^
Hlymrekur handan kvað upp
úr þurru:
Aö heitstrengja algát um áramót
er ýmsum vist dálítil sárabót;
svo er gengið að leikum
(og góðvíni og steikum) ,
með flugeid og alls konar dáradót.
26933
íbúð er tíryggi
26933
Eignamarkaðurínn óskar landsmönnum gleóilegs árs og þakkar viöskiptin á liðnum árum.
Eignamarkaðurinn óskar nú eftir öllum geröum fasteigna á söluskrá.
Eignamarkaðurinn er nú aö hefja 16. starfsár sitt og er ein af elstu fasteignasölum borgarinnar. Þaó tryggir
þér örugg vióskipti.
Sölumenn Eignamarkaöarina skoða og verömeta eignir á þeim tíma sem þér hentar best. Haföu samband vió
einhvern af 5 sölumönnum okkar.
Eignamarkaöurinn er ekki aöeins ein elsta fasteignasalan.
Eignamarkaöurinn er líka ein stærsta fasteignasalan. 5 sölumenn — meiri þjónusta.
Látió skrá eignina strax í dag. Það er
möguleiki aö hún sé seld á morgun vegna
þess aö daglega lítur til okkar fjöldi kaup-
anda. H«fn»r»tr«»ti 20, timí 20933 (NýJ» húalnu vM Lakjartorg) -
Jón Magnússon hdl.
Einkaumboð í íslandi fyrir Anebyhús.
&
mSr^adurinn
Opiö kl. 1—4
MK>BORG=*
Lækjargata 2 (Nýja Bíó-húsinu) 5. hæð.
Símar: 25590 - 21682.
Ath.: Opið virka daga frá kl. 9—21
Laugardaga og sunnudaga frá kl. 12—18
Ugluhólar
Ágæl 3ja herb. íbúð ó 1. hæö. Akv.
sala. Verð 1600—1650 þús.
Spóahólar
3ja herb. glæsil. íb. á 3. hæð. Góöar
innréttingar. Gott útsýni. Akv. sala.
Verö 1750 þús.
Dalsel
2ja herb. á 1. haBÖ. Fremur litil en snot-
ur íb. Verö 1250 þús. Laus strax.
Höfum kaupendur
að 2ja og 3ja herb. íb. i miöbænum.
vesturbænum og Breiðholti Mjðg góð-
ar greiðslur i boöi.
Gamli bærinn —
Vesturbær
Einbýlíshús á 1—2 hæöum óskast fyrir
kaupanda sem er tilbúinn til aö kaupa
strax. Eignin má þarfnast einhverrar
standsetningar. Veröhugmynd 3—4
millj.
Ljósvallagata
Glassll. 3)a herb. íb. i góðu slelnhúsi.
ibúöin er öll nýstandsett. Akv. sala.
Verð 1850—1900 þús.
Brattakinn Hf.
3ja herb. sérhæö í þrib.húsi. Hlýleg og
snotur eign. Getur losnaö fljótl. Bílsk
réttur. Verð 1550 þús.
Hallveigarstígur
3ja herb. á 2. hæö. Góð íbúð.
Kambasel
4ra herb. ný íbúö, ekki fullfrágengin.
Kópavogur
Glæsileg sérhæö ca. 150 fm + bilskúr.
Ný teppi. Haaöin er ötl nýstandsett.
Verö 3,4 millj.
Hátún
3ja herb. kj.íb. meö sérinng. Ný teppi á
gólfum Stór geymsla í ib. auk
kj.geymslu. 50% útb. Verö 1500 þús.
Söluturn og snakkbar
til sölu í míöbænum. Góö mánaöar-
velta. Langur leigusamningur Góöar
innréttingar og tæki. Akv. sala. Uppl. á
skrífst.
Kópavogur
3ja herb. íb. óskast fyrir fjársterkan
kaupanda.
Hafnarf. Smyrlahraun
Lítiö einbyli ca. 50 X 2 tm + rls + vlð-
bygging. Elgn sem gefur mlkla mögu-
leika. Akv. sala. Verö 2,3 millj.
Fjöldi einbýliahúsa,
raðhúsa, sérhæöa auk
smærri eigna é skrá.
Hringið og leitið nénari
upplýsinga. Utanbæjar-
fólk athugid okkar þjón-
ustu.
Vantar allar geröir
eigna á skrá.
Lækjargata 2. (Nýja Bióhúslnu) 5. hæö Símar: 25590 og 21682.
BrynjAHur Eyvindsaon hdl.
SIMAR 21150-21370
SOLUSTJ LARUS Þ VALOIMARS
LOGM J0H Þ0RÐARS0N H0L
Til sýnis og sðlu auk annarra elgna:
Skammt frá sundlaugunum
5 herb. hæö um 100 fm meö stórum suöursvölum. Danfoss-kerfl. Laus
eftir 2—3 mánuöl. Nénari upplýsingar á akrifatofunni.
2ja herb. íbúöir viö:
Lindargötu, j kj. um 65 fm, lítiö niöurgr., samþykkt, allt sér, gott baö.
Efstasund, 2. hæð um 55 fm, endurnýjuö, laus strax, skuldlaus.
Lokasffg, rishæö um 58 fm, samþykkt, sérhiti, ágæt sameign, útsýnl.
3ja herb. íbúöir viö:
Geitland, 1. hæö um 95 fm, stór og góö, sérhlti, sólsvallr.
Laugaveg, 1. hasö um 80 fm, steinhús, gæsluvöllur j nágr.
Kjarrhólma, 4. hæö um 80 fm, sérþvottahús, sólsvalir, útsýnl.
V/Krummahóla meö bílskúr
4ra herb. ibúö á 2. hæö um 95 fm. lyftuhús, sólsvalir. Góö ibúö, fullgerö
sameign, bilskúr 24 fm.
Ennfremur é söluskrá nokkrar ágætar 4ra herb. íbúölr í Arbæjarhverfi.
Nýl. raöhús í Garöabæ
Viö Hliöarbyggö, bílskúr, vinnupláss, teikning og nánari uppl. i akrifat.
Nýlegt raöhús
í Kleppsholtinu i suöurenda meö 5 herb. ibúö á 2 hæöum, kjallari fylglr,
ófullgeröur. Ratarmál alls um 200 fm. Ýmiskonar eignaskipti möguleg.
Nýtt steinhús
trið Reykjaveg í Moaféllaavait. Húsiö er eln hæð um 150 fm, bilskúr
ásamt vinnuplássi um 70 fm. Stór lóö. Vinsætl staöur.
Góöar 5 herb. íbúöir:
Grenigrund Kóp. (neöri hæö meö bflskúr), Kaplaskjólsveg (á 4. hæö i
risi), Þverbrekku Kóp. (glæsil. íbúö í lyftuhúsi). Vinsamlegast léitió
nánarl upptýainga.
Lítiö einbýlishús
í gamla bænum i Hafnarfiröi um 65 fm meö 3|a herb. fbúö. Ný mlöstööv-
artðgn, nýtt rafmagn, teppi, ræktuö lóö. Mjög gott voró.
Eftirtaldar fasteignir óskast
fyrir trauata kaupondur m.a.:
3Ja horb. íbúö meö bflskúr f Hlföum eöa vesturborginnl.
5 horb. hæö i Hlföunum, helst meö bflskúr.
2Ja—3Ja herb. íbúö nýtega, helst I lyftuhúsi.
5—6 horto. góöa ibúö í Arbæjarhverfi.
•inbýliahúa í borginni, ekki stórt, má þarfnast viögeróar.
einbýlishús eóa raöhús á Seltjarnarnesi.
raóhús i Arbæjarhverfi.
5—« horb. fbúó í Árbæjarhverfi. Losun Júní—ágúst nk.
ainbýtiahúa í Smáibúöahverfi, Fossvogl eöa nágrenni.
aérbaað við Safamýrt, Stórageröl eöa nágrennl.
Margakonar skiptamöguloikar. Mikil útborgun fyrir rétta oign.
Opiö í dag laugardag
kl. 1 til kl. 5.
Lokaö á morgun sunnudag.
AIMENNA
FASTEIGNASAIAN
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370