Morgunblaðið - 05.01.1985, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. JANÚAR 1985
35
Minning:
Ólafur Gunnars-
son Baugsstöðum
hversu kunnugur hann var mörg-
um mönnum, lífs og liðnum, ætt-
um þeirra og fjölskyldutengslum.
Býst ég við að af útlendum manni
að vera sé þetta fremur fátitt þótt
einsdæmi sé það ekki. Sama gilti
og um margvísleg íslensk málefni,
sem hann kynnti sér sem best
hann mátti.
Margs er að minnast að leiðar-
lokum þegar lokið er göngu þess
manns, sem vafalaust hefur átt
flest spor um Fossvogsgarð. Þökk-
uð skal samfylgdin og margar
gleði- og ánægjustundir sem nú-
verandi og fyrrverandi sam-
starfsmenn hafa átt með Ole Ped-
ersen. Eftir tæplega níu ára sam-
starf mun væntanlega eftir lifa
minningin um velvild og góðvild
til þess að greiða götu annarra og
leysa úr þeim vandamálum, sem
viðkvæm eru og skipta þá miklu
máli, sem þeim mæta. Slíkir menn
eru starfsemi kirkjugarðanna
mikils virði.
Guð blessi minningu Ole Ped-
ersen og veiti eiginkonu, börnum,
tengdabörnum og barnabörnum
styrk á erfiðum tímum.
Fr.V.
Ef eitthvað snertir manninn
djúpt, er víst bezt að vera orðvar
og segja fátt. Og sérstaklega þeim,
sem þessi orð eru tileinkuð, hefði
sízt líkað stór orð. Manni eins og
Ole P. Pedersen er bara full ein-
lægni samboðin. En samt má ég
segja, að hver einasta stund sam-
verunnar i starfinu og á heimili
hans — og á fimmtán árum voru
það margar stundir — varð að
góðri stund og veitti manni vellíð-
an, ekki sízt í hversdagslegu lífi.
Ole P. Pedersen gerði vinnu aldrei
leiðinlega. Og það segir mikið. Þó
var þekking hans frábær og áhugi
hans sem garðyrkjumanns mikill,
en hann flíkaði þvi aldrei. Franska
orðtakið: meira að vera en að sýn-
ast, gat verið fundið upp fyrir
hann. Og hið mannlega kafnaði
aldrei í faginu. Væri ég sjálfur
stundum nokkuð svartsýnn eða i
fýlu hvarf það í návist hans og
beizk orð i garð annarra fengu
engan hljómgrunn. Tilveran ein og
framkoma Ole P. Pedersen nægðu
til þess, að slíkt rann af manni. Og
það er gæfa, sem gerir þann
þakklátan, sem mátti þiggja þessa
gæfu félaga síns. Og ég veit, að ég
var ekki einn um það, að verða
þessarar gæfu aðnjótandi. Auk
okkar eldri karla, sem unnum með
honum, er það heil kynslóð ungra
námsmanna, sem munu ekki
gleyma góðlátlegum hvatningar-
orðum hans og ekki sizt kímni,
sem i þeim var falin.
Það vill svo til, að fæðingarstað-
ir okkar Ole P. Pedersen liggja
nokkuð langt hvor frá öðrum.
Sameiginlega áttum við landið,
sem við vorum fluttir til, sem
hann var mjög bundinn hamingju-
sömum fjölskyldutengslum. Þekk-
ing hans á fslandi og öllu, sem
menn þessa lands varðar, var
mjög náin. Og ég gat um margt
fræðzt af honum, sem hjálpaði
mér að þekkja ísland betur en
ella.
En gegnum Ole P. Pedersen
kynntist ég einnig Dönum og
Danmörku á þann hátt, sem mér
varð rnikils virði, þegar hann
sagði frá æskuárum sínum. Það er
ekki óeðilegt, að manni, sem kom-
inn er nokkuð til aldurs, hafi þótt
einnig stundum gott að segja frá
sínu gamla landi þeim manni, sem
var fús til að hlusta á hann. Þá
mátti ég stundum tala um lönd
mín, Rússland og Lettland. Það
var þörf, sem Ole P. Pedersen
skildi, þó að við ættum lífið á ís-
landi sameiginlegt. Hve lítilvægur
getur þjóðarmunur orðið í öllu
sem máli skiptir í samskiptum
milli manna, þó að þjóðarmunur
sé skemmtilegur í ýmsum blæ-
brigðum sínum! Allir hleypidómar
verða þá hlægilegir eða að engu.
Einnig þetta mátti ég reyna í sam-
veru með Ole P. Pedersen.
Söknuður og þakklæti, þessi tvö
orð segja allt, sem býr í mér, er ég
hugsa til liðins félaga. í þeim orð-
um er einnig falin samúð með öll-
um ættingjum hans.
lllfur Friöriksson
Fæddur 5. september 18%
Dáinn 25. desember 1984
Nú vel í herrans nafni,
fyrst nauðsyn ber til slík,
ég er ei þeirra jafni,
sem jðrðin geymir nú lík,
hvenær sem kallið kemur
kaupir sig enginn fri,
ég læt þar nótt sem nemur,
neitt skal ei kvíða því.
(H.P.)
Ég voga mér að hafa orð lista-
skáldsins mikla að yfirskrift fá-
tæklegra orða minna vegna and-
láts vinar míns, Ólafs Gunnars-
sonar, bónda á Baugstöðum. Hann
andaðist eftir stutta legu í Landa-
kotsspítala aðfaranótt jóladags,
89 ára að aldri. Útför hans fer
fram í dag frá Stokkseyrarkirkju.
Ólafur fæddist á Ragnheiðar-
stöðum í Gaulverjabæjarhreppi 5.
september árið 1896. Foreldrar
hans voru Gunnar Þorvaldsson og
Guðríður Oddsdóttir er þá bjuggu
þar. Af sögunni má ráða að sum-
arið 18% — jarðskjálftaárið —
var mörgum Sunnlendingum
hörmungarár og svo var um hjón-
in á Ragnheiðarstöðum, foreldra
Ólafs, en þau urðu að flytja bæ
sinn og Guðríður þá ekki stigin af
sæng eftir fæðingu drengsins.
Varð henni hrakningurinn um
megn og andaðist skjótt, m.a. af
ófullkomnum aðbúnaði á víða-
vangi. Hinum unga sveini hafði þá
þegar verið komið í fóstur til föð-
ursystur hans, Helgu Þorvalds-
dóttur og manns hennar, Jóns
Magnússonar á Baugstöðum. Hjá
þeim sæmdarhjónum ólst Ólafur
upp við gott atlæti og eftir því sem
aldur og þróttur óx við algeng
heimilisstörf að þátíðarhætti og
við morgunskímu nýrra atvinnu-
og félagshátta í landinu.
Á unglingsárum sínum gerðist
Ólafur félagi í ungmennafélaginu
Samhygð og var þar vinsæll og
virkur félagi þó ekki tranaði hann
sér þar á æðstu bekki. Á þeim tím-
um var það þó vinnan sem kallaði
fyrst og fremst á hverja vinnu-
færa hönd og svo var einnig hjá
Ólafi. Hann fór um fermingarald-
ur í sinn fyrsta sjóróður með Guð-
mundi, formanni í Tungu, en hann
var með skip sem þá og lengi síðan
var gert út frá Baugstaðaós. Síðan
réri Ólafur nokkar vertíðir í Þor-
lákshöfn með þeim kunna for-
manni Jóni í Norðurkoti. Eftir það
réð hann sig í skipsrúm hjá þeim
landskunna útgerðarmanni, Ár-
sæli Sveinssyni á Fögrubrekku í
Vestmannaeyjum og réri á skipum
Ársæls samflevtt í fjórtán vertíð-
ir. Með þeim Ársæli var ekki ein-
asta góð samvinna við sjósókn og
umfang aflans, heldur og traust og
einlæg vinátta. Mátu þeir hvor
annan mjög mikils og ræktuðu
vináttu sína meðan báðir lifðu.
ólafur var hæfileikamaður af
Guðs náð. Orðið er víðtækt og
hæfileikar manna felast i mörgu.
Ólafs verður lengst minnst fyrir
handverk sín. Þau eru vítt og
breytt um Árnesþing. Þau standa
og sýna sig i kirkjusmiði, brú-
arsmiði, ibúðarhúsum og hvers-
kyns fénaðarhúsum bændanna að
ógleymdri smiði smærri hluta
tengdum íveruhúsum á viðkom-
andi heimilum, allt niður að smíði
hinsta hvílurúms samferða-
mannsins. Verkin léku í höndum
hans og meðfædd og þjálfuð hag-
sýni gufuðu ekki upp þó hann inni
verkin í annarra þágu. Ólafur var
stundvis og vinnusamur verkmað-
ur sem kunni öðrum betur að
halda uppi vinnuvilja þannig að
öllum sem með honum unnu var
létt og Ijúft að vera honum sem
mest til geðs. Hér má ég sem þessi
orð skrifa, trútt um tala bæði af
umtali og eigin reynslu því Ólafur
vann ungur maður margháttuð
smíðaverk fyrir foreldra mína, og
nú aftur fyrir rúmum áratug,
margháttaða handverksvinnu
fyrir mitt heimili. Honum hafði
ekki förlast hæfileikinn en var
sem fyrrum herra hugans og verk-
færanna.
Hæfileikar hans lágu og á fleiri
sviðum. Hann var hagyrðingur
ágætur og beitti þeim hæfileika
við hin ólíkustu tækifæri. Eftir á
ber að harma hversu lítt hann
hirti um að halda til haga vísum
sínum, en allur hans kveðskapur
var gæddur ljúfum meiningum,
góðri glettni en ígrundaðri trú og
þakklæti til þess „Guðs sem stýrir
stjarnaher, og stjórnar veröld-
inni“. Ólafur var einlægur
trúmaður, bænheitur og velktist
ekki í vafa um trú sína á fram-
haldslífi, en þau mál ræddi hann
oftar en ekki við sína bestu vini og
Ólafur var vinmargur. Hann hafði
og sérstakan hæfileika til þess að
blanda geði við fólk, vekja umræð-
ur og kryfja mál til mergjar, fróð-
ur, minnugur, orðheppinn og kurt-
eis. Hann var þó ekki jábróðir eins
né neins hvorki í afstöðu til lands-
mála né annars veraldarvafsturs.
Skýr og einarður hélt hann fram
sínum skoðunum án þess þó að
troða þeim uppá aðra ef þeir ekki
gáfu tilefni til. ólafur giftist Jón-
ínu Sigurðardóttur frá Rauðarhól
á Stokkseyri. Jónína var traust
persóna, vel verki farin, um-
hyggjusöm húsmóðir og kærleiks-
rík móðir barna sinna. Gestrisni
og veitul hönd var þeim hjónum
áskapaður eiginleiki. Þau eignuð-
ust þrjá syni, en þeir eru: Hinrik,
er verið hefir stoð föður síns. Er-
lendur óli, giftur Vilborgu Krist-
insdóttur, búsett í Reykjavík. Þau
eiga fimm börn. Sigurjón, giftur
Hólmfriði Jónsdóttur, búsett í
Þorlákshöfn. Þau eiga þrjú börn.
Ólafur og Jónína fóstruðu auk
þess stúlku, Svölu Steingrímsdótt-
ur, til tíu ára aldurs, en hún kom
til þeirra kornabarn með móður
sinni, Guðmundu Jónsdóttur, er
þá var um skeið starfsstúlka Ólafs
og Jónínu. Svala er gift Skúla
Hróbjartssyni, búsett á Selfossi.
Svala á fjögur börn. Jónína kona
Ólafs lést árið 1955.
Svo eru þá hér vegamót. Mikill
heiðursmaður er kvaddur af stór-
um hópi vina sem minnast verka
hans og viðmóts. Aldrei mun að
fullu fenna i sporin hans. í björtu
skini minninganna þökkum við
hjónin alföður þá auðlegð að hafa
eignast hann að samferðamanni
og vini. Aðstandendum hans öllum
sendum við samúðarkveðjur.
Gunnar Sigurðsson
frá Seljatungu.
Aðfaranótt jóladags andaðist á
sjúkrahúsi í Reykjavík Ólafur
Gunnarsson bóndi á Baugsstöðum
í Stokkseyrarhreppi.
Ólafur fæddist á Ragnheiðar-
stöðum í Flóa 5. september 18% og
voru foreldrar hans Gunnar Þor-
valdsson bóndi þar og unnusta
hans, Guðríður Oddsdóttir. Á
þessum dögum gengu yfir Suður-
land miklar náttúruhamfarir,
jarðskjálftar einir þeir mestu sem
komið hafa hér á landi. Þá ýmist
hrundu eða löskuðust flestir
mannabústaðir á Suðurlandi og
alls staðar var flúið úr þeim.
Svo var einnig á Ragnheiðar-
stöðum. Þvi fæddist Ólafur í tjaldi
og þar var búið um þau mæðginin
en aðeins tveimur dögum síðar
andaðist móðir hans. Þá bjuggu að
Baugsstöðum í Stokkseyrarhreppi
föðursystir Ólafs, Helga Þor-
valdsdóttir og maður hennar, Jón
Magnússon bóndi og smiður þar.
Þau áttu ekki börn sem lifðu en
tóku Ólaf til fósturs strax við
móðurmissi hans. Gengu þau hon-
um algerlega í foreldrastað svo
hann ólst upp sem sonur þeirra við
mikið ástríki. Hann galt þeim og
vel fósturlaunin. Tvö hálfsystkini
átti Ólafur sem bæði lifa hann.
Þau eru Ásta G. Björnsson hús-
móðir að Reynihlíð í Garðabæ og
Tryggvi Gunnarsson bóndi að
Grjóta í Garðahverfi.
Vistun Ólafs að Baugsstöðum
reyndist ekki skammtímadvöl, því
þar var heimili hans til æviloka,
eða full 88 ár.
Á Baugsstöðum var stundaður
jöfnum höndum land- og sjávar-
búskapur. Landbúskapur með
hefðbundnu sniði þess tíma en
sjór var sóttur á opnum bátum úr
Loftsstaðasandi, en þar var þekkt
verstöð áraskipa, skammt austan
Baugsstaða.
Nálægð verstöðvarinnar svo og
það að Baugsstaðir voru í þjóð-
braut hafði í för með sér að á
Baugsstöðum var jafnan mann-
kvæmt og ólafur vandist .í upp-
vextinum fjölbreyttu mannlífi
miðað við það er þá gerðist.
Baugsstaðir standa á sjávarbakk-
anum og setur hafið meiri svip á
umhverfið en allt annað. Á upp-
vaxtarárum ólafs voru áhrif þess
þó enn meiri, því þá mátti nálega
hver maður sækja þangað lífs-
björg sína á áraskipum frá hafn-
lausri brimströnd.
ólafur fór fyrst til sjávar 15 ára
gamall og þá i forföllum fóstra
síns í skiprúm hjá kunnum for-
manni, Guðmundi Hannessyni,
Tungu. Varð fyrsti róðurinn ærið
sögulegur. Svo mjög brimaði við
Loftsstaðasand að þar varð ólend-
andi. Voru þá tveir kostir til
bjargar, annar að hleypa til Þor-
lákshafnar, sem var ærinn vegur á
opnu skipi um úfið haf. Hitt var að
freista þess að ná til enskra tog-
ara sem voru að veiðum dýpra.
Var sá kostur valinn og björguð-
ust menn um borð í togarann en
báturinn tapaðist. Þessi ferð varð
ólafi mjög minnisstæð. Áður
hafði hann barn að aldri orðið
vitni að átakanlegu sjóslysi i
Loftsstaðasandi er róðrarskip
fórst á Loftsstaðasundi og 4 af 9
skipverjum drukknuðu. 16 ára fór
Ólafur til vers í Þorlákshöfn og
reri þar á áraskipi sem Jón Jóns-
son frá Norðurkoti á Eyrarbakka
var með. Var þarna búið í verbúð-
um með gömlu sniði. Sótti ólafur
sjó frá Þorlákshöfn í 6 vertíðir en
þá hætti Jón í Norðurkoti for-
mennsku sökum aldurs.
Á sömu árum smíðaði ólafur
bát i félagi við nábúa sinn Magnús
Hannesson, Hólum. Kölluðu þeir
bátinn Litillát og héldu honum til
veiða vor og haust. Þessu næst lá
leið Ólafs til Vestmannaeyja. Þar
sótti hann sjó í 13 vertíðir á vélbát
er Ársæll Sveinsson átti og var
formaður fyrir. Ársæll var þá með
þekktustu formönnum i eyjum og
heimili hans að Fögrubrekku róm-
að myndarheimili. Tókst góð vin-
átta milli hans og Ólafs og taldi
Ólafur sjálfur kynni sín af Ársæli
og heimili hans eitt mesta gæfu-
spor ævi sinnar.
Fóstri Ólafs var heilsuveill er á
leið ævina og féll forsjá heimilis
og bús mjög á Ólaf þegar á ungl-
ingsaldri. Stækkaði hann búið en
bjó aldrei stórbúi og sótti vinnu
utan heimilis með búskapnum.
Á heimili fósturforeldra Ólafs
kom til starfa stúlka frá Stokks-
eyri, Jónína Sigurðardóttir. Var
hún á svipuðu reki og Ólafur og
felldu þau hugi saman. Varð hún
eiginkona hans. Jónína bjó manni
sínum og börnum þeirra gott
heimili og voru þau hjón samhent
við bústörfin.
Fósturforeldrar Ólafs, þau Jón
og Helga, dvöldu á heimili þeirra
við góða aðhlynningu í þungri elli
sinni.
Synir þeirra ólafs og Jónínu eru
Hinrik bifreiðastjóri, Baugsstöð-
um; Erlendur óli starfsmaður við
Gleriðjuna, Reykjavik. Kona hans
er Vilborg Kristinsdóttir frá
Rútsstöðum í Flóa. Þau eiga 5
börn og Sigurjón Helgi starfsmað-
ur við netagerð Meitilsins í Þor-
lákshöfn. Kona hans er Hólmfríð-
ur Jónsdóttir frá Saurbæ í Ölfusi.
Þau eiga tvö börn. Þá ólst upp á
heimili þeirra Baugsstaðahjóna
Svala Steingrímsdóttir, nú hús-
móðir á Selfossi. Maður hennar er
Skúli Hróbjartsson.
Jónína Sigurðardóttir andaðist
árið 1955 mjög um aldur fram.
Eftir það hélt Olafur heimili með
sonum sínum, lengst með Hinrik
sem reyndist honum hið besta í
elli hans.
Ólafur Gunnarsson hafði
snemma hneigð til smíða. Nam
hann þá iðn af fóstra sínum Jóni
Magnússyni. Hóf hann að stunda
smíðar utan heimilis upp úr tví-
tugu og vann að því flest ár meira
og minna fram yfir sjötugt. Sjálf-
ur taldi hann sig hafa smiðað 60
hús, stór og smá, bæði ibúðarhús
og útihús, ýmist einn eða með öðr-
um.
Var Ólafur röskur og afkasta-
mikill verkmaður við smiðarnar
sem annað er hann vann við. Á
kreppuárunum þurft margir að
byggja af litlum efnum. Var þá
mikils vert að geta fengið til að-
stoðar í sveitinni vel virkan hag-
leiksmann sem gat það sem þurfti.
Ætla má að kaupgreiðslur hafi oft
meira farið eftir gjaldgetu greið-
andans en skráðum taxta.
Ævistarf ólafs var af þremur
þáttum spunnið, sjósókn, landbún-'
aði og smíðum. Enginn sem kynnt-
ist honum fór í grafgötur um að af
þessu þrennu voru smíðarnar hon-
um hugleiknastar.
Ólafur var í eðli sínu mann-
blendinn og hafði ánægju af að
umgangast fólk. Hann ólst upp
þar sem mannkvæmt var og at-
vinna hans gaf þess kost að um-
gangast marga, bæði vinnufélaga
og nágranna.
f elli sinni mátti hann reyna það
sem aðrir er háum aldri ná að vin-
ir og samferðamenn hverfa hver
af öðrum yfir landamærin miklu
og að síðustu var hann næstum
einn eftir sinna jafnaldra. Sjálfur
var hann lengstum heilsuhraust--
ur, hélt fullri starfsgetu fram yfir
sjötugt og nokkrum starfskröftum
til æviloka.
Engum sem við hann ræddi
duldist að hann var greindur mað-
ur sem hugsaði margt. Hann hafði
ákveðnar skoðanir á landsmálum
og mörgu öðru því sem efst var á
baugi hverju sinni og hafði áhuga
á að ræða slíka hluti við aðra. Þá
var hann vel hagorður en fór dult
með það. Svo gamall sem Ólafur
varð bjó hann yfir miklum fróð-
leik um lífsháttu horfinnar aldar.
Sem betur fór bjargaöist hluti af
því er Þorsteinn Matthíasson rit-
höfundur skráði eftir honum fróð-
leik sem birtist í viðtalsbók hans.
„í dagsins önn“, V. bindi.
Ólafur var fyrrum einn af for-
ystumönnum í félagsskap bænda
um gamla rjómabúið á Baugs-
stöðum og hverfur nú af heimin-
um síðastur þeirra er þar voru
forráðamenn.
Sá er þetta ritar átti ólaf Gunn-
arsson alla tíð sem einn af sínum
næstu nágrönnum. Hér skulu þvi
þökkuð margra áratuga góð kynni.
Það á við að þessar þakkir séu
fluttar einnig í nafni allra er
bjuggu og áttu heimili hér í Hól-
um á langri ævi Ólafs, því þar
voru jafnan tíð samskipti i milli
með góðri vináttu.
Afkomendum ólafs skal hér
vottuð samúð en honum sjálfum
beðið fararheilla nú þegar hann er
genginn til fundar við annað líf og
æðri forsjón en á það hvort
tveggja trúði hann staðfastlega
hér í heimi.
Helgi ívarsson