Morgunblaðið - 15.02.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. FEBRÚAR 19S5
Níræð:
Elín Jóhannesdóttir
fyrrv. hjúkrunarkona
í dag er 90 ára móðursystir mín,
Elín Jóhannesdóttir, fyrrverandi
hjúkrunarkona á Patreksfirði, f.
15. febrúar 1895 í Flatey á Breiða-
firði, nú til heimilis að Alfheimum
22 í Reykjavík.
Foreldrar Elínar voru hjónin
Jóhannes Árnason og Herdís
Jónatansdóttir, sem bjuggu í Flat-
ey fyrir og um aldamótin. Þau
voru ættuð úr Breiðuvíkurhreppi á
Snæfellsnesi, hann frá Einarslóni
en hún frá Gíslabæ. Þau munu
hafa kynnst í ólafsvík, en þaðan
lá svo leiðin í atvinnuleit til Flat-
eyjar. þar sem þau stofnuðu heim-
ili. I Flatey gerðist Jóhannes
stýrimaður á skútu, sem mun hafa
verið í eigu Islands Handels og
Fiskeri Có. (IHF), sem þá rak
verzlun og útgerð á ýmsum stöð-
um vestanlands, en faktor í Flatey
var Pétur A. Ólafsson, síðar kons-
úll og útgerðarmaður á Geirseyri.
Árið 1902 fluttist fjölskyldan til
Patreksfjarðar. Pétur A. ólafsson
hafði þá keypt verzlunarlóðina
ásamt húsum og útgerðaraðstöðu
af fyrirtækinu IHF á Geirseyri við
Patreksfjörð, eins og það var þá
nefnt, og þar var haldið áfram að
stunda sjóinn. Á þessum árum var
mikill uppgangur á þeirrar tíðar
vísu á Patreksfirði, eða á Eyrum
(Vatnseyri og Geirseyri). Þaðan
voru gerð út 10—15 þilskip og
fólki fjölgaði jafnt og þétt, íbúar í
þorpinu voru rúmlega 400. Hús-
næði var því takmarkað og fólk
bjó þröngt. Þau Jóhannes og
Herdís, foreldrar Elínar, fengu
fyrst inni í lítilli viðbyggingu við
húsið Gilsbakka. Þar bjuggu þau
þar til Elín var á fermingaraldri,
en fluttust þá í svokallað Sunn-
lendingahús, þar sem þau voru
nokkur ár í sambýli við þrjár aðr-
ar fjölskyldur. Heldur hefur þessi
húsakostur verið þröngur. Þau
höfðu eignast 5 börn. Bræðurnir,
Árni og Sigurjón, dóu ungir úr
barnaveiki, en upp komust dæt-
urnar, Elín, sem var elst, f. 1895,
ólafía Þórný, f. 1897 (d. 1961), og
móðir mín, Ánna Sigríður, f. 1903.
Árið 1915 eignuðust þau svo lít-
inn bæ, Baldurshaga, við Mikla-
dalsá innst á Geirseyrinni, og
fengu afnot af smá túnbletti;
í þessu umhverfi á Patreksfirði
á fyrstu árum aldarinnar, sem
einkenndust af umbrotum í
atvinnulífi og myndun kauptúns
við vestfirzkan fjörð, ólst Elín upp
í foreldrahúsum. Ekki var um
frekari skólagöngu að ræða en
barnafræðslu þess tíma. Þá tók
við sú vinna, sem gafst, og vinna
af einstökum dugnaði, fórnfýsi og
eljusemi hefur ávalit síðan verið
hlutskipti hennar á meðan kraftar
entust. Þau fórnfúsu störf voru
fyrst og fremst unnin í þágu ann-
arra og þeirra sem minna máttu
sín eða áttu í erfiðleikum, sjúkra
og bágstaddra, foreldra, ættingja
og vina.
Það var þó ekki úr mörgu að
velja fyrir ungar stúlkur í litlu
sjávarplássi í atvinnulegu tilliti á
fyrstu áratugum þessarar aldar,
lífsbaráttan var hörð og þeir eldri,
sem höfðu fyrir heimili að sjá,
gengu fyrir með atvinnu. Því var
það að Elín fór að heiman og var í
kaupavinnu í átta ár í Guðlaugs-
vík í Strandasýslu hjá Ragúel
ólafssyni, bónda þar. Með þessu
gat hún veitt foreldrum sínum
nokkurn stuðning. Hún var svo
alla jafnan heima hluta úr hverj-
um vetri, enda þótt samgöngur
væru ekki greiðar. í því sambandi
langar mig til að nefna frostavet-
urinn mikla 1918. Þá hugðist hún
taka sér far með farþegaskipi frá
Ströndum til Patreksfjarðar, en
skipið varð að snúa frá vegna ísa-
laga. En ekki dugði að gefast upp.
Var því valin önnur leið og brugð-
ið á það ráð, að „fá far“ með
Sumarliða pósti, þeim kunna land-
pósti frá Borg í Reykhólasveit.
Póstferðirnar hans Sumarliða
féllu ekki niður, þótt mesti frosta-
vetur aldarinnar væri genginn í
garð, og það var gengið á ísi yfir
firði og fyrir nes allt frá Króks-
fjarðarnesi að Brjánslæk á Barða-
strönd. Ég veit ekki hvort þær
mundu standa í svona löguðu
margar ungu stúlkurnar í dag.
Meðal þess sem var ráðist í á
Patreksfirði i byrjun aldarinnar,
og til framfara horfði, var bygging
og rekstur sjúkrahúss. Það var
byggt með framlögum og stuðn-
ingi margra aðila og Vestur-
Barðastrandarsýsla hóf rekstur
þess árið 1904. í því voru sjúkra-
rúm fyrir 10 sjúklinga.
í upphafi aldarinnar var ekki
mjög auðvelt að fá lærðar hjúkr-
unarkonur til starfa við sjúkrahús
á fámennum stöðum, enda stéttin
fremur fámenn og stöður í
Reykjavík og kaupstöðum lands-
ins hafa eflaust þótt álitlegri. Því
var þess farið á leit við Elínu að
hún aflaði sér menntunar og
starfsreynslu á þessu sviði með
það fyrir augum að taka að sér
hjúkrunarstörf við sjúkrahúsið.
Það var snemma árs 1929. Þáver-
andi héraðslæknir, Árni B.P.
Helgason, hvatti hana mjög til að
takast þetta starf á hendur.
Næst lá leiðin til ísafjarðar, þar
sem tekið hafði verið í notkun nýtt
og fullkomið sjúkrahús. Var Elín
síðan þar við nám og störf um
hokkurra mánaða skeið. Yfirlækn-
ir við Sjúkrahús ísafjarðar var þá
Kristján Sveinsson, sá landskunni
augnlæknir, sem tekið hafði við
starfinu um skemmri tíma sem
staðgengill fyrir Vilmund Jónsson
síðar landslækni, sem þá var er-
lendis vegna hins nýja embættis.
Naut hin verðandi hjúkrunarkona
góðrar tilsagnar þessa ágæta
læknis og öðlaðist í framhaldi af
því réttindi til að gegna hjúkrun-
arstörfum við sjúkrahúsið á Pat-
reksfirði. Við það voru starfsrétt-
indi hennar miðuð. Því starfi
gegndi hún síðan, þó með smá-
frávikum síðustu árin, þar til nýja
sjúkrahúsið að Stekkum 1 var tek-
ið í notkun 1946 og leysti hið
gamla af hólmi.
Á starfstíma Elínar við sjúkra-
húsið voru læknar á Patreksfirði
þeir Árni B.P. Helgason og Bjarni
Guðmundsson, sem tók við hérað-
inu eftir fráfall Árna árið 1943. Á
þessum tíma og lengi eftir það var
læknirinn allt í senn, héraðslækn-
ir, sjúkrahúslæknir og lyfsali. Það
mæddi því mikið á lækninum í
héraði sem þessu. Ferðalög að
vetrinum voru oft erfið og skipa-
komur tíðar með sjúka og slasaða
skipverja, innlenda og erlenda.
Á sjúkrahúsinu varð það svo
hjúkrunarkonan, sem stóð við hlið
læknisins, er leysa þurfti hin erf-
iðustu verkefni. Þá var ekki spurt
um lengd vinnutímans, þá þekkt-
ust hvorki vaktaskipti né helgar-
frí, svo sem nú er. Því varð mörg
vökunóttin að liðnum venjulegum
vinnudegi við dagleg störf hlut-
skipti hjúkrunarkonunnar. Hún
var á vakt allan sólarhringinn.
Sumarleyfið var tvær vikur.
Það var svo árið 1942 að ég, sem
þessar línur rita, kynntist fyrst
störfum Ellu frænku, eins og við
systkinin kölluðum hana, en það
ár skyldi skólaganga mín hefjast.
Við bjuggum þá í útjaðri kaup-
túnsins, nánast eins og inni í sveit,
þar sem fólk hafði kindur, kýr,
geitur og hænsni, kálgarð og smá-
túnblett, líkt og þá tíðkaðist í
mörgum sjávarplássum. Aftur á
móti stóð sjúkrahúsið um miðbik
byggðarinnar rétt við skólahúsið.
Hvoru tveggja var að það var
þröngt í gamla bænum og eins
hefur þessi 7 ára polli ekki þótt
líklegur til baráttu í hríðarbyljum
vetrarins á leið í og úr skóla og
þess vegna var honum komið fyrir
í fóstur og kennslu hjá frænku á
sjúkrahúsinu. Þaðan var stutt í
skólann og þar var gott að vera.
Ella frænka vakti áhuga minn
fyrir náminu og hvatti mig einnig
síðar til frekari skólagöngu. Kann
ég henni ávallt beztu þakkir fyrir
það og allt, sem hún hefur fyrir
mig gert.
Þetta sama ár, 1942, hófst hún
handa um að byggja nýtt íbúðar-
hús á túnblettinum við Mikladals-
veg, skammt frá gamla bænum,
sem var rifinn ári síðar. Þar stofn-
uðu þær systurnar þrjár saman
heimili, sem varð æskuheimili
okkar systkinanna.
Eftir sem áður gegndi Elín þó
ávallt öðru hvoru næstu árin
hjúkrunarstörfum, og raunar
einnig öðrum störfum, á sjúkra-
húsinu, þegar eftir því var leitað
og starfskrafta vantaði. Hún lagði
ávallt mikla rækt við þessi störf
og gat ekki neitað beiðni þar að
lútandi.
En alveg eins og hjúkrunarrétt-
indi hennar voru öll þessi störf
tengd Patreksfirði og störfum að
mannúðar- og líknarmálum í því
byggðarlagi. Hún vann að slysa-
varnamálum og starfaði í kvenfé-
laginu „Sif“ á Patreksfirði, þar
sem hún var formaður í eina tíð og
síðar kjörin heiðursfélagi. Hún
hefur alltaf borið hlýjan hug til
heimabyggðar sinnar, og ég er
ekki grunlaus um, að henni hafi
verið nokkur söknuður í huga, er
þær systur, hún og móðir mín,
tóku sig upp frá æskustöðvunum
árið 1977 og fluttust suður. Þar
búa þær í góðu yfirlæti í sambýli
við þau hjón, Herdísi systur mína
og Magnús Ölafsson mann hennar
og þeirra börn.
En ef Ella frænka væri ung í
dag að hefja ævistarf sitt með alla
þá möguleika sem unga fólkið hef-
ur nú til menntunar, námslán og
styrki, þá er ég ekki í nokkrum
vafa um það að hún mundi leggja
stund á læknisfræði og helga
starfskrafta sína störfum á því
sviði.
Um leið og ég og mitt fólk og
við, allir ættingjar hennar, færum
Ellu frænku og „Ellu ömmu“ beztu
árnaðaróskir á þessum merku
tímamótum í lífi hennar, þökkum
við öll liðnu árin.
Jóhannes Árnason
Herbert Guðbrandsson í
Tálknafirði, mágur minn, benti
mér á það í gær, að Elín Jóhann-
esdóttir, fv. hjúkrunarkona á
Patreksfirði ætti stórafmæli og
yrði níræð nú í vikunni, þann 15.
Þau Herbert og Elín eru systkina-
börn. Faðir hans, Guðbrandur
Jónatansson, og móðir hennar,
Herdis Jónatansdóttir, voru systk-
ini.
Mér er ljúft að verða við tilmæl-
um hans og setja nokkrar línur á
blað í tilefni afmælis Elínar, eða
„Ellu á Spítalanum" eins og hún
var kölluð þegar ég þekkti vel til á
Patreksfirði.
Elín er fædd í Flatey á Breiða-
firði 15. febrúar 1895. Foreldrar
hennar voru Jóhannes Árnason
fæddur að Einarslóni 1858, en var
á ungum árum í Breiðuvík á Snæ-
fellsnesi og mun hafa komið þaðan
til Flateyjar. Hann var sjómaður
að atvinnu. Dó á Patreksfirði 1917.
Móðir Elínar var Herdís Jónat-
ansdóttir, eins og áður sagði. Var
hún ættuð frá Bervík á Snæfells-
nesi. Hún dó einnig á Patreksfirði,
alllöngu síðar en maður hennar,
eða 1940. Þau hjón fluttu frá Flat-
ey með börnum sínum til Patreks-
fjarðar 1902 og bjuggu þar æ síð-
an.
Elín tók við stöðu hjúkrunar-
konu á spítalanum á Patreksfirði
1929 og var að fullu í því starfi á
annan áratug. Eitthvað mun hún
svo hafa starfað við spítalann
áfram eftir að önnur hjúkrunar-
kona kom að honum.
Það var á þessum árum,
1940—41, og svo 1943 og næstu ár,
sem ég kynntist Ellu. Og þau
kynni man ég vel. Móðir mín lá
mörg ár á spítalaunum og kom ég
þar alloft og kynntist Ellu og
starfi hennar. Það fann ég fljótt
og skildi, eins og aðrir, að hún var
virt og elskuð af sjúklingunum og
öðrum sem þar komu nærri. Ekki
man ég Ellu frá þessum árum
öðruvísi en glaðværa og um-
hyggjusama þrátt fyrir amstur og
annríki. Hún er gædd ríkri fórn-
arlund og vill öllum gott gera.
Einn smágreiða gat ég gert
henni, líklega 1941. Hún bað mig
að koma lagi á bókasafn spítalans,
yfirfara bækurnar og skrá þær.
Ég held að hún hafi meira að segja
boðið mér borgun fyrir þetta og þá
sennilega úr eigin vasa.
Herbert sagði mér í símtali, að
Ella væri andlega hress, minnug
vel og ræðin. En fæturnir væru
alveg að bila og líkamsþróttur.
Þessi fáu og fátæklegu orð eru
skrifuð til þess að rifja upp í hug-
anum kynni mín af Ellu og þó sér-
staklega til þess, að þakka henni
fyrir hvernig hún reyndist móður
okkar systkina, Og tengdafólki, í
veikindum hennar og banalegu.
Að lokum óska ég Ellu innilega
til hamingju með 90 ára afmælið
og bið henni allrar guðs blessunar.
Salómon Einarsson
Kynningar-
fundur
STJÓRN kvenfélagasambands
Gullbringu- og Kjósarsýslu heldur
kynningarfund sunnudaginn 17.
febrúar á Hótel Sögu frá 14—17.
Dagskrá annast fjögur aðildar-
félög, kvenfélagið Lágafelli, kven-
félagið Kjósarhreppi, kvenfélagið
Seltjörn og kvenfélagið Esja.
Þá mun stjórn sambandsins
kynna störf þess og tengsl við
Kvenfélagasamband íslands og
aðildarfélögin. Starfssvið félag-
anna eru margþætt, þau leggja lið
kirkjubyggingum, rekstri og bygg-
ingu barnaheimila, þau eiga
orlofsheimili í Gufudal við Hvera-
gerði, skipuleggja orlof húsmæðra
o.fl.
Stjórn Kvenfélagasambands
Guílbringu- og Kjósarsýslu skipa
Ólöf Guðnadóttir, kvenfélagi
Garðabæjar formaður. Erna Kol-
beins, kvenfélaginu Seltjörn, vara-
formaður, Ingibjörg Erlendsdótt-
ir, kvenfélaginu Fjólu, ritari,
Halldóra Ingibergsdóttir, kvenfé-
laginu Hvöt, gjaldkeri og Ingi-
björg Stephensen, kvenfélagi
Garðabæjar, meðstjórnandi.
Félagskonur er um 1300.
Grunnskólinn á Hellissandi.
Menningarvaka á Hellissandi
Á LAUGARDAG og sunnudag
verður haldin svokölluð menning-
arvaka í grunnskólanum á Hellis-
sandi. Sex rithöfundar lesa úr
verkum sínum, tónlistarfólk
skemmtir og Alfreð Flóki sýnir
teikningar. Þetta er fyrsta sjálf-
stæða myndlistarsýning hans úti á
landsbyggðinni.
Dagskráin hefst kl. 21.00 á
iaugardagskvöldið með ávarpi
Einars Olafssonar skólastjóra.
Þar á eftir heldur Erlendur
Jónsson rithöfundur fyrirlestur
um skáldskap undir Jökli sem
hann nefnir „Með sýn til Jökuls".
Á eftir Erlendi les Þorri Jó-
hannsson skáld úr verkum sín-
um. Tónlistarfólk mun einnig
skemmta þetta kvöld. Bjarni
Hjartarson, Anna Flosadóttir og
Hilmar óskarsson koma úr Búð-
ardal og taka lagið. Englend-
ingarnir Stephen Watkins,
Wendy Watkins og David Wood-
house leika á hljóðfæri og
syngja. Jóhann Hjálmarsson
opnar myndlistarsýningu Al-
freðs Flóka með spjalli um lista-
manninn og verk hans, Alfreð
Flóki verður á staðnum.
Á sunnudeginum verður skól-
inn opnaður kl. 13.00 fyrir þá
sem vilja sjá myndlistarsýníng-
una. Kl. 14.00 hefst svo dagskrá-
in að nýju. Þá munu eftirtaldir
höfundar lesa úr verkum sínum:
Jóhann Hjálmarsson, Árni Berg-
mann, Sveinbjörn I. Baldvins-
son, Eðvarð Ingólfsson og Anton
Helgi Jónsson. Þess má geta að
Jóhann og Eðvarð eru báðir upp-
aldir á Hellissandi. Tónlistar-
fólkið frá kvöldinu áður mun
skemmta milli upplestra. —
Samkomunni verður svo slitið
seinni part dags.
Aldrei hafa jafnmargir þekkt-
ir listamenn verið samankomnir
á Hellissandi og verða um þessa
helgi. Aðstandendur Menning-
arvökunnar hvetja hreppsbúa og
aðra Snæfellinga til að taka sér
hvíld frá dagsins önn og njóta
þessa einstæða viðburðar.