Morgunblaðið - 28.02.1985, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 1985
MORGUNBLADID, FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 1985
33
JHt1p0iDU uMísMib
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift- argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö.
Ríkið, borgararnir
og verðmætasköpunin
Aætlaðar þjóðartekjur árs-
ins 1985 eru rúmlega 86,4
milljarðar króna. Þessar tekj-
ur þyrftu, ef vel á að vera, að
rísa undir öllum kostnaðar-
þáttum í búskap þjóðar og
þegna. í fyrsta lagi rekstrar-
kostnaði atvinnuveganna, sem
verðmætin skapa, og helzt ein-
hverri framvindu hjá þeim. í
annan stað sameiginlegum
kostnaði þegnanna hjá ríki og
bæ. í þriðja lagi æskilegum
lífskjörum heimila og ein-
staklinga. Á þetta hefur nokk-
uð skort, samanber viðvarandi
viðskiptahalla við umheiminn
sem og skuldasöfnun erlendis,
sem tekur til sín í greiðslu-
byrði hátt í fjórðung útflutn-
ingstekna.
Fjárlög ársins 1985 gera ráð
fyrir rúmlega 26 milljarða
króna ríkisútgjöldum. Þetta er
nálægt 30% af áætluðum þjóð-
artekjum. Þegar útgjöld sveit-
arfélaga bætast við má gera
ráð fyrir að allt að 38% áætl-
aðara þjóðartekna sé ráðstaf-
að gegn um hinn opinbera
geira. Þessi 38% af þjóðar-
tekjum eru sótt til fólks og
fyrirtækja í formi eigna-
tekju- og eyðsluskatta. Skatta-
stefna stjórnvalda hverju
sinni hefur því afgerandi áhrif
á ráðstöfunartekjur fólks.
Ef litið er um öxl yfir tutt-
ugu ára tímabil má glöggt
greina, hvern veg vinnuafl í
landinu hefur færzt frá fram-
leiðslugreinum, þar sem verð-
mætin í þjóðarbúskapnum
verða til, yfir í opinbera
stjórnsýslu og þjónustu
margskonar. Árið 1963 var
13,2% vinnandi fólks starf-
andi hjá ríki, sveitarfélögum
og bönkum. Árið 1983, tuttugu
árum síðar, hefur þetta hlut-
fall nær tvöfaldast. Þá vinna
25,3%, þ.e. fjórðungur starf-
andi íslendinga, hjá hinu opin-
bera, samkvæmt könnun sem
Magnús Gunnarsson fram-
kvæmdastjóri VSÍ kynnti ný-
lega.
Á sama tíma (1963—1983)
og 3tarfandi fólki í landbúnaði
fækkar sem hlutfall af mann-
afla úr 13,7% í 5,3%, fiski-
mönnum fækkar úr 6,6% í 5%,
fiskvinnslufólki úr 9,9% í 9%,
fólki í iðnaði úr 28,9% í 27,1%,
fólki í verzlun og almennri
þjónustu fjölgar lítillega eða
úr 27,7% í 28,3%, fjölgar fólki
í opinberri stjórnsýslu, opin-
berri þjónustu og bönkum um
25,3%. Þróunin hefur orðið í
sömu átt svo að segja hvar-
vetna á byggðu bóli, þ.e. að
fjölgun starfa hefur orðið
hvað mest í þjónustugreinum.
Munurinn er helzt sá að þjón-
ustugreinar eru í ríkara mæli
hér innan hins opinbera geira.
Þegar við íhugum þá þróun í
tilfærzlu vinnuafls frá helztu
atvinnugreinum þjóðarbú-
skaparins til hins opinbera
verðum við að hafa tvennt í
huga:
• I fyrsta lagi smæð þjóðar-
innar. Við erum aðeins 240
þúsund talsins, þar af tæplega
helmingur á vinnualdri. Það
eru takmörk fyrir því hvað
ekki stærri hópur getur fjár-
magnað innan hins opinbera
geira; takmörk fyrir því hve
yfirbygging ekki fjölmennara
samfélags má vera stór.
• í annan stað hljótum við að
leggja höfuðáherzlu á að
styrkja efnhagslegar stoðir í
þjóðarbúskapnum, atvinnu- og
afkomuöryggi þjóðarinnar; þá
verðmætasköpun, sem ber
uppi öll lífskjör í landinu, þar
á meðal kostnaðarþátt þess
hluta kjara okkar sem felst í
samneyzlu um opinbera geir-
ann.
Eina leiðin til raunhæfra,
viðvarandi lífskjarabóta er að
auka þjóðarframleiðslu og
þjóðartekjur, skiptahlutinn í
samfélaginu. Þessi skiptahlut-
ur hefur farið rýrnandi sl.
þrjú ár, m.a. vegna aflasam-
dráttar, verðfalls sjávarvöru,
og vegna þess að við höfum
ekki náð vopnum okkar til
jafns við sumar aðrar þjóðir á
sviði tækni og þekkingar í at-
vinnulífi. Erlend skuldabyrði
rýrir þennan skiptahlut veru-
lega, „fram hjá skiptum", ef
nota má sjómannamál. Út-
gjöld ríkis og sveitarfélaga,
sem samsvara um 38% af
áætluðum þjóðartekjum, hafa
svo umtalsverð áhrif á hverjar
eftirstöðvar til almennings og
atvinnuvega verða.
Laun og launatengd gjöld,
sem greidd eru í landinu, sam-
svara 70% af hreinum þjóðar-
tekjum. Það skiptir því megin-
máli, hve háar þessar „netto"
tekjur eru á hverjum tíma.
Það skiptir öllu að efla at-
vinnulífið, skjóta nýjum stoð-
um undir atvinnu og afkomu
landsmanna; auka framleiðni
og arðsemi atvinnugreinanna.
Kollhnís í kjaramálum, sem
farinn var sl. haust, færði
okkur nýja verðbólguöldu í
stað aukins kaupmáttar. Hann
bætti engra hag. Við þurfum
þjóðarsátt meðan við vinnum
okkur út úr vandanum — í
stað þess að slást innbyrðis
um minnkandi skiptahlut.
Ljós-
myndir
í Boga-
sal
Myndlist
Valtýr Pétursson
Alltaf er maður að sjá betur og
betur, hve menningarsaga okkar er
ófullkomin. Margur merkur mað-
urinn liggur enn sem komið er í
kyrrþey og margt afrekið ótíundað,
ef svo mætti að orði kveða. Einn
þessara manna er Pétur Brynj-
óifsson Ijósmyndari, sem var einna
fremstur í flokki sinnar stéttar upp
úr aldamótum. Það eru ekki margir
í samtíðinni sem gera sér ljóst,
hver hann var og hvert verk hann
vann með listgrein sinni. Enn
stendur hið reisulega hús, sem Pét-
ur reisti við Hverfisgötu nr. 18, og
enn er þar ljósmyndari til húsa,
þótt á öðrum stað í húsinu sé en
upprunalega ljósmyndastofa Pét-
urs Brynjólfssonar.
Nú hefur Þjóðminjasafnið tekið
sig til og komið afar skemmtilegu
úrvali af myndum Péturs fyrir í
Bogasalnum. Þar kennir margra
grasa, og yrði of langt mál að fara
nánar út í efni þessara mynda hér.
En í plötusafni Péturs, sem nú er í
eigu Þjóðminjasafns íslands, munu
vera yfir 27.000 plötur, og má af
þessu sjá, hve gríðarlega afkasta-
mikill ljósmyndari Pétur
Brynjólfsson var. Hann má sann-
arlega kalla Ijósmyndara Reykja-
víkur, svo mikið myndaði hann
bæði innan húss og utan í þessari
borg. Margar af myndum hans eru
ómetanlegar heimildir um lifnað-
arhætti, menn og byggingar, og má
fullyrða, ef plötusafn Péturs er vel
Á myndinni sjást, frá v.: Matthías Jochumsson skáld, Steingrímur Thorsteinsson skáld og rektor, Kristín Matthíasson, f. Thoroddsen, Pétur Thoroddsen, síðar
læknir, Steingrímur Matthíasson, Anna Lovísa Thoroddsen, f. Guðjohnsen, Þorvaldur Thoroddsen, síðar forstjóri, Emil Thoroddsen, síðar tónskáld, l'órður
Thoroddsen læknir.
skoðað, að hér sé um afar menning-
arlegar heimildir að ræða, sem
skemmtilegt og fróðlegt er að
kynnast.
Pétur Brynjólfsson var meir en
ljósmyndari Reykjavíkur, hann var
fyrstur manna hérlendis til að öðl-
ast titilinn Konunglegur ljós-
myndari, og bera myndir hans frá
konungskomunni 1907 þess glöggt
vitni. Þar má finna verulegar perl-
ur, og sama er að segja um margar
Reykjavíkurmyndir Péturs. Hann
hefur haft mjög næmt listamanns-
auga fyrir myndbyggingu, og hand-
verk hans er af fyrstu gráðu. Það
fer ekki milli mála, að hér er mað-
ur á ferð, sem lent hefur í skugga
annarra og er því minna þekktur
en til dæmis Sigfús Eymundsson,
sá merki starfsbróðir Péturs.
Sýningunni í Bogasalnum fylgir
ágæt sýningarskrá með ritgerð um
Pétur, sem skrifuð er af Ingu Láru
Baldvinsdóttur, en hún mun manna
fróðust um sögu ljósmyndunar hér
á landi. Sýningin er afar vel upp
sett, og hafa Guðmundur Ingólfs-
son og Hallgerður Arnórsdóttir
haft veg og vanda af stækkunum og
kópíum frummyndanna, en Hall-
dór J. Jónsson og Inga Lára Bald-
vinsdóttir haft umsjón með sýning-
unni. Þetta er stórmerkileg sýning,
sem fólk ætti að kunna að meta og
skoða gaumgæfilega. Ég hafði
mikla ánægju af að sjá þessi verk
og að kynnast svolítið við huldu-
manninn Pétur Brynjólfsson.
Myndin er tekin á verkstæði Jóhannesar Johnsonar beykis á Bergstaðastræti 11, vorið 1908. Tveir fullnuma lærlingar hans standa þarna við sveinstykki sín, Ástráður, bróðursonur Matthíasar skálds
Jorhumssonar. Dó 1918 í spönsku veikinni. Fyrir miðju: Júlíus Sveinsson, lengi trésmiður í Reykjavík. Lengst t.h. Jóhannes Johnson beykir, sonur Jóns beykis á Klapparstíg 26, norskur í móðurætt, borinn
og barnfæddur í Noregi. Fór til Ameríku um 1913 og dó þar.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir DENIS D. GRAY
Endalok
Eauðu
Khmeranna
í nánd
Kambódískur skæruliði með herfang sitt.
TÆPUM TÍU árum eftir sigursæla árás sína á höfuðborg Kambódíu,
Phnom Penh, fieyja Rauðu Khmerarnir örvæntingarfulla baráttu upp á
Iff og dauða í vesturjaðri Kambódíu.
Árið 1975 var fjandmaðurinn ríkisstjórn Lon Nols forseta, sem naut
stuðnings Bandaríkjamanna. Stjórn hans dró hvítan griðarfána að
húni 17-. apríl, þegar bardagavanir skæruliðar höfðu brotizt í gegnum
síðustu varnarlínu Phnom Penh.
Iár eiga Rauðu Khmerarnir í
höggi við Víetnama, sem
undanfarna daga hafa lagt undir
sig mikilvægustu frumskógavígi
þeirra í Phnom Malai með þeim
afleiðingum að tugþúsundir
óbreyttra borgara, sem fylgja
þeim að málum, hafa flúið inn í
Thailand.
Víetnamar réðust inn í Kam-
bódíu í árslok 1978 og boluðu rík-
isstjórn Rauðra Khmera frá
völdum i janúar 1979. Líða
Rauðu Khmerarnir undir lok ár-
ið 1985?
Það getur haft úrslitaþýðingu
að þeir hafa misst mikilvægustu
herstöðvar sínar, þvi að margar
lestir hergagna, sem Kínverjar
sendu þeim um Thailand,
streymdu um Phnom Malai-
svæðið.
Rauðu Khmerarnir og Víet-
namar virðast sammála um að
vettvangur átakanna muni fær-
ast og næsta lota Kambódíu-
stríðsins fari fram lengra inni í
landi.
„Vígstöðvarnar inni í landi,“
ritaði varalandvarnaráðherra
Hanoi-stjórnarinnar, Le Duc
Anh hershöfðingi, nýlega, verða
„síðasti staðurinn, þar sem úrslit
kambódísku byltingarinnar
verða ráðin“.
Þar sem Rauðu Khmerarnir
hafa misst bækistöðvar sínar í
Phnom Malai verða þeir hins
vegar að treysta á stuðning
heimamanna, ef vettvangur bar-
áttunnar færist til vigstöðvanna
inni í landi. Og Rauðu Khmer-
arnir virðast hafa glatað stuðn-
ingi margra Kambódiumanna.
Síðan Phnom Penh féll hafa
Rauðu Khmerarnir skilið eftir
sig blóði drifna slóð. Hundruð
þúsunda, ef til vill milljónir,
hafa týnt lífi — annað hvort dá-
ið úr hungri eða verið teknir af
lífi.
Rauðu Khmerarnir halda því
fram að þeir hafi sagt skilið við
öfgafulla, róttæka túlkun sína á
hugsjónafræði kommúnismans
og grimmdarlegar aðferðir, sem
þeir hafa verið sakaðir um að
beita.
En þegar orrusturnar á landa-
mærum Thailands og Kambódíu
stóðu sem hæst sögðu flótta-
menn, sem flúðu úr röðum
þeirra, að kúgun og virðingar-
leysi fyrir mannslífum og lífi
óbreyttra borgara gegnsýrði
hreyfinguna sem fyrr.
Rauðu Khmerarnir og stuðn-
ingsmenn þeirra, þar á meðal
Thailendingar og Kínverjar,
reyna að sýna ástandið í sem
beztu ljósi.
t nýlegri fréttatilkynningu frá
kambódísku andspyrnuhreyfing-
unni, sem Rauðu Khmerarnir
standa að ásamt tveimur öðrum
hópum, sagði, að þar sem svo
margir hermenn frá Víetnam
væru bundnir á landamærum
Thailands og Kambódíu, gæfist
„andspyrnuöflum okkar gullið
tækifæri til þess að ráðast
lengra inn í upplönd Kambódíu".
Areiðanlegir vestrænir stjórn-
arerindrekar segja að Rauðu
Khmerarnir stundi raunar að-
gerðir í flestum héruðum Kam-
bódíu og i þessum mánuði héldu
þeir því fram að þeir hefðu gert
velheppnaðar árásir á tvær mik-
ilvægar fylkishöfuðborgir í
Vestur-Kambódíu — Battam-
bang og Siem Reap.
Ekki er vitað hve margir hafa
fallið og særzt. Víetnamar segja
að 5.000 andspyrnumenn hafi
verið felldir eða særðir. Ef sú
staðhæfing er rétt ráða Rauðu
Khmerarnir enn yfir fjölmennu
herliði þrátt fyrir allt. Um
35.000 hermenn berjast undir
fánum Rauðu Khmeranna og þar
af voru um 10.000 til varnar á
Phnom Malai-svæðinu.
Norodom Sihanouk fursti, sem
er í forsæti samsteypustjórnar
Kambódíumanna, nefur sjálfur
látið í ljós nokkra svartsýni.
Rauðu Khmerarnir eru vold-
ugasti aðilinn, sem stendur að
stjórninni. Sameinuðu þjóðirnar
hafa viðurkennt hana og hvetja
árlega til brottflutnings víet-
namska herliðsins frá Kambód-
iu.
„Þeir líta einnig yfir vígvöll-
inn,“ sagði Sihanouk í Thailandi
þegar Víetnamar voru að leggja
undir sig bækistöðvar Rauðu
Khmeranna.
„Og ef við virðumst hafa beðið
mikla ósigra, ef við virðumst
hafa misst aðalbækistöðvar
okkar, og ef svo virðist að flytja
verði allar aðalstöðvar okkar inn
í Thailand í stað þess að við
verðum um kyrrt í Kambódíu,
kynni þetta að lita illa út fyrir
okkur á Allsherjarþinginu."
Lavy Som, stuðningsmaður
Þjóðfrelsisfylkingarinnar,
hreyfingar, sem fylgir ekki
kommúnistum að málum og er í
bandalagi með Rauðu Khmerun-
um, segir að ef Rauðu Khmer-
arnir „komi aftur til valda, muni
þeir leiða Kambódíu aftur til vít-
is“.
Þetta er einnig skoðun svo að
segja allra óbreyttra borgara á
landamærunum, sem styðja ekki
Rauðu Khmerana, og fólks, sem
vestrænir blaðamenn hafa talað
við í Kambódíu.
Pol Pot, sem var við völd með-
an ógnarstjórnin stóð yfir, er yf-
irhershöfðingi Rauðu Khmer-
anna. Ta Mok, yfirböðull Rauðu
Khmeranna, er hægri hönd Pols
Pot.
Sömu menn eru i æðstu stjórn
Rauðu Khmeranna og voru við
völd í Kambódíu áður en Víet-
namar gerðu innrás í landið,
sviptu Rauðu Khmerana völdun-
um og hrundu skærustríðinu af
stað — þeirra á meðal eru Khieu
Samphan, Ieng Sary og Son Sen.
Ek Chun, fyrrverandi embætt-
ismaður Rauðu Khmeranna, sem
flúði frá búðum þeirra í Klong
Wah í október í fyrra ásamt 598
öðrum, sagði um búðir Rauðu
Khmeranna að þær væru ekki
eins og gúlögin grimmdarlegu á
árunum 1975—1978, en engu að
síður væru þær drungalegar og
gleðisnauðar og þar ríkti strang-
ur agi. Þeirra sem þar væru væri
gætt eins og nautgripa og þeir
fengju ekkert að vita nema um
skipanir og stefnu Rauðu
Khmeranna.
Hann sagði að sér hefði verið
bannað að hafa samband, jafn-
vel skriflega, við foreldra sína,
sem voru í búðum Þjóðfrelsis-
fylkingarinnar. Hann sagði að
gagnstætt því sem Rauðu
Khmerarnir héldu fram í áróðri
sínum hefðu þeir ennþá óbeit á
búddatrú og öðrum trúarbrögð-
um.
Rauðu Khmerarnir reistu
búddahof í fyrirmyndarþorpi
sínu í Phum Thmei, sem Víet-
namar hafa náð á sitt vald. „Það
var farsi,“ sagði Ek Chun. „Það
var reist til þess eins að sýna það
blaðamönnum.“
Denis D. Gray er fréttaritari
AP í Aranayaprathet.