Morgunblaðið - 20.06.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. JÚNÍ 1985
37
MMHaaBMMHHMg
Keynt til þrautar í Norðuri. Nú eru menn þar um slóðir með von í hjarta
á nýjan leik, smálax er farinn að festa sig í netum jökulvatnsbænda.
Reytingur í Laxá í Þing.
Það reytist upp úr Laxá í Aðaldal. í
gærmorgun komu 4 fiskar á land og
hafði þá veiðst 41 lax sfðan veiðin
hófst 10. júní sl. eftir því sem Anna
Skúladóttir í veiðihúsinu Vökuholti
sagði í samtali við Morgunblaðið í
gærdag. Flestir hafa laxarnir veiðst
fyrir neðan Æðarfossa og Kistukvísl
og eru þeir á bilinu 5—16 pund.
Stærsta laxinn, 16 punda fisk, veiddu
þeir Þórður Pétursson og Hilmar
Valdemarsson Húsvíkingar f „Kistu
austan".
Treg veiöi í Biöndu
Heldur hafa laxagöngurnar i
Blöndu verið rýrar það sem af er
hvert svo sem framhaldið kann að
verða. f gær hafði Morgunblaðið
haft spurnir af rúmlega 10 löxum
sem veiðst höfðu, en veiðin hófst 5.
júní. Fremur vatnslítið hefur verið
þarna um slóðir, hlýtt og gera
margir sér vonir um að laxinn geti
fyrir vikið gengið greiðlega upp
fyrir laxastigann og rakleiðis
fram í Svartá.
Líflegt í Flóku
„Mér lýst prýðilega á þetta, það
er drjúgmikill lax genginn í ána og
þeir fengu 6 laxa fyrsta daginn á 3
stangir, það telst gott í opnun
hér,“ sagði Ingvar Ingvarsson
bóndi á Múlastöðum, er hann var
inntur eftir aflabröðgum í Flóku í
gærdag. Veiði hófst þar 18. júní.
„Þeir sáu lax furðuvíða og fengu
meira að segja einn, þann stærsta
í Múlastaðafossi. Þetta var 12
punda fiskur og það er óvenjulegt
að fiskur sé genginn svo ofarlega
þetta snemma. Hann er sjaldan
kominn upp fyrir Hjálmsfossinn á
þessum tíma. Auk þess sagði Ingv-
ar, að tveir laxanna hefðu verið 10
punda, tveir 8 punda og einn 4,5
punda.
Smálaxinn aö koma?
Frést hefur, að vel gangi hjá
netabændum í Hvitá í Borgarfirði
þessa dagana og þeir eigi óvenju-
lega auðvelt að ná laxinum nú
vegna þess hve Hvítá er vatnslítil
og tær. Hefur. að sögn fróðra
manna vel aflast, mjög vel og hef-
ur fiskurinn farið smækkandi síð-
ustu daga miðað við þá fiska sem
veiðst hafa til þessa. Þetta gefur
von um að það fari að glæðast í
þeim Borgarfjarðarám sem lítinn
afla hafa gefið, Norðurá og Þverá.
Skýrsla um líklega þróun sauðfjárræktar:
Hrun blasir við nema að gert verði
til lækkunar
SAUÐFK landsmanna mun þurfa að
fækka úr 714 þúsund í 400—460 þús-
und á næstu 5 árum miðað við líklega
minnkun kindakjötsneyslu lands-
manna og aukna afurðasemi fjárins,
að því gefnu að kindakjöt verði ekki
flutt út. Er þetta 35—45% fækkun
sauðfjár frá því sem nú er og um það
bil helmingsfækkun frá 1978, þegar fé
varð sem flest hér á landi. Þetta kem-
ur fram í skýrslu sem hópur sérfræð-
inga samdi fyrir „nefnd um framtíð-
arkönnun“ sem forsætisráðherra
skipaði og landbúnaðarráðherra, um
líklega þróun sauðfjárræktarinnar á
næstu árum.
Telja nefndarmenn nauðsynlegt
að lækka verð dilkakjöts til að gera
það samkeppnisfært við aðrar
kjöttegundir, þannig að sala á því
minnki ekki of ört. Það telja þeir
mögulegt með því að auka afurða-
semi fjárins og nefna dæmi um ein-
staka bændur sem náð hafa betri
árangri í sauðfjárræktinni en geng-
ur og gerist. Höfundar skýrslunnar
eru Guðmundur Stefánsson búnað-
arhagfræðingur hjá Stéttarsam-
bandi bænda, dr. Jón Viðar Jón-
mundsson ráðunautur hjá Búnaðar-
félagi íslands, dr. Sigurgeir Þor-
geirsson sérfræðingur hjá Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins og
Egill Bjarnason héraðsráðunautur
á Sauðárkróki.
Hér á eftir eru rakin helstu efnis-
atriði skýrslunnar en nefndarmenn
taka skýrt fram að í henni felist
ekki tillögur heldur sé einungis um
að ræða líklega þróun sauðfjár-
ræktar á íslandi miðað við þá
stefnu stjórnvalda að hverfa frá út-
flutningi kindakjöts.
Aðeins 280 fjárbú
raeð yfir 400 fjár
Á landinu öllu var ásett fé haust-
ið 1984 talið 714.429, sem er ná-
kvæmlega 20% færra en haustið
1978. Flest er féð í Múlasýslum, lið-
lega 101 þúsund, en fæst á Reykja-
nessvæðinu, um 9.600. Utan
Reykjanessvæðisins hefur fé fækk-
að mest í Barðastrandarsýslum,
36%, en þar vegur þungt niður-
skurður vegna riðuveiki, þá i Ár-
nessýslu, 29% og Eyjafjarðarsýslu,
25%. Minnst hefur fækkunin orðið í
Austur-Skaftafellssýslu, 6%,
Strandasýslu, 7% og Dalasýslu,
10%. Fé hefur fækkað mest á helstu
mjólkurframleiðslusvæðunum.
Haustið 1984 voru 279 fjárbú með
yfir 400 fjár, 1.261 bú með 200—400
fjár og 2.022 bú með færra en 200. Á
þessum 2.022 minnstu búunum er
hins vegar aðeins um 29% fjárins,
51% á miðlungsbúunum og 20% á
búum með fleira en 400 fjár.
Stærstu búin eru hlutfallslega flest
í Norður-Þingeyjarsýslu, Dalasýslu
og Vestur-Skaftafellssýslu. Utan
Reykjaness er hæst hlutfall smæstu
fjárbúanna í Eyjafirði, Rangár-
vallasýslu og Árnessýslu.
í Strandasýslu og Norður-Þing-
eyjarsýslu eru svo til öll búin hrein
sauðfjárbú, ennfremur meirihluti
búanna í Dalasýslu, Barðastrand-
arsýslu, Isafjarðarsýslum, Húna-
vatnssýslum, Skagafjarðarsýslu og
í Múlasýslum. I öðrum héruðum er
kúaeign meiri með sauðfjárbú-
skapnum, einkum í Eyjafjarðar-,
Árnes- og Rangárvallasýslum. Á
landinu í heild eru 63,9% alls fjár á
hreinum sauðfjárbúum, 25,8% á
blönduðum búum , en 10,3% á búum
sem teljast hrein kúabú.
Allt að 50% munur á
afurðasemi eftir héruðum
Mikill munur er á afurðasemi
sauðfjár eftir landshlutum. Á árinu
1983 voru lögð inn 17,6 kg. af dilka-
kjöti eftir hverja vetrarfóðraða
kind í Strandasýslu, 16,7 í N-Þing-
eyjarsýslu, 16,2 í Eyjafjarðarsýslu
og 15,9 kg. í S-Þingeyjarsýslu.
Minnstar afurðir voru á Reykjanes-
svæðinu 11,7 kg. eftir hverja vetr-
arfóðraða kind, 11,8 kg. í Árnes-
sýslu, 12 kg. í Mýrasýslu og 12,9 kg.
í Snæfells- og Hnappadalssýslu.
Þannig var lagt inn 50% meira
dilkakjöt eftir á í Strandasýslu
haustið 1983 heldur en á Suð-Vest-
urlandi. Þessi mikli munur stafar
fyrst og fremst af mismunandi
landgæðum, þótt eðlileg afurðasemi
fjárins og almennt búskaparlag sé
vafalaust einnig breytilegt eftir
héruðum. Talið er og fullvíst að
munur á milli héraða hafa verið
enn meiri sl. haust, en var 1983, því
í haust var vænleiki fjár óvenju-
mikill, einkum í landbestu sveitun-
um.
Útlit fyrir enn minnk-
andi kindakjötsneyslu
Hópurinn vitnar til spár sem
gerð hefur verið um kjötneyslu ís-
lendinga til aldamóta. Því er spáð
að neysla kindakjöts pr. íbúa fari
niður fyrir 40 kg. árið 1986 (á móti
42 kg. áætluðum 1985), verði komin
í 34 kg. árið 1990 en haldist síðan í
33—34 kg. tíunda áratuginn. Á sl.
ári dróst neysla kindakjöts saman
um 10% og útlit er fyrir svipaðan
samdrátt í ár, sem þýðir að neyslan
verði þá í fyrsta skipti undir 40 kg.
á íbúa. Samkvæmt þessu verður
árleg neysla kindakjöts 10.135 tonn
í ár, 9.535 tonn á næsta ári og fer
síðan niður fyrir 9.000 tonn á árinu
1988 og verður á bilinu 8.400 til
9.000 fram til aldamóta. Aftur á
móti er gert ráð fyrir að neysla
annars konar kjöts aukist, nauta-
og hrossakjötsneysla lítillega,
neysla svínakjöts tæplega tvöfald-
ist, svo og alifuglakjöts.
í skýrslunni segir orðrétt um
ástæður þessa: „Til þessa liggja ef-
laust nokkrar ástæður, en þó er
enginn vafi á, að þyngst vegur
hversu verðhlutföll kindakjöts ann-
ars vegar og svína- og fuglakjöts
hins vegar hafa breyst, kindakjöti í
óhag, eftir því sem dregið hefur
verið úr niðurgreiðslum. Kjötneysla
íslendinga er að því leyti ólík
neyslu annarra Evrópuþjóða, að
enn er hér borðað margfalt meira
kindakjöt en þar og minna af öðr-
um kjöttegundum. Síaukin ferðalög
og samskipti við aðrar þjóðir hafa
haft og munu hafa áhrif á neyslu
okkar í þá átt sem lýst hefur verið.
Sú þróun verður ekki stöðvuð, en
hversu ör hún verður mun velta öllu
öðru fremur á verðhlutföllum kind-
akjöts og annarra kjöttegunda, en
einnig á því hvernig til tekst með
vöruþróun og markaðssetningu
kindakjöts í síharðnandi sam-
keppni."
I skýrslunni er því spáð að inn-
lagt kjöt eftir kind árið 1990 verði
20—23 kg. Sé gert ráð fyrir 35 kg.
neyslu á íbúa, þá mun þurfa
400—470 þúsund fjár til að full-
nægja íslenska markaðinum eftir 5
ár. Hér er um að ræða 35—45%
fækkun fjár frá því sem nú er eða
u.þ.b. helmings fækkun frá árinu
1978, þegar fé var sem flest hér á
landi. „Þetta er sú þróun sem menn
verða að vera tilbúnir að horfast í
augu við um leið og þeir gefa upp
vonina um arðbæran útflutning
kindakjöts og lýsa sig reiðubúna til
að aðlaga framleiðsluna að innlend-
um markaðsþörfum," segja fjór-
menningarnir í skýrslunni.
Möguleikar á verulegri
lækkun dilkakjöts
1 framhaldi af þessu velta þeir
fyrir sér framleiðslukostnaði og
arðsemi og segja að ekki verði kom-
ist hjá stórátaki til að lækka fram-
leiðslukostnað og vinnslu- og dreif-
ingarkostnað kindakjöts á næstu
árum, eigi markaðshlutdeild þess
ekki að minnka stórkostlega og
sauðfjárræktin í landinu að hrynja.
Þetta verði að gerast með aukinni
afurðasemi og/eða lækkun kostnað-
ar.
Telja þeir fyllilega raunhæft að
gera ráð fyrir stóraukinni afurða-
semi sauðfjár á íslandi á næstu
5—10 árum. I fyrsta lagi muni sú
fækkun fjár, sem boðuð er, létta á
sumarhögum, og jafnframt verði að
ætla, að framleiðslan haldist best
við, þar sem landkostir eru bestir. í
öðru lagi hljóti fækkunin að beinast
gegn afurðaminnsta hluta fjár-
stofnsins, og í þriðja lagi megi ætla
að vaxandi áhersla verði lögð á þá
þekkingu, sem fyrir liggi um kyn-
bætur og fóðrun búfjár.
Þessu til sönnunar stilla þeir upp
samanburði á „kjörbúi" og „meðal-
búi“, annars vegar með 400 fjár en
hins vegar með 800 fjár. Kemur í
ljós mikill munur, sem eingöngu
byggist á afurðasemi og gæðum, en
tilkostnaður reiknaður sá sami.
Meðalbúið er reiknað út með afurð-
ir áþekkar núverandi landsmeðal-
tali en kjörbúið með afurðir eins og
þær gerast mestar og bestar hjá
einstökum bændum.
Við þennan samanburð kemur í
ljós að sú aukning sem gert er ráð
fyrir í afurðamagni á kjörbúinu,
skilar 29% hærri heildartekjum og
51% meiri framlegð en á meðal-
búinu. Það vekur sérstaka athygli
að miðað við afurðastig meðalbús-
ins er lítil hagnaðaraukning að
stækkun búsins úr 400 í 800 fjár,
eða um helming, það er aðeins 43
þúsund krónur. Aftur á móti skilar
stækkun kjörbúsins 390 þús kr.
hagnaði. „Það er ljóst, að sá sem
hefur þann tilkostnað, sem reiknað
er með og ekki hærri afurðir en
meðalbúið, hlýtur að berjast í bökk-
um, jafnvel þótt búið sé stórt. Kjör-
búið skilar hins vegar umtalsverð-
um hagnaði", segja skýrsluhöfund-
ar.
Skýrsluhöfundar komast að
þeirri niðurstöðu að hægt væri að
lækka hvert kíló af dilkakjöti um 30
krónur, það er 26,5% miðað við
grundvallarverð, ef allur hagnaður
af kjörbúinu, umfram vinnulaun og
eðlilega vexti af eigin fé, væri nýtt-
ur til verðlækkunar á dilkakjöti.
Vert er að taka fram að þessi lækk-
un kemur öll til vegna aukinna af-
urða eftir hverja kind, og er miðað
við afurðamagn sem þegar þekkist
hjá einstaka bændum. Þá benda
þeir á leiðir til sparnaðar fóður-
kostnaðar sem einnig gæti leitt til
lækkunar á framleiðslukostnaði.
Nauðsynlegt að auka
hagræði í slátrun
Þeir velta fyrir sér hugmyndum
um lágmarkskostnaðarbú en kom-
ast að þeirri niðurstöðu að ekki sé
hagkvæmt að hverfa frá hámarks-
afurðastefnu og byggja búskapinn í
staðinn á lágmarks tilkostnaöi, en
það eru hugmyndir sem viðraðar
hafa verið af og til að undanförnu.
Bent er á þá staðreynd að slátur-
og heildsölukostnaður er um það bil
25% af óniðurgreiddu heildsölu-
verði og telja þeir nauðsynlegt að
auka hagræðingu á því sviði til að
tryggja samkeppnisstöðu dilka-
kjöts. Telja þeir nauðsynlegt að
halda uppi ströngu gæðamati í slát'4
urhúsunum og stuðla að aukinni
vöruþróun, sem beinist að því að
auka markaðshlutdeild dilkakjöts.
Markaðsfærslu kindakjöts þurfi að
aðlaga betur breyttum neysluvenj-
um, þróa rétti sem hæfa matreiðslu
skyndibitastaða, o.fl.
Þeir segja sjálfsagt að stuöla að
aukinni fjölbreytni í sauðfjárfram-
leiðslunni, ef fyrir því reynist vera
fjárhagslegur grundvöllur. Telja
þeir sérstakt athugunarefni, hvort
unnt sé í auknum mæli að dreifa
kjötframleiðslunni á fleiri mánuði*
ársins. Þá leggja þeir t.d. til að at-
hugað verði hvort fjárhagslegur
grundvöllur gæti verið fyrir kara-
kúlpelsrækt hér á landi, þar sem
slík framleiðsla mundi falla vel að
þekkingu og reynslu íslenskra
bænda í sauðfjárrækt.
Til eru fjárhús fyrir 2-3-
faldan líklegan fjárfjölda
I skýrslunni kemur fram að í
landinu eru til byggingar fyrir 1.142
þúsund fjár sem er meira en tvö-
faldur sá fjárfjöldi sem útlit er
fyrir að þörf verði á. Af þessum
byggingum eru 1330 fjárhús, fyrir
296 þús. fjár byggð 1970 eða síðar,
Ef teknar eru allar byggingar sem'
byggðar eru 1960 eða síðar er skráð
rými þeirra 557 þúsund fjár eða all-
mikið umfram þann fjárfjölda sem
nefndin telur að verði í landinu að
nokkrum árum liðnum, verði fram-
leiðslan að öllu leyti sniðin að þörf-
um innanlandsmarkaðar.
Þegar litið er á ástand þessara
mála í einstökum sýslum þá kemur
umtalsverður munur í ljós. Nýjast-
ar virðast byggingarnar vera í
N-ísafjarðarsýslu, Strandasýslu og
Vestur-Húnavatnssýslu. Þá virðist
einnig vera verulega hátt hlutfall
nýrra bygginga í Þingeyjarsýslu, á
Snæfellsnesi og í Austur-Skafta-
fellssýslu. I Vestur-Barðastrand-
arsýslu og Reykjanesi er mikið
ónotað rými í fjárhúsum vegna
verulegs samdráttar í fjárfjölda á
síðustu árum. Bágast virðist ástand
bygginga, þegar litið er til aldurs
þeirra, í Vestur-Skaftafellssýslu,
Vestur-Isafjarðarsýslu og Mýra-
sýslu.
Á grundvelli framangreindra
upplýsinga er spáð í líklega þróun
sauðfjárræktar í einstökum lands-
hlutum. Leggja höfundar áherslu á,
að komi til þess samdráttar sem út-
lit er fyrir, þá hljóti landkostir,
fyrirliggjandi fjárfestingar og al-
mennt atvinnuástand að ráða
mestu um framtíð sauðfjárræktar f
einstökum héruðum landsins á
næstu árum. Til dæmis benda höf-
undar á að ekki sé grundvöllur fyrir
samdrætti í sauðfjárrækt á Vest-
fjörðum eða í strjálbýlustu héruð-
um norðaustanlands og samdrátt-
urinn hljóti því að koma fram sunn-
anlands og vestan og í öðrum mestu
mjólkurframleiðsluhéruðunum.