Morgunblaðið - 28.06.1985, Side 27

27
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JtJNl 1985
70 ára:
Valdimar Jóhanns-
son bókaútgefandi
Valdimar Jóhannsson bókaút-
gefandi er sjötugur í dag.
Svo vel þekki ég manninn, að
hann mun kunna mér litla þökk
fyrir að vekja athygli á þessari
staðreynd, og þeim mun minni
sem ég yrði fjölorðari og mærði
hann meira lofi. Því skal öllu slíku
í hóf stillt. En fáein orð í tilefni
dagsins hljóta að fyrirgefast, þeg-
ar í hlut á samferðamaður, sem
hefur margs að minnast, en er þó
efst í huga að þakka með einföld-
um orðum langa og órofa vináttu.
Leiðir okkar Valdimars lágu
fyrst saman fyrir nær hálfri öld í
gamla Kennaraskólahúsinu við
Laufásveg. Ekki urðu kynni okkar
ýkjamikil þá, enda sinn í hvorum
bekk skólans. Þó hafði ég fljótlega
veður af því, að Valdimar þætti
gáfaður, námsmaður ágætur og
lærifeðrum okkar einkar þóknan-
legur. Gilti það ekki síst um
Freystein skólastjóra, sem kunni
vel að meta íslenskukunnáttu og
tilþrif við stílagerð.
Næstu fjögur árin bar fundum
okkar Valdimars sjaldan saman.
Hann gerðist kennari við Sam-
vinnuskólann, blaðamaður við
Nýja dagblaðið og ritstjóri Vöku,
tímarits um þjóðfélagsmál.
Leyndi það sér ekki, að hann var
hvað fremstur í flokki hinna ungu
„vökumanna", sem Jónas Jónsson
frá Hriflu gerði sér vonir um að
yrðu samherjar sínir og síðan
arftakar á sviði þjóðmálabaráttu
og menningarsóknar. En brátt
skildu leiðir, og árið 1941 stofnaði
Valdimar vikublaðið Þjóðólf og
var ritstjóri hans um rúmlega eins
árs skeið. Þá ríkti hér annarlegt
ástand í landi, heimsstyrjöld geis-
aði, erlent stórveldi hafði hernum-
ið ísland og réði öllu því er það
þóttist þurfa að ráða. Yfir ís-
lenska þjóð flæddu sterkar bylgj-
ur erlendra áhrifa en áður voru
dæmi til. Sá uggur hlaut að vakna
með hugsandi mönnum, að í öllu
þessu róti kynni íslensku þjóðerni,
tungu og menningu að vera alvar-
legur háski búinn. Og svo var að
sjá sem yfirvöld landsins væru lítt
um það fær að veita þar nauðsyn-
legt viðnám. Þetta var á síðustu
tímum svonefndrar þjóðstjórnar,
og þótti ýmsum þrengt mjög að
rétti manna til frjálsra skoðana-
skipta.
Þegar hér var komið, ákvað
Valdimar Jóhannsson að stofna
óháð blað, til þess fyrst og fremst
að styrkja þann grundvöll lýðræð-
is, sem í því felst að þegnarnir
megi tjá hugsanir sínar og flytja
gagnrýni á opinberum vettvangi. í
ávarpsorðum hins nýja blaðs sagði
Valdimar:
„öllum er ljós hin geigvænlega
hætta, sem sönnu lýðfrelsi stafar
af því, ef öll gagnrýni er þögguð
niður innan eins þjóðfélags. Þjóð-
ólfur vill firra þeirri hættu hér.
Með honum er opnað frjálst, óháð
málþing íslendinga, þar sem hvert
og eitt af landsins börnum, er mál
hefur að flytja frammi fyrir dóm-
stóli réttlætis og sannsýni, getur
gengið fram og lýst sök á hendur
þeim, sem brjóta vé sanngirni,
réttlætis og drengskapar."
Ekki leið á löngu uns kaldir og
sterkir stormar blésu um ritstjóra
Þjóðólfs, sakir hvassrar og bein-
skeyttrar gagnrýni hans og mála-
fylgju. Skrif blaösins um bresk-
íslenskan fisksölusamning leiddu
til þess, að mál var höfðað gegn
Valdimar með skírskotun til ný-
hertra ákvæða hegningarlaga um
móðganir gegn erlendum ríkjum,
þjóðhöfðingjum þeirra og ráða-
mönnum, svo og starfsmönnum
þeirra hér á landi. Var Valdimar
dæmdur fyrir „móðgandi um-
mæli“ um breskan samningamann
til mánaðarvistar í fangelsi. Þegar
hann um jólaleytið 1941 kom út úr
fangahúsinu við Skólavörðustíg að
afplánuðum dómi, var honum vel
fagnað og þótti okkur mörgum
hann hafa vaxið í þessum átökum
öllum og stæði sem geiglaus og
ótrauður merkisberi skoðanafrels-
is og nauðsynlegrar gagnrýni.
Næstu árin starfaði Valdimar
við blaðamennsku, einkum við Al-
þýðublaðið. Einnig var hann í hópi
þeirra ungu og vösku manna, sem
Vigfús Guðmundsson safnaði utan
um tímarit sitt, Dvöl.
Þegar blaðið Frjáls þjóð hóf
göngu sína árið 1952, gerðist
Valdimar annar ritstjóri þess. Ar-
ið eftir var hann einn þeirra, sem
beittu sér fyrir störfum Þjóðvarn-
arflokks íslands. Á einhverju
veiku augnabliki lét hann undan
þrábeiðni okkar félaga sinna um
að takast á hendur formennsku í
hinum nýja flokki, og var hann
formaður til 1960. Annars hefur
það einkennt Valdimar alla tíð, að
hann er frábitinn því að láta á
sjálfum sér bera opinberlega.
Reyndist það ókleift, þegar að
framboðum kom, að fá flokksfor-
manninn nýja til að skipa það
sæti, sem eðlilegast mátti teljast,
fyrsta sætið í Reykjavík. Þess í
stað kaus hann að fara í framboð
á æskuslóðum, í Eyjafjarðarsýslu,
en þó ekki ofar á lista en svo að
þingsæti var með öllu útilokað,
hver sem kosningaúrslit yrðu.
Frá þessu ári og hinum næstu er
margs að minnast af vettvangi
baráttunnar gegn erlendum her-
stöðvum og því hernámi hugar-
farsins, sem af langvarandi her-
setu leiðir. Þar var Valdimar
ótrauður og snjall vopnabróðir,
ekki síst í hita bardagans. Minnist
ég samvinnu okkar af þessum
vettvangi með eftirsjá og þakk-
læti.
Það mun hafa verið árið 1945,
sem Valdimar haslaði sér völl á
sviði bókaútgáfu. Fyrirtækið
nefndist Draupnisútgáfan, en
brátt kom einnig til sögunnar for-
lagið Iðunn. Útgáfan var ekki stór
í sniðum í fyrstu, en smám saman
óx henni fiskur um hrygg. Iðunn
varð mjög alhliða útgáfufyrirtæki
og er fram liðu stundir eitthvert
allra stærsta bókaforlag landsins.
Ekki þori ég að fullyrða, að Valdi-
mar Jóhannsson hafi gefið út
fleiri bækur en nokkur annar ís-
lenskur útgefandi fyrr og síðar, en
mig grunar að það sé ekki fjarri
lagi. Mun vandfundið það íslenskt
heimili, þar sem á annað borð er
teljandi bókakostur, að ekki finn-
ist þar fleiri eða færri bækur frá
Iðunni.
í haust verða liðin 38 ár síðan
undirritaður sá fyrst um bók, sem
út kom á forlagi Valdimars Jó-
hannssonar. Þær bækur eru nú
orðnar nokkuð margar. Þakka ég
. þá samvinnu alla, enda hefur hún
verið mér bæði lærdómsrík og
skemmtileg.
Ekki hefur Valdimar staðið einn
í lífsbaráttunni um dagana. Árið
1942 gekk hann að eiga Ingunni
Ásgeirsdóttur frá Keflavik, mikil-
hæfa konu og einstakan dugnaðar-
fork. Hefur hún auk húsmóður-
starfa verið sannkölluð kjölfesta
bókaútgáfunnar frá upphafi og
fram á þennan dag, séð um rekst-
ur forlagsverslunarinnar með sér-
stakri prýði.
Ingunn og Valdimar brugðu á
það ráð fyrir tæpum áratug, að
koma sér upp sumarheimili austur
í Hrunamannahreppi, þar sem þau
una hverja frjálsa stund að
sumarlagi í heillandi umhverfi.
Vinna þau þar saman af alkunnu
kappi sínu að skóggræðslu og öðr-
um ræktunarstörfum. Þangað
munu þeim berast hlýjar vina-
kveðjur í tilefni dagsins.
Gils Guðmundsson
Launakostnaður
vegna álmálsins
— eftir Gísla
Gunnarsson
í Morgunblaðinu 15. og 21. júní
sl. birtist frétt um kostnað við ál-
málið svonefnda 1981—1983. Þar
var allur kostnaður við álmálið
færður fram til verðlagsins í dag
með lánskjaravísitölu. Þessi reikn-
ingsaðferð er villandi.
' Ég var einn þeirra, sem tóku á
móti greiðslum vegna álmálsins.
Alls vann ég í fullu starfi í 8 mán-
uði 1982—1983 við söfnun heim-
ilda og ritun sagnfræðilegrar
greinargerðar um „samskipti ís-
lenskra stjórnvalda við Swiss Al-
uminium Ltd. vegna álmálsins I
Straumsvík ... “ . Var skriflegur
samningur gerður um verkefni
þetta. Þar var m.a. tekið fram að
ég sem verktaki skyldi sjálfur
leggja til „alla aðstöðu vegna
verksins, svo sem skrifstofuað-
stöðu ... vélritun, kaup á fræði-
ritum og kostnað við gagnaöflun
... “ . Þessi kostnaður reyndist
nema um þriðjungi heildar-
greiðslna Iðnaðarráðuneytisins til
mín.
Greiðslur þessar voru inntar að-
allega af hendi á síðustu 4 mánuð-
um ársins 1982 og í mars 1983.
Greiðslurnar til mín á árinu
námu alls kr. 96.000, sem fram-
reiknað með vísitölu kauptaxta ger-
ir kr. 186.173 skv. verðlaginu í dag.
Greiðslurnar á árinu 1983 námu
alls kr. 52.000, sem með sömu vísi-
tölu gerir á „núverði" kr. 79.146.
AUs voru greiðslur þessar þannig,
skv. verðlagi í dag, kr. 265.319
krónur fyrir 8 heila vinnumánuði.
Þegar útlagður kostnaður minn
hefur verið frádreginn voru þann-
ig eftir 1 kaup fyrir mig skv. nú-
verandi verðlagi miðað við vísitölu
kauptaxta u.þ.b. 177.000 krónur
eða röskar 22.000 krónur í mánað-
artekjur.
Aðrar reikningsaðferð má nota:
Bera laun mín frá Iðnaðarráðu-
neytinu saman við þau laun, sem
ég hefði getað fengið fyrir aðra
vinnu við ríkisgeirann á sama
tíma. Miðað við þáverandi mennt-
un mína hefði ég sem framhalds-
skólakennari fengið laun sam-
kvæmt þáverandi 110. flokki
BHM. Jafnaðarlaun í flokki þess-
um voru á umræddu tímabili
15.160 kr. á mánuði. Hreinar tekj-
ur mínar frá Iðnaðarráðuneytinu
að meðaltali i hverjum mánuði
voru á sama tímabili 12.333 kr.
Mér sýnist á þeim upplýsingum,
sem fram hafa komið undanfarn-
ar vikur um kostnað við álmálið
allt tímabilið 1981—1985, það er í
tíð tveggja ríkisstjórna, að skipta
megi íslenskum viðtakendum
launa vegna málsins í þrjá flokka
eftir stærð greiðslna miðað við
framlagða vinnu og eftir stöðu
þeirra í ríkiskerfinu.
í fyrsta lagi þeir sem fengu laun
í samræmi við almenn launakjör
opinberra starfsmanna á þessum
tíma, stundum þó eitthvað lægri,
— stundum þó aðeins hærri. Til
þessa flokks telst obbinn af þeim,
sem unnu við álmálið í ráðherra-
tíð Hjörleifs Guttormssonar.
í öðrum flokknum eru þeir sér-
fræðingar, sem fengu greiðslur
samkvæmt taxta útseldrar vinnu
stéttarfélags síns (félaga verk-
fræðinga og lögfræðinga) og fengu
ekki samtímis fastar launagreiðsl-
ur frá ríkinu. Þessi hópur var (og
ekki síst er) með talsvert betri
launakjör en sá fyrstnefndi. Til
hans teljast bæði sumir ráðgjafar
Hjörleifs Guttormssonar og
Sverris Hermannssonar.
í þriðja hópnum eru menn sem
eru í hálaunastörfum hjá ríkinu
(alþingismenn, bankastjórar) og
fá síðan í viðbót við föstu launin
umtalsverðar þóknanir i samræmi
við taxta sérfræðinga fyrir störf
sín við álmálið. Enginn einstakl-
ingur tilheyrði þessum hópi í ráð-
herratíð Hjörleifs Guttormssonar
en þó nokkrir í ráðherratíð Sverris
Hermannssonar.
Höíundur er dr. í hagsögu og
stundakennari rið Háskóla Is-
lands.
Laugarásbíó sýnir „Ána“
Laugarásbíó hefur hafið sýningar
á kvikmyndinni “Áin“ eða “The
River“, eins og hún nefnist á frum-
málinu. Með aðalhlutverk í mynd-
inni fara þau Sissy Spacek, Mel Gib-
son og Shane Bailey.
„Fjallar myndin, sem er eftir
Mark Rydell, um baráttu ungra
bændahjóna við sjálfa náttúruna,
á, sem liggur meðfram býli þeirra
og ógnar lífi fjölskyldunnar," segir
í fréttatilkynningu frá kvik-
myndahúsinu.
Náttúruvemdarfélag Suðvesturlands:
Grasaferð Hins íslenska
náttúrufræðifélags
Náttúruverndarfélag Suðvestur-
lands fer ekki ferð laugardaginn 29.
júní en vill benda fólki á að Hið
íslenska náttúrufræðifélag fer grasa-
ferð í suðurhlíðar Esju þann dag.
Fjölgresi er þar mikið.
Farið verður frá Umferðarmið-
stöðinni kl. 13.00. Leiðbeinendur
verða líffræðingarnir Eva Þor-
valdsdóttir og Björn Gunnlaugs-
son. NVSV vill sérstaklega benda
þátttakendum í ferð félagsins um
Kjalarnes um síðustu helgi á að
notfæra sér þessa ferð, því að þá
var aðeins skoðað lífríki fjöru i-
ar.
Ferðaröðin „llmhverfið okkar“
Ferðaáætlun.
13. ferð laugardaginn 6. júlí. Far-
ið verður um Hafnarfjarðarbæ.
14. ferð laugardaginn 13. júlí.
Farið verður um Njarðvíkurbæ.
15. ferð iaugardaginn 20. júlí.
Farið verður um Álftaneshrepp.
í allar ferðirnar verður farið frá
Norræna húsinu kl. 13.30 frá
Nátturugripasafninu, Hverfisgötu
116 (gegnt Lögreglustöðinni) kl.
13.45 frá Náttúrufræðistofu Kópa-
vogs, Digranesvegi 12 kl. 14.00 og
ákveðnum stað á svæðinu sem far-
ið er um. 20. júlí verður einnig far-
in fjöruferð. Nánar tilkynnt um
þetta allt síðar. <frá nvsv.)
Frá afhendingu tækisins. Konur úr Reykjavikurdeild Rauða krossins, Gunn-
laugur Snædal yfirlæknir, Pétur Jónsson framkvæmdastjóri og starfsfólk
kvennadeildar.
Landspítalinn fær tæki
KVENNADEILD Reykjavíkur-
deildar Rauða kross íslands færði
meðgöngudeild kvennadeildar
Landspftalans nýlega tæki að gjöf.
Tæki þetta er notað til að fylgj-
ast með hjartslætti fósturs í móð-
urkviði. Tækinu veitti móttöku
Gunnlaugur Snædal yfirlæknir,
Pétur Jónsson framkvæmdastjóri
og starfsfólk kvennadeildar.
FiétUUIkynning.