Morgunblaðið - 25.08.1985, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 1985
ÍÞINGHLÉI
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Nýtt skeið
hagvaxtar
og framfara
„Yfirbygging þjóöfélagsins vex —
undirstöðurnar rýrna“
Hlutfallsleg skipting mannafla á atvinnugreinar
1963 og 1983
Ríkisbúskapurinn þrengir
að atvinnuvegunum
Á tuttugu ára tímabili, 1963—1983, hefur hlutfall hins opinbera
(ríkis, sveitarfélaga og banka) í mannafla (vinnandi fólki) nær
tvöfaldast. Var 13,2% 1963 en 25,3% 1983. Ef eingöngu er talin
opinber stjórnsýsla og þjónusta er vöxturinn úr 11,3% í 21,4%.
Um það bil fjórðungur vinnandi manna starfar nú hjá ríki,
sveitarfélögum og hálfopinberum stofnunum. Á sama tíma hefur
hlutfall framleiðslunnar í mannafla lækkað.
Fjallað er um það „í þinghléi" í dag að beina þurfi menntun,
þekkingu og starfskröftum þjóðarinnar í ríkara mæli að atvinnulíf-
inu, þ.e. verðmætasköpun í þjóðarbúskapnum, auk þess sem gömul
hugmynd um „þak“ á skattheimtu er viðruð.
„I»ak“ á skattheimtu?
Ef marka má fjölmiðlafréttir
stefnir í allnokkurn ríkissjóðs-
halla 1985, auk þess sem við-
skiptahalli við umheiminn er
verulegur og skuldasöfnun erlend-
is lítt rénandi.
Umsvif og útgjöld ríkissjóðs
hafa að vísu verið skorin verulega
niður, næstliðin tvö ár, í kjölfar
þrenginga, vegna aflasamdráttar
og skertra þjóðartekna. Engu að
síður var samanlögð skattheimta
ríkis og sveitarfélaga 40% af
vergri þjóðarframleiðslu og 53%
af þjóðartekjum 1984, samkvæmt
heimildum í „Viðskiptamálum",
fréttabréfi Verzlunarráðs Islands.
Það er að vísu matsatriði á
hverri tíð, hve hátt hlutfall þjóð-
artekna á að ganga til ráðstöfunar
hjá ríki og sveitarfélögum. Ljóst
er hinsvegar að þeim mun hærra
sem þetta hlutfall er, því minna
verður eftir til frjálsrar ráðstöf-
unar hjá fólki og fyrirtækjum.
Skattgreiðslur skila sér aftur,
að minnsta kosti að hluta til, i
formi margvíslegra opinberra
framkvæmda og þjónustu, sem
fólk vill ekki án vera. Skattpen-
ingum er hinsvegar mismunandi
vcl varið, og stundum miður.
Margur er því þeirrar skoðunar að
hluti þeirra skatta, sem nú gengur
til ríkisins, væri betur kominn —
og myndi nýtast skár — í höndum
forsjármanna heimila og fyrir-
tækja í landinu.
Þess vegna skýtur þeirri spurn-
ingu æ oftar upp í hugum fólks,
hvort ekki eigi að setja „þak“ á
skattheimtu ríkisins, t.d. í formi
hlutfalls af þjóðartekjum eða
þjóðarframleiðslu. Fjárlög og
ríkisútgjöld yrðu síðan að vera
innan þessa ramma og þannig háð
sveiflum í þjóðarbúskapnum.
Skoðanir eru og skiptar um
form skattheimtunnar. Þeim fer
fjölgandi sem telja tekjuskattinn,
eins og hann er úr garði gerður,
fyrst og fremst bitna á launafólki.
Farsælla sé og að fjármagna ríkis-
sjóð um eyðsluskatta, sem verki
hvetjandi á sparnað, en tekju-
skatta, sem verki letjandi á fram-
tak og vinnuframlag.
Fjölgun starfa í
ríkisbúskapnum
Ríkisumsvif hafa vissulega ver-
ið skorin allnokkuð niður næstlið-
in ár. Án þeirra „bremsuaðgerða"
væri fyrirsjáanlegur ríkissjóðs-
halli og/eða skattheimta verulega
hærri 1985 en raun er á.
Vöxtur ríkisbúskaparins síð-
astliðin 20—25 ár sést máske bezt
af því, hvern veg vinnuafl í land-
inu hefur færzt frá framleiðslu-
greinum og svokallaðri „frjálsri"
atvinnustarfsemi til ríkis, sveitar-
félaga og hálf-opinberra stofnana
á þessum tíma:
• Árið 1963 voru 13,2% fólks á
vinnualdri starfandi hjá ríki,
sveitarfélögum og bönkum (sem
flestir eru ríkisbankar).
• Árið 1983, tuttugu árum síðar,
var þetta hlutfall 25,3%
• í viðtali Morgunblaðsins við
Magnús Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóra VSÍ, kom fram, að
verulega stór hluti fólks í háskóla-
námi hyggi á störf hjá „því opin-
bera“. Hann segir að 75% — 80%
þeirra, sem innritaðir eru í há-
skólann, stefni „ljóst eða leynt í
ævistarf sem er í tengslum við
aðra starfsemi en atvinnulífið".
Á tuttugu ára tímabili nær tvö-
faldast hlutfall hins opinbera af
vinnandi landsmönnum. Nú starf-
ar nálægt fjórðungur vinnandi ís-
lendinga hjá ríki, sveitarfélögum
og bönkum, að því er fram kemur í
könnun, sem framkvæmdastjóri
VSf vitnaði til.
Á sama tíma lækkar hlutfall
ýmissa gamalgróinna atvinnu-
greina í mannaflanum (vinnandi
fólki), að hluta til vegna vélvæð-
ingar og tækniþróunar. Starfandi
fólki í landbúnaði fækkar úr
13,7% 1963 í 5,3% 1983. Fiski-
mönnum fækkar úr 6,6% í 5%.
Fiskvinnslufóiki úr 9,9% í 9%.
Fólki í iðnaði úr 28,9% í 27,1%.
Hinsvegar fjölgar fólki í hvers
konar þjónustustörfum, fyrst og
fremst á vegum hins opinbera.
Mest er fjölgunin hjá heilbrigð-
isstéttum og kennurum — og þar
er enn vinnuframboð umfram eft-
irspurn. Þróunin hefur orðið svip-
uð víða á Vesturlöndum. Þjón-
ustugreinar eru þó í ríkari mæli
atan hins opinbera geira hjá öðr-
um þjóðum.
„Yfirbygging þjóðfélagsins vex,
undirstöðurnar rýrna,“ segir
Björn Dagbjartsson, alþingismað-
ur, í grein í Morgunblaðinu 21. ág-
úst sl.
Launastefna — launaþróun
Ríkið er sennilega stærri vinnu-
veitandi hér, hlutfallslega, en hjá
öðrum vestrænum ríkjum. Ríkis-
valdiö er því sterkara afl í launa-
og kaupmáttarþróun hér en ann-
arsstaðar. Launaþróun hér hefur,
þrátt fyrir framangreinda hlut-
deild ríkisins (eða máske vegna
hennar), sízt verið launþegum
hagstæðari en þar sem „markaðs-
lögmálin" eru meira afgerandi.
Vinstri stjórnir, sem hér hafa set-
ið af og til, hafa enga forystu haft
um mótun né framkvæmd sér-
stakrar launastefnu í landinu.
Órói á vinnumarkaði hefur hin
síðari árin frekar verið innan
ríkisbúskaparins en utan hans.
Raunar má segja að verka-
lýðshreyfingin hafi ekki síður van-
rækt það meginhlutverk að móta
eigin launastefnu, sem feli m.a. í
sér „sanngjarnt" launabil, eftir
vægi starfa, þ.e. með hliðsjón af
mismunandi ábyrgð, mismunandi
menntunarkröfum og mismunandi
eftirtekju starfanna. Hún hefur og
verið hallari undir sérgreina-
samninga en vinnustaðasamninga,
sem þykja frekar draga úr launa-
mismun. Launastefna af þessu
tagi virðist feimnismál hjá ýms-
um verkalýðsforkólfum.
Mergurinn málsins varðandi
kjarabata í landinu er enn sem
fyrr að efla þjóðartekjur á hvern
vinnandi þegn. Laun og launa-
tengd gjöld samsvara um 70% af
hreinum þjóðartekjum. Það skipt-
ir því meginmáli fyrir launa- og
kaupmáttarþróun hve háar þessar
nettótekjur eru.
Ráðherrar rói til sömu áttar
Við íslendingar höfum á fáum
áratugum byggt upp „eitt mesta
velferðarríki veraldar, þar sem
þegnarnir njóta verulegs jafnræð-
is og öryggis".
Þannig mælti Steingrímur Her-
Stúdentaleikhúsiö
á hringferð með rokk-söngleikinn:
EKKÓ-
guðirnir ungu
Eftir Claes Andersson, þýðing: Ólafur Haukur Símonarson, tónlist:
Ragnhildur Gísladóttir, leikstjórn: Andrés Sigurvinsson
Akranes ...................... 28. ágúst
Grundarfjörður ............... 29. ágúst
Stykkishólmur ............... 30. ágúst
Búöardalur .................. 31. ágúst
Patreksfjörður ................ 2. sept.
Þingeyri ...................... 3. sept.
Bolungarvík ................... 4. sept.
Hnífsdalur .................... 5. sept.
Hvammstangi ................... 6. sept.
Blönduós ...................... 8. sept.
Sauðárkrókur .................. 9. sept.
Siglufjöröur .................. 10. sept.
Ólafsfjörður .................. 11. sept.
Dalvík ....................... 12. sept.
Akureyri ............... 13. og 14. sept.
Aöaldalur ..................... 15. sept.
Húsavík ....................... 16. sept.
Þórshöfn ...................... 17. sept.
Vopnafjörður .................. 18. sept.
Borgarfjörður eystri .......... 19. sept.
Egilsstaðir ................... 20. sept.
Neskaupstaður ................. 21. sept.
Reyöarfjörður ................. 22. sept.
Höfn .......................... 23. sept.
Vík ........................... 24. sept.
Hvolsvöllur ................... 25. sept.
Selfoss ....................... 26. sept.