Morgunblaðið - 10.12.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR10. DESEMBER1985
New York-bréf
Harry Groener, sem um skeið lék Georg, og Maryann Plunkett sem Marie,
ástmey hans í söngleiknum Sunday in the Park with George.
— eftir Hallberg
Hallmundsson
New York-bréfið hefur nú tekið
sér alllangt frí — allt að tvöföldum
meðgöngutíma; samt mun af-
kvæmið lítið vexti. Fyrir þessu
langa hléi eru annars tvær ástæð-
ur. Hin fyrri og veigameiri er sú,
að ég var engan veginn viss um
að fólk kærði sig um að lesa það
sem ég var að krota á blað; það
er erfitt að gera sér grein fyrir
undirtektum, þegar úthöf ber í
milli. Mörg blöð heima — og þá
ekki síst Morgunblaðið sjálft —
færa lesendum sínum greinargóð-
ar fréttir af því sem er að gerast
í leikhúsum og öðrum þáttum
menningarlífs í útlöndum og ekki
vantar frásagnir frá New York.
Mér fannst því sem það kynni að
vera of mikið af því góða að ég
væri að orðlengja um sama efni,
kannski löngu á eftir öðrum frétt-
um.
En þegar ég var á ferð heima
fyrir réttum þrem mánuðum fór ég
að halda að ég hefði kannski haft
á röngu að standa, eins og oft
kemur fyrir mig. Svo margir
minntust á bréfin og ýttu undir
mig að halda þeim áfram, að ég
fór að endurskoða afstöðu mína.
Reyndar geri ég mér ljóst, að sum
þesara ummæla kunna að hafa
verið aðeins góðlátlegt en marklít-
ið hjal — sem sagt skjall — en ég
hef samt komist að þeirri niður-
stöðu að ef til vill hefði ég átt að
hlíta dómgreind ritstjóra blaðsins
til að byrja með — treysta þeim
til að þekkja sitt heimafólk og vita
hvað því kemur.
Verðlaunaleikrit
frá því í fyrra
Hin ástæðan sem ég nefndi er
raunar sú, að hér hefur lengi verið
heldur fátt um fína drætti — og
þá á ég að vísu einkanlega við
leikhúsin. Tiltölulega lítið af nýj-
um verkum, sem slægur er í, kemur
fram hvert leikhúsár, hvort sem
eru söngleikir eða venjulegir sjón-
leikir. Þau verk sem komast á svið
vantar oft lífsneistann, jafnvel
þótt ýmislegt kunni að vera nýti-
legt í þeim, og þá hverfa þau eftir
fáar sýningar — sum jafnvel strax
eftir frumsýningu. En þau sem
hljóta góða dóma og mikla aðsókn
geta ekki alltaf staðið undir þvi
hrósi sem hlaðið er á þau. Eitt
hryggilegasta dæmi um þetta sem
ég man eftir síðan ég skrifaði síð-
asta bréf er Glengarry Glen Ross
eftir David Mamet. Titillinn er
staðarnafn og vart þýðanlegur, en
leikurinn fjailar um samkeppni
meðal lóðaprangara, útsmoginna
loddara sem nota kjaftavit sitt út
í æsar og víla fátt fyrir sér ef það
getur hjálpað þeim til að selja.
Blaðaumsagnir um þennan leik
voru fádæma góðar og leikdóm-
endur útnefndu hann besta leikrit
ársins (1983—’84). Þá duttu mér
allar lýs úr höfði; mér þótti þetta
fremur uppkast en fullunnið leik-
rit. Til að fullnægja öllu réttlæti
verð ég þó að segja að sum atriði
leiksins eru glettilega vel skrifuð,
ef miðað er við næmleik fyrir
daglegu, mæltu máli, tvinnuðu
bölvi og klámi. Maður trúði því
stundum varla að þetta væri til-
búið samtal en ekki eitthvað sem
hlerað var af tilviljun. Frammi-
staða leikendanna var líka í besta
lagi; ég gat lítið út á þá sett. En
einhvern veginn fannst mér þetta
ekki ganga upp. Atburðarásin var
svo veik og einkum það atriði sem
örlögum réði, að ég fékk það á
tilfinninguna að höfundurinn
hefði skrifað atriðin hvert í sínu
lagi án þess að vita hvernig hann
ætti að tengja þau saman. Afleið-
ingin er sú að hápunktur leiksins
koðnar og fer næstum fram hjá
manni: Þar sem búast hefði mátt
við átökum er aðeins sýnd vesæld-
arleg uppgjöf. Seinna, þegar ég las
leikritið á bók, erég ekki frá því
að álit mitt hafi eitthvað mildast,
án þess þó að breytast í aðalatrið-
um. En viti menn, leikurinn „gekk“
í meira en ár og fékk þar á ofan
Pulitzerverðlaunin fyrir árið 1984.
Höfundurinn, David Mamet, er
annars talinn meðal fremstu núlif-
andi leikskálda i Bandaríkjunum.
Fyrir nokkrum árum sá ég annað
leikrit eftir hann, A Life in the
Theater - Leikhúslíf á íslensku —
sem mér líkaði allvel án þess þó
að falla í stafi yfir snilldinni. Öllu
þekktara er American Buffalo, eða
Amerískir vísundar, sem reyndar
fjallar um annars konar skepnur,
þ.e.a.s. smábófa og dópmagnara.
Sá leikur var endursýndur fyrir
tveimur árum með A1 Pacino í
aðalhlutverki og hefur verið kall-
aður besti sjónleikur í áratug. Því
miður sá ég hann ekki á sínum
tíma, svo að ég get ekki dæmt um
hann af eigin raun, en alltaf þykir
mér hollara að taka slíkum útnefn-
ingum með nokkurri efasemi.
í garðinum með Georg
Annað verðlaunaverk sem ég sá
ekki alls fyrir löngu er söngleikur-
inn Sunday in the Park with George,
sem útleggst A sunnudögum í garð-
inum með Georg. Tónlist og söng-
textar þessa verks eru eftir Step-
hen Sondheim, sem kunnur er fyrir
marga aðra söngleiki, þar á meðal
Sweeney Tood (um rakarann sem
brá hníf sínum fremur á barka en
skegg), en talað mál er eftir James
Lepine, sem jafnframt hafði á
hendi leikstjórn. Leikur þessi er
óvenjulegur að því leyti að hann
er saminn utan um frægt málverk
eftir franska listamanninn Georg-
es Seurat (1859—’91), sem hann
kallaði „Sunnudagseftirmiðdag á
Grande Jatte-eyju;“ allir sem ein-
hvern tíma hafa blaðað í listasögu
kannast við þá mynd. Á sviðinu
fá flestar þær persónur sem sjá
má í málverkinu — og jafnvel
hundarnir líka — sín hlutverk, auk
málarans, og fyrri þátturinn fjall-
ar beinlínis um tilurð myndarinn-
ar fyrir hundrað árum, með ofur-
litlu ívafi af ástarsögu. Seinni
þátturinn gerist síðan í nútíman-
um og segir frá öðrum Georg —
niðja hins fyrra í þriðja lið — sem
einnig er listamaður, þó á öðru
plani.
En það er óþarfi að rekja efni
leiksins. Hitt verður að segjast að
hann er dável gerður. Músíkin er
góð og vinnur á við nánari kynni,
og allt verkið — sviðssetning inni-
falin — bar vitni um hugvit og
ímyndunarafl í besta lagi. Ég er
ekki viss um að það hafi átt skilið
að fá Pulitzerverðlaunin fyrir leik-
rit þetta árið, en sem alhliða leik-
húsverk á hann allt gott skilið.
Sýningum á þessum söngleik mun
nú vera hætt fyrir skömmu.
Um ónæmistæringu ...
Miklum mun veigameira sem
leikrit, og þar að auki ólíkt tíma-
bærara, er As Is, eða Eins og er,
annar tveggja sjónleikja sem nú
eru í gangi hér í borg og fjalla um
ónæmistæringu. Þetta er stutt en
magnað leikrit og hefur verið sett
á svið af frábærum hagleik. Leik-
stjórinn, Marshall W. Mason, er
vel þekktur og hefur lengi verið
viðriðinn leikflokk, sem kallast
Circle Repertory Company, en
höfundarins, William M. Hoffman,
hafði ég ekki áður heyrt getið.
Eins og er fjallar um tvo
homma, sem í upphafi leiks hafa
slitið löngum samvistum en ekki
gengið til fulls frá skiftingu bús-
ins. Annar þeirra hefur nú fengið
ÓT og nýi elskhuginn yfirgefið
hann. Svipmyndir, sem leikurinn
er gerður úr, sýna bæði sálarstríð
og angist sjúklingsins og mismun-
andi viðbrögð fólks við því sem
hrjáir hann. Þar skiftast á ní-
standi háð og djúp viðkvæmni og
samúð. Hæst ber ástúðlega
umönnun fyrri elskhugans, sem er
hinum sjúka til hughreystingar
meðan hann bíður dauðans.
Enginn skyldi þó halda að þessi
leikur sé ekkert nema yfirþyrm-
andi sorgarsaga. Langt frá því.
Uppistaðan er að sjálfsögðu harm-
söguleg, en það er mikil kímni í
verkinu. Að nokkru leyti er sú
kímni kannski nokkuð kaldranaleg
eins og gefur að skilja, því að
höfundur vill ekki Iáta áhorfendur
gleyma þeim voða sem ÓT er, en
það er líka mikið um broddlausa
fyndni svo að manni verði ekki of
þungt fyrir brjósti.
Sviðsetningin er hnökralaus.
Svipmyndir þær sem gefa okkur
innsýn bæði í framvindu leiksins
og það sem á undan hefur farið —
sem sé, bæði nútíð og fortíð —
gliðna sundur og renna aftur hver
inn í aðra eins og af sjálfu sér, og
flestir leikendur utan aðalhlut-
verkanna tveggja fara með tvö til
þrjú hlutverk, sem einnig skiftast
á af sama áreynsluleysi, að því er
virðist, og vatn rennur niður halla.
Þess væri sannarlega óskandi, að
þeir sem helst hafa gengið fram í
því að æra fólk af hræðslu við
smitun af ÓT hér í borg gætu séð
þennan leik og lært af honum —
ef ekki læknisfræðilegar stað-
reyndir, þá að minnsta kosti
mannlega samúð.
Hinn leikinn um ÓT, sem nefnist
The Normal Heart, eða Hjarta
eins og gerist, hef ég enn ekki séð.
Annars virðist þessi voðalegi sjúk-
dómur nú vera að komast á það
stig í leiklistarheiminum hér
vestra að menn fari að fá sig
fullsadda af „skemmtiefni" um
hann. Hver sjónvarpsþátturinn á
fætur öðrum hefur nú fjallað um
þennan ógnvald og frekari of-
mötun gæti hæglega valdið ónæmi
áhorfenda fyrir þeim hörmungum
sem hann flytur fólki. En þetta er
enn eitt dæmi um það hvernig allt
er haft að féþúfu og allir vilja fá
skerf af gróðanum — auðvitað
undir því yfirskini að verið sé að
fræða fólk og upplýsa!
.. .og alþjódleg
vandamál
Fræðsla af öðru tagi er veitt í
nýju leikriti eftir David Hare, sem
nefnt er vA Map of the World, eða
Landabréf af heiminum. Annars er
kannski ekki rétt að kalla það nýtt,
því að það var fyrst sýnt í Ástralíu
fyrir allnokkru og síðan í heima-
borg höfundarins, London. Það
fjallar um árekstur milli hug-
mynda, eða kannski hugmynda-
kerfa á alþjóðaráðstefnu þar sem
við eigast þróuð og vanþróuð lönd,
ríkar þjóðir og snauðar, og sumir
mundu segja vinstri- og hægri-
stefnur. Inn í fléttast svo persónu-
legur metingur og ástamál, sem
og leikur innan leiksins, svo að úr
verður allforvitnilegt verk. Samt
er eins og eitthvað vanti á til að
það grípi mann fanginn. Þrátt
fyrir ágætan leik Indverjans Ros-
han Seth (hann lék Nehru í kvik-
myndinni Gandhi og var útnefndur
til óskarsverðlaunanna fyrir) og
margra annarra, undir leikstjórn
höfundarins sjálfs, rís það varla
nógu hátt til að verða verulega
eftirminnilegt. Það vekur mann til
umhugsunar um stund og af þeim
sökum má segja að það eigi erindi,
en gleymist tiltölulega fljótt. Þó
er mér ekki grunlaust um að það
kunni að vera betra á bók.
Enn eru ótaldir þó nokkrir
áhugaverðir sjónleikir, sem nú eru
á fjölunum hér í borg. Þeirra á
meðal er annar leikur innfluttur
frá London, sem þó er bandarískur
að ætterni — Aunt Dan and Lemon
(Dan frænka og Lemon) eftir Will-
iam Shawn. En þeir verða að bíða
næsta bréfs. Vonandi verður með-
göngutími þess styttri.
New York, 15. nóvember 1985.